Davlat xizmatlari agentligi yetakchi mutaxassisi Abror Maxsudov Kun.uz’ga bergan intervyusida jonli efir davomida internet foydalanuvchilarini qiziqtirgan ko‘plab savollarga javob qaytardi.
– Shu yilning mart oyida DXX tomonidan o‘tkazilgan tezkor tadbir davomida Samarqandda uy-joy subsidiyasini olish uchun tavsiyanoma bermoqchi bo‘lgan mahalla raisi 500 dollar pora bilan ushlandi. Shu kabi korrupsion holatlarning oldini olish bo‘yicha tizimda nimalar qilinyapti?
– DXA aholiga davlat xizmatlarini ko‘rsatishda birinchi navbatda shaffoflikni ta'minlash, aholiga tezkor va korrupsiyasiz bo‘lgan xizmatlarni taqdim qilishga o‘zining alohida e'tiborini qaratib kelmoqda. Shunga ko‘ra, nafaqat subsidiyalar berish, balki boshqa ko‘plab davlat xizmatlarini ko‘rsatishda ham agentlik korrupsiya holatlariga barham berish maqsadida doimiy ravishda sirli mijoz tadbirlarini o‘tkazib keladi. Bundan maqsad davlat xizmatlarini ko‘rsatish jarayonida shaffoflikka, ochiqlikka erishishni ta'minlash, fuqarolarga qonuniy va belgilangan tartibda murojaatlarining ko‘rib chiqilishini ta'minlash bo‘yicha harakatlarni amalga oshirib keladi.
Shu bilan birga, bizda bunday holatlarga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida korrupsiyaga qarshi kurashish monitoring bo‘limi mavjud. 2020 yilda DXA korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha xalqaro sertifikatni qo‘lga kiritdi. Telegram messenjerida aholini adliya organlari va muassasalarida yuz berayotgan korrupsiya huquqbuzarliklari haqida tezkor xabardor qilish maqsadida maxsus @antikorbot boti ishga tushirilgan. Adliya vazirligining 1008 ishonch telefon raqamlari va agentlikning ishonch telefon raqamlari mavjud. Va qandaydir holatlar bo‘ladigan bo‘lsa, agentlik yoki adliya organlariga xizmat ko‘rsatish jarayonida yuz bergan holatlar bo‘yicha ariza berishsa, harakatimiz samaraliroq bo‘lardi. Chunki bir shaxsning harakati bilan samarali yutuqqa erishish qiyinroq.
Fuqaro arizasi bitta tegishli organ tomonidan hal qilinmaydi. Agar komissiyada hokimlik, iqtisodiyot, moliya, soliq, tijorat banklari qatnashmasa, u vakolatli hisoblanmaydi. Chunki aynan tijorat banki kredit ajratadi. Hokimlik, iqtisodiyot, moliya esa budjetda subsidiya bor yoki yo‘qligi, ajratilayotgan subsidiya maqsadini o‘rganadi va yuqorida ta'kidlab o‘tganimizdek, qarorda moliya va iqtisodiyot organlariga alohida bir majburiyat yuklatilgan. Subsidiya maqsadli va to‘g‘ri ajratilayotgani ustidan qat'iy nazorat, javobgarlik aynan shu organlar zimmasida.
–Hukumat qarori bilan subsidiya ajratishda nomzodlarni tanlab olishda ularga baho berishning mezonlarida oilada surunkali kasallikning og‘ir turlaridan azob chekuvchi shaxslar toifasi keltirilgan. Surunkali kasallikning og‘ir turlari deyilganda aynan qaysi kasalliklar nazarda tutilgan?
–2011 yili Vazirlar Mahkamasining 195-sonli qarori qabul qilingan. Bunda fuqarolarni tibbiy ijtimoiy mehnat komissiyalaridan ko‘rikdan o‘tkazish, tegishli nogironlikni belgilash bo‘yicha kasalliklar ro‘yxatlari mavjud, bevosita fuqaro salomatligidan kelib chiqib, tashxis qo‘yiladi va 182-sonli qarorda bevosita surunkali og‘ir kasalliklar turlari tasdiqlanmagan bo‘lsa-da, tegishli tumanda tashkil qilinadigan hududiy komissiya tarkibida tuman tibbiyot birlashmalari mavjud. Va ular shu toifadagi ariza beruvchilar keladigan bo‘lsa, ularning ma'lumotlarini tekshirib, o‘zlarining xulosalarini beradi. Xulosalarga asosan hududiy komissiya ko‘rib chiqib, ularga yakuniy ballni qo‘yadi.
–“Alohida namuna ko‘rsatayotgan yosh oilalar” kimlar?
–Alohida namuna ko‘rsatayotgan yosh oilalar Yoshlar ishlari agentligining hududiy bo‘limlari tomonidan xulosa beriladi. Masalan, mamlakat ijtimoiy hayotida faol ishtirok etayotgan, sport sohasidami, yutuqlarga erishayotgan yoshlarimiz, ilm-fandami, turli tanlovlarda g‘olib bo‘lganlar yoki davlat boshqaruv organlarining taqdimnomalariga asosan tegishli davlat boshqaruv organlari strukturalari tizimlarida samarali, faol mehnat qilib ketayotgan, jamiyat rivojlanishi yo‘lida o‘z hissasini qo‘shib kelayotgan yoshlarni tushunishimiz mumkin.
–“Og‘ir ijtimoiy vaziyatga tushib qolgan ayollar” deganda qanday ayollar tushuniladi?
–Qarorda og‘ir ijtimoiy vaziyatga tushib qolgan ayollarga aniq kimlar kiritilishi ko‘rsatib o‘tilmagan, lekin ijarada yashab yurgan yoki umuman turar joyi yo‘q bo‘lgan, yolg‘iz boquvchi sifatida o‘zi bo‘lgan, og‘ir kasalliklarga chalingan holatlar keltirilishi mumkin. Komissiya tarkibida bandlik organlari, Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi baho beradi.
– Uy-joy sotib olish uchun subsidiya ajratish bilan arzon uy-joy olish uchun ariza berish bitta narsami?
–Subsidiyalar berish tartibi 2020 yil mart oyidan boshlab yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, o‘tgan davr ichida ko‘plab fuqarolarimiz arzon uy-joy va subsidiyalar o‘rtasidagi farqni bilmagani uchun bizga murojaat qilib keldi. Xotin-qizlar, yoshlar, yosh oila dasturi bo‘yicha yoki umuman arzon uy-joy dasturi bo‘yicha uy olish uchun davlat xizmatlari markazlariga kelyapti. Arzon uy-joy bo‘yicha sizga ariza bersak bo‘ladimi degan mazmundagi savollar bilan.
Arzon uy-joy berishda uyning umumiy narxi to‘liq arzonlashtirilgan bo‘ladi. Davlatning tegishli buyurtmasiga asosan yoki tegishli davlat hokimiyati buyurtmasiga asosan quriladi va tanlab olingan oilalarga budjet komissiyalari bor hududiy hokimiyatlarda, o‘sha komissiyalarning xulosalariga asosan tegishli oilalarga yoki shaxslarga beriladi.
Subsidiya ajratish bo‘yicha esa fuqarolar markazlarga murojaat qilganda tegishli ijtimoiy mezonlari mavjud, uy-joy narxi bozor qiymatlarida bo‘ladi, arzonlashtirilmagan bo‘ladi. O‘sha qiymatning ma'lum bir miqdori 10 foiz miqdoridagi dastlabki badal yoki foiz xarajatlarining tegishli uy olinayotgan hudud bo‘yicha 10 yoki 12 foiz qismi davlat budjetidan qoplab beriladi. Qolgan qismi bozor tamoyillari, bozor narxi asosida tijorat banklaridan kredit olgan holda to‘lab boriladi.
–Surxondaryodan ismini ochiqlamaslikni so‘ragan bir o‘quvchimiz quyidagicha savol yo‘llabdi: “Qizim ikki farzandi bilan qaytib kelgan. Yashamoqchi emas. Ajrashish uchun ariza berganmiz, ammo sud tomonlarga muddat bergan. Shu muddat tugashi bilan ajrashadi. Ayni paytda bizning uyimizga ro‘yxatga qo‘yilgan, o‘zi va farzandlari uy daftariga kiritilgan. Mahalladan turmush o‘rtog‘i bilan yashamayotgani haqida dalolatnoma tuzilgan. Subsidiya olish uchun bizning holatimizda nima qilish talab etiladi? Yoki rasman ajrashmaguncha qizim ariza berolmaydimi?”
–Qarorda bevosita talab, ya'ni cheklov yo‘q. Oilaviy holati ajrashmaguncha yoki nikoh bekor qilinayotgan paytlarda subsidiyaga ariza berishi mumkin emasligi haqida. Shu bilan birga, talab qilinayotgan hujjatlarda yuqorida ta'kidlab o‘tdim, nikoh qayd etilganligi haqidagi guvohnoma, agar nikoh bekor qilingan bo‘lsa yoki sud tomonidan haqiqiy emas deb topilgan bo‘lsa, qaror nusxasini yuborishlari kerak. Bu holatda hali nikoh bekor qilingani yo‘q. Nikoh guvohnomasini qayd qilgan holda ariza berishlari mumkin 1 oktyabr sanasiga qadar. Komissiya o‘rganib chiqib, qaror qabul qiladi.
–Davlat xizmatlari agentligi tomonidan 2020 yilda subsidiya berishda 550 dan ortiq qonunbuzilish holatlari aniqlangan edi. 2021 yilning o‘tgan davrida qancha qonunbuzarliklar aniqlandi? Ularning orasida qaysi turdagi qonunbuzilishlar ko‘p uchramoqda?
– 2021 yilda jami 400 ga yaqin qonunbuzilish holatlari tizim orqali, ya'ni elektron tizimda biz arizalar holatini tekshirib borishimiz mumkin. Muddati o‘tgan, tayyorlangan yoki jarayonda turgan arizalarni saralab olish imkoniyati mavjud. Mazkur ariza va murojaatlarni tahlil qilganimizda 400 ga yaqin murojaatlar turli qonunbuzilish holatlari aniqlandi va ularga nisbatan Davlat xizmatlari agentligi va uning hududiy boshqarmalari tomonidan 210 ga yaqin ta'sir choralari qo‘llanildi. Bular ogohnoma, ma'muriy javobgarlikka, intizomiy javobgarlikka tortish bo‘yicha tegishli taqdimnomalar kiritilgan.
Vakolatli organlarga qonunbuzilish holatlarining oldini olish bo‘yicha doimiy tarzda ishlar olib borilyapti. Qonunbuzilish holatlari orasida eng ko‘p muddat buzilishi holatlarini ko‘rishimiz mumkin. Sabab hududiy organlarda kadrlar qo‘nimsizligi, xodimning ishdan ketishi, boshqa joyga o‘tishi bilan bog‘liq. Yangi xodimga shaxsiy kabinet ochib berish sabab muddat buzilishi bo‘lyapti. Bundan tashqari, aynan shu ish bilan shug‘ullanadigan maxsus lavozim, xodim yo‘q.
– Mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorini hisoblashda 12 foizlik daromad solig‘i chiqarib tashlanadimi?
–Mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorining daromad solig‘iga bevosita aloqasi yo‘q. Bu hukumat tomonidan o‘rnatiladigan summa. Lekin soliq bilan birgalikda umumiy oladigan daromadi hisoblanadi. Ishxonadagi buxgalteriyadan ma'lumotnoma olinganda bu to‘liq oylik daromadida keltirilgan summa.
– Subsidiya bilan ikkilamchi bozordan uy olsa bo‘ladimi?
– Prezidentning 5886-sonli farmonida, hukumatning 182-sonli qarorida belgilab qo‘yilgan birlamchi, ya'ni yangi qurilgan ko‘p qavatli uylardan sotib olish bo‘yicha ajratiladi va ikkilamchi bozorga tatbiq qilinmagan.
–Internet foydalanuvchilaridan kelib tushgan navbatdagi savol: “Men subsidiya oldim, tumanda yashayman, lekin uy shahardan berildi. Qanday yo‘l tutishim kerak?”
– Fuqarolardan ariza berishda e'tiborli bo‘lishlarini so‘rab qolardik. Olinayotgan joyni oldindan aniqlashtirib olishni so‘rardik. Chunki so‘rovnoma to‘ldirishda tegishli bank tanlanadi, yashash joyidan kelib chiqib, o‘sha hududdagi banklar ro‘yxati kelib chiqadi.
Elektron tizimda fuqaroga qaysi banklarni tanlaysiz degan mazmunda so‘rovlar kelib tushganda banklar ro‘yxati taqdim qilinadi, shu bilan birga, viloyatdan kelib chiqib, tuman yoki shahar hududidan olishni istaysizmi degan mazmundagi savollarga aniq javob berishlari kerak bo‘ladi. Bunda mas'uliyat fuqaro zimmasida bo‘ladi.
–Obunachilarimizdan biri shunday yozyapti: “Mening qizim chet elda, yolg‘iz ona. Bolasi biz bilan yashaydi. Uy olishiga imkoni bormi? Onlayn ariza berdi. 5 oydan beri javob yo‘q. Nima qilsa bo‘ladi?”
– Agar fuqaro subsidiya bo‘yicha murojaat qilgan bo‘lsa, Davlat xizmatlari agentligining 1148 ishonch raqamlariga va 207-00-66 raqamlariga, shu bilan birgalikda, ijtimoiy tarmoqlardan ham murojaat qilishlari mumkin. Agar ariza raqami, ism-familiyasi bilan yaqin qarindoshlari murojaat qiladigan bo‘lsa, bevosita Davlat xizmatlari agentligi murojaatni o‘rganib chiqib, nima uchun haligacha ko‘rib chiqilmagani, ariza holati haqida ma'lumot beradi.
Agar bu bo‘yicha emas, arzon uy bo‘yicha ariza bergan bo‘lsa yoki endilikda subsidiya bo‘yicha uy-joy olmoqchi bo‘lsa, yaqin qarindoshi, onasi fuqaro nomidan murojaat qilishlari mumkin.
–Qonunchilikda qandaydir holatlarda qaytarib olinish holatlari ham ko‘zda tutilgan ekan. Ushbu holatlar qaysilar?
– Nizomda ta'kidlab o‘tilganki, agar fuqarolarimiz ipoteka kreditlari bo‘yicha tegishli majburiyatlarni muntazam ravishda buzgan taqdirda banklar tegishli da'volariga asosan undiruv uy-joyga qaratilgan taqdirda o‘sha uy-joy sotilib, undan tushgan mablag‘lar hisobidan tegishli subsidiyalar davlat budjetiga qaytariladi. Buning uchun fuqarolarimiz banklar bilan tuzilgan ipoteka shartnomalari bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarishlari, to‘lovlarni to‘lashlari kerak bo‘ladi.
– Balki fuqarolarga ariza topshirgandan keyin tizimni kuzatib borish kerakligini tushuntirish kerakdir yana bir marta, balki ular bizga qo‘ng‘iroq qilishadi deb kutib yurishgandir.
– Albatta, fuqarolarimizga ariza berish jarayoni yakunlanganidan so‘ng ularga ariza raqami va yagona interaktiv portalidan tekshirib borish uchun alohida parol beriladi, bu onlayn topshirganda ham, oflayn topshirganda ham markazga borib topshirganda markaz xodimi ariza yuborgani haqidagi ma'lumotnomani kerak bo‘lsa chop etib ham beradi.
Onlayn topshirilganda bevosita kompyuter oynasida ma'lumotnoma paydo bo‘ladi. Ariza raqamingiz mana shu, shu vaqtda berildi. Arizani mazkur raqam bilan tekshirishingiz mumkin. Buni bizga ishonch telefonlari orqali murojaat qilganda arizamning holatini tekshirib bering deyishadi. Ariza raqamini bilasizmi deb so‘rasangiz, ko‘pchiligi yodidan ko‘tarilgan yoki vaqtida saqlab qo‘ymagan.
–Ariza raqamini yo‘qotib qo‘ygan bo‘lsa, qayta tiklash mumkinmi?
– Uni biz hududiy davlat xizmatlari markazlari orqali tekshirib, ariza beruvchilar ro‘yxati orqali ism-familiyadan topamiz, lekin bu ham ma'lum vaqt oladi. Fuqaro o‘zi kutib qolishi mumkin. Agar fuqaroning o‘zida shu ma'lumot bo‘lsa, shu zahoti ma'lumot berishimiz mumkin.
– Mehnat migrantlarining oila a'zolari ham subsidiya olish uchun murojaat qila olishadimi?
–Amaldagi tartibda mehnat migrantlari alohida bir mezon sifatida belgilab qo‘yilgan. Ya'ni xorijda mehnat faoliyatini amalga oshirayotgan, uy-joyga muhtoj shaxslarga 10 ballgacha miqdorda alohida ball beriladi.
Labor migration dasturi bo‘yicha mehnat migranti bo‘lsa, ular o‘zlari chet elda, yaqin qarindoshlari ular nomidan ariza berishlari mustahkamlab qo‘yilgan. Shunga ko‘ra, migrantlarimiz mazkur tartibdan foydalanishlari mumkin.
– Suhbatimiz avvalida amaldagi tartibga ayrim o‘zgartirishlar kiritilgani haqida aytib o‘tgan edingiz. Shu haqda yurtdoshlarimizga ma'lumot bersangiz.
– Aholini uy-joy bilan ta'minlash ko‘lamini oshirish maqsadida prezidentning 2021 yil 11 martda 6186-son farmoni qabul qilindi. Endilikda yangi tartib bo‘yicha iqtisodiyot vazirligiga topshiriqlar berildi ishlab chiqish bo‘yicha. Endilikda ipoteka kreditlari bo‘yicha subsidiya ajratishga oid foiz, ya'ni shu vaqtga qadar fuqarolarimiz 80 foizini bankdan olgan bo‘lsa, 20 foizi dastlabki badal edi. 10 foizini o‘zi to‘lardi, 10 foizini davlat subsidiya ajratgan. Mana shu 20 foizning dastlabki badal ko‘rinishi 20dan 15ga tushirilyapti. Ipoteka kreditlarining umumiy muddati 15 yildan 20 yilga oshirilyapti. Ipoteka kreