Ugandaning «abadiy prezidenti» yana g‘alaba qozondi. Mamlakatda internet o‘chirib qo‘yilgan

Komissiya ma'lumotlariga ko‘ra, Museveni qariyb 59 foiz ovoz olgan, Vaynga esa saylovchilarning 35 foizi ovoz bergani aytilgan.

Komissiya saylovlar jiddiy qoidabuzarliklarsiz o‘tkazilganini ma'lum qilgan bo‘lsada, xalqaro kuzatuvchilar hukumatni saylov arafasida butun mamlakat bo‘ylab elektr tokini o‘chirib qo‘ygani uchun tanqid qilishgan.

O‘z navbatida Vayn internet ishlay boshlashi bilan saylovlardagi soxtaliklar haqida dalillar taqdim etishni va'da qilgan.

Saylovlar arafasida ro‘y bergan tartibsizliklar vaqtida politsiya bilan to‘qnashuvlarda o‘nlab kishilar halok bo‘lgan. Muxolif siyosatchilar hukumatni qo‘rqitish usullaridan foydalanishda ayblamoqda.

Saylovlar natijasida ayni vaqtda 76 yoshda bo‘lgan prezident oltinchi muddatga ham hokimiyatda qoladigan bo‘lmoqda. U o‘zini mamlakat barqarorligi kafolati deb ataydi.

Bobi Vayn esa mamlakat yoshlari tomonidan keng qo‘llab-quvvatlanayotganini bildirgan.

Juma kuni, saylov natijalari e'lon qilinganida Bobi Vayn uning uyi askarlar tomonidan o‘rab olingani haqida xabar qildi. Hukumat esa uni «hissiyotlarni o‘ynash» orqali vaziyatni «dramalashtirish»da aybladi.

Saylov natijalari haqida nimalar ma'lum?

Shanba kuni saylov komissiyasi raisi, sudya Saymon Byabakama Yoveri Musevenini Ugandaning saylangan prezidenti deb e'lon qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, saylash huquqiga ega bo‘lgan 18 million kishidan 57 foizi ovoz berishda qatnashgan.

Avvalroq Byabakama saylovlar tinch o‘tganini ma'lum qilib, o‘z yordamchilari hibsga olingani haqida xabar tarqatgan Bobi Vaynni o‘zi aytayotgan soxtaliklar uchun dalil keltirishga chaqirgandi.

O‘z navbatida Vayn internet saylovlar halol o‘tishiga to‘sqinlik qilish maqsadida qasddan o‘chirib qo‘yilganini bildirgandi. «Internet ishlay boshlashi bilan men barcha soxtaliklar va qoidabuzarliklar aks etgan videoyozuvlarni ko‘rsataman», degan u.

Prezident Musevenining vakili BBC uchun bergan intervyusida Bobi Vayn ugandiyaliklarning ishonchini oqlamagani, u «o‘z navbatini kutishi kerakligi» haqida gapirgandi. U soxtaliklar haqidagi ayblovlarga ham to‘xtalib, Vayndan dalil keltirish so‘ralgani, ammo u zig‘ircha asos topib bera olmaganini aytgan.

Yevropa ittifoqi, BMT va qator huquqni muhofaza qilish tashkilotlari Ugandadagi saylovlar haqqoniy o‘tganiga shubhalarini bildirishgan, ammo ushbu saylovlarda Afrika ittifoqidan boshqa xalqaro tashkilotlar vakillari kuzatuvchi sifatida ishtirok etmagan.

Yakunlangan hafta boshida Ugandaga hamon moliyaviy yordam ko‘rsatib keladigan AQSh u yerdan o‘z diplomatik kuzatuvchilari missiyasini chaqirib oldi - bunga xodimlarning ko‘pchiligiga saylovlarda kuzatuvchi sifatida ishtirok etish ruxsat berilmagani sabab o‘ldi.

Saylov kampaniyasi davridagi zo‘ravonliklar

Saylovlar arafasida mamlakatda zo‘ravonlik bemisl darajaga yetdi, o‘nlab kishilar kuchishlatar tuzilmalar xodimlari qo‘llarida halok bo‘ldi. Bobi Vayn va boshqa muxolifatchi nomzodlar bir necha bor hukumat tomonidan qo‘lga olindi.

Keyinroq politsiya rahbariyati namoyishlarni bostirishda o‘qotar qurollardan foydalanilganini tan oldi, lekin uzr so‘rash o‘rniga, o‘qotar qurol o‘rniga ko‘zdan yosh sizdiruvchi gazlar qo‘llash kerak bo‘lganini aytish bilan cheklanishdi.

1986 yilda harbiy to‘ntarish ortidan hokimiyatga kelgan Museveni o‘zi boshqaradigan Milliy qarshilik harakati (NRM) partiyasidan nomzodini ko‘rsatgandi.

Rasmiy nashrlar uni Uganda xalqi xaloskori va tinchlikparvar deb tavsiflashadi.

Ammo BBC muxbiri Peyshens Atuxairening so‘zlariga ko‘ra, u hokimiyatni o‘z qo‘lida saqlab qolish uchun shaxsiga sig‘inishni rag‘batlantiradi, o‘ziga sodiq odamlarni qo‘llab-quvvatlaydi, mustaqil davlat institutlariga tahdil solib, muxoliflarini ta'qib qiladi.

Afrika Zelenskiysi

Ayni vaqtda 38 yoshda bo‘lgan Bobi Uganda poytaxti Kampala shahrining qashshoq mahallalaridan birida tug‘ilgan, ulg‘aygach o‘z musiqiy studiyasini ochgan va yillar o‘tib dunyoga tanilgan.

Bobi Vayn (bu sahna uchun taxallus, uning haqiqiy ismi-sharifi - Robert Kiagulani Ssentamu) Ugandaning 2000-yillardagi asosiy musiqachilaridan biri bo‘lgan. Vaynaning qo‘shiqlaridan biri - Kyarenga - yaqinda Ugandadagi musiqiy tanlov - Zzina Awards tanlovida g‘olib bo‘lgandi.

Reggi uslubidagi musiqalar ijro etadigan bu musiqachini tarafdorlari «xarobadan chiqqan prezident» deb atashadi.

Possovet hududidagilarga Vaynning tarixi Vladimir Zelenskiy bosib o‘tgan yo‘lni eslatadi - ushbu taniqli aktyor va komik sanoqli oylarda mamlakatdagi reytingi eng yuqori bo‘lgan siyosatchiga aylanib, Ukraina prezidentligiga saylangandi.

Uning partiyasi, Milliy birlik platformasi (NUP), aholi sog‘liqni saqlash tizimi, ta'lim va toza ichimlik suvidan foydalanish imkoniga ega bo‘lishi, shuningdek, sudlarda adolat ta'minlanishi uchun kurashadi.

Qariyb yigirma yildan beri Bobi o‘z qo‘shiqlarida xalq nimani istashi haqida kuylab keladi, o‘tgan vaqt ichida unda ko‘plab tarafdorlar va dushmanlar paydo bo‘lgan.

2017 yilda Vayn parlament deputati etib saylanadi va muxolif kuchlarning yetakchilaridan biriga aylanadi, bu vaqtda prezident Musevenining eski raqibi 64 yoshli Kizza Besidjye tinimsiz hibsga olishlar va ta'qiblar tufayli siyosatdan ketayotganini e'lon qilgandi.

Ko‘pchilik uchun kutilmaganda Vayn kuchli xarakter, xarizma va muzokaralar o‘tkazib, koalitsiya tuzishga qobiliyatini namoyish etadi. U o‘z shiorlarida asosiy urg‘uni korrupsiyaga qarshi kurashishga, fuqarolar erkinligi va hokimiyat almashinuviga qaratardi.

Vayn Rolling Stone uchun bergan intervyusida aytishicha, barchasi u o‘zining hashamatli Cadillac Escalade avtomashinasida Kampaladagi tungi klubga kelgan kechada o‘zgarib ketgan. U rulda bo‘lganida kimdir uning boshiga zarba beradi. Boks bilan professional darajada shug‘ullangan musiqachi raqibi bilan bellashish uchun mashinadan sakrab tushadi, ammo tashqaridagi noma'lum shaxs uning boshiga to‘pponcha tiraydi va uni ayovsiz kaltaklaydi. Keyinroq ma'lum bo‘lishicha, unga hujum qilgan shaxs Uganda harbiy razvedkasida ishlagan.

Nashrning qayd etishicha, bu epizod Vaynni Ugandadagi holat haqida - ta'sirli va badavlat kishilar o‘z qonunlari bo‘yicha, aholining katta qismi esa qashshoqlikda yashashi haqida jiddiy o‘ylashga undagan.

2020 yil noyabrida Vayn prezidentlik saylovi uchun nomzod sifatida ro‘yxatdan o‘tgach, ikki marta hibs qilinadi. U odamlar qarshisida bronjilet va kaskada chiqib, bir necha marta suiqasdni boshdan kechirganini ma'lum qiladi. «Ular men xalq bilan muloqot qilishimdan shunchalik qo‘rqishadi! Aynan shu tufayli mening konsertlarimni taqiqlashgan. Shu tufayli men paydo bo‘lganimda cherkovdan odamlarni haydab solishadi. Rejim oddiy fuqarolardan qo‘rqadi. Ular bizni shunchalik siqishmoqda, ammo ular bizdan shunchalik qo‘rqishadi», degandi Vayn Rolling Stone uchun bergan intervyusida.

Ijtimoiy tarmoqlarning bloklanishi va to‘qnashuvlar
Yakunlangan hafta boshida, seshanba kuni Bobi Vayn Keniyadagi radiostansiya bilan telefon orqali intervyusini to‘xtatdi - u poytaxtdagi uyiga harbiylar bostirib kirib, qo‘riqchilarni kaltaklashayotgani haqida xabar beradi. Keyinroq u tvitterda harbiylar uyda kimni uchratgan bo‘lishsa, tutib olib ketishgani, faqat uning o‘ziga tegishmagani haqida yozgan.

Ko‘p o‘tmay Kampala politsiyasi rahbari Patrik Onyango Reuters bilan suhbatda hech qanaqa reyd va qo‘lga olish ishlari bo‘lmagani, faqat «xavfsizlik kuchlari qaytadan guruhlangani» haqida aytdi.

Seshanba kuni hukumat farmoyishi bilan Ugandada barcha ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlar bloklab qo‘yiladi. Prezident keltirilgan noqulayliklar uchun uzr so‘raydi, ammo feysbukda hukumatdagi partiyaga tegishli bir necha akkaunt bloklanganidan keyin hukumatda o‘zga chora qolmaganini aytadi. «Tashqaridan kim yaxshi, kim yomonligini belgilab berishlariga toqat qila olmaymiz», degandi Museveni.

Dushanba kuni feysbuk ma'muriyati Uganda axborot vazirligiga aloqador bir necha sahifalar bloklanganini ma'lum qilib, buni ushbu sahifalar saylov haqida soxta va bir-birini takrorlovchi yangiliklar tarqatgani bilan izohladi.

Vaynning asosiy kuziri - ta'qiblardan cho‘chimasligi, xalq ichidan chiqqani (u Kampaladagi xarobalarda tug‘ilgan va barchasiga o‘zi erishgan) hamda xalq Musevenidan charchagani. Yosh siyosatchi odatda amaldagi hokimiyatga moyil bo‘lgan va uning tayanchi hisoblangan qishloq hududlarida ham minglab tarafdorlarini yig‘a olgan.

Vaynning tarafdorlari va xavfsizlik kuchlari o‘rtasidagi to‘qnashuvlarda o‘nlab kishilar halok bo‘lgan. OAV faqat noyabr oyidagi tartibsizliklar vaqtida 54 kishi qurbon bo‘lganini xabar qilgandi.

Museveni uni «Uganda mustaqilligi va barqarorligini chin dildan istamaydigan xorijiy agent» deb atagan va uni yoshlarni namoyishlarga chiqarib, ularning o‘lishiga sababchi bo‘lishda ayblagan.

Vayn Musevenidan ikki barobar yosh, bu aholining o‘rtacha yoshi 15,7 yoshga teng bo‘lgan mamlakat uchun muhim ko‘rsatkichdir. Butun dunyoda «aholisi eng yosh» mamlakat Afrikaning boshqa bir davlati Niger hisoblanadi.

Musevenining oltinchi muddati
Ugandada prezidentlik saylovlari 14 yanvar kuni o‘tkazildi. Saylovda 11 nomzod qatnashdi, amaldagi prezident Yoveri Museveni oltinchi muddat uchun nomzodini qo‘ygandi.

Uganda tarixida hali hech qachon hokimiyat tinch yo‘l bilan o‘tkazilmagan.

O‘tgan yil noyabrida Museveni poytaxt politsiyasi rahbarini armiya generali etib tayinlagandi, xavfsizlik ishlari vaziri esa namoyish ishtirokchilariga shunday degandi: «Politsiya sizni otish va o‘ldirish huquqiga ega. Siz arzimas ish uchun qurbon bo‘lasiz». Yevroittifoq Ugandadagi saylovlarga o‘z kuzatuvchilarini yubormaslikka qaror qildi, chunki avvalgi missiyalarning barcha tavsiyalari inobatga olinmagandi.

Yoveri Museveni 1980-yillarda diktatorlar Idi Amin (1971-1979) va Milton Obotega (1979-1986) qarshi kurashgan isyonchilarga boshchilik qilgan. Ularning tiraniyasidan keyin harbiy to‘ntarish orqali hokimiyatga kelgan Museveni mamlakatga barqarorlik keltiradi, iqtisodiyot rivojlana boshlaydi. G‘arbda uni afrikalik yosh ilg‘or yetakchilar avlodi vakili sifatida ko‘ra boshlashadi.

Keyin u bilan keng tarqalgan metamorfoza sodir bo‘ldi: abadiy hukmronlik istagidan tiyila olmagan siyosatchi avtoritar va repressiv metodlarga o‘tadi. Ayni vaqtda qit'ada unda ko‘proq hukmronlik davri Kamerun prezidenti Pol Biyyaga tegishli.

Museveni partiyada va atrofidagilar orasida o‘ziga o‘rinbosar tayinlamagan. 2017 yilda u prezident yoshi ko‘pi bilan 75 yosh bo‘lishi haqidagi cheklovni bekor qilgandi.

• Uganda: asosiy faktlar
• Aholi soni: 44 mln kishi. (BMT ma'lumotlari, 2019)
• Poytaxti: Kampala
• Maydoni: 241 038 kv.km
• Asosiy tillar: ingliz tili (davlat tili), suaxili, luganda, bantu guruhiga mansub turli tillar
• Asosiy dinlar: xristianlik, islom
• O‘rtacha hayot davomiyligi (erkak/ayol): 66 yosh/70,5 yosh (MRB ma'lumoti)
• Asosiy eksport mahsulotlari: qahva (16 foiz), oltin (10 foiz)
• YaIM: 823 dollar
• Qashshoqlik: 2016 yil ma'lumotiga ko‘ra, aholining 41,7 foizining kunlik daromadi o‘rtacha 1,9 dollarga teng.

Pandemiya fonidagi saylov kampaniyasi
Mamlakatda OITSga chalinganlar soni keskin kamayishi, so‘nggi yilda esa koronavirus pandemiyasiga qarshi muvaffaqiyatli kurash olib borilishi - Musevenining xizmatlari sifatida ko‘riladi. O‘tgan yilning mayida joriy etilgan qat'iy lokdaun tufayli 46,5 mln kishi yashaydigan mamlakatda Jons Hopkins Universiteti ma'lumotiga ko‘ra, koronavirusga chalinish holatlari soni 40 mingga yetmagan, koronavirus qurbonlari soni esa 300taligicha qolmoqda.

Koronavirusga qarshi kurashga Bobi Vayn ham o‘z hissasini qo‘shgan. U karantin choralariga rioya etish so‘ralgan videoklip ishlagandi. «Yomon xabar shundaki, har biringiz kasallik qurboni bo‘lishingiz mumkin. Yaxshi xabar shundaki, har biringiz muammoni hal qiluvchiga aylanishingiz mumkin», deya kuylagandi Vayn.

Huquq faollari Musevenini karantindan raqiblari ommaviy marosimlar o‘tkazishiga to‘sqinlik uchun foydalanishda ayblagan. Bobi Vaynni qo‘llab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan har qanday aksiya noqonuniy deb hisoblangan va kuch bilan tarqatilgan.

Muxolifatchilarni qamash uchun siyosiy qarashlari emas, karantin qoidalarini buzishi bahona bo‘lgan.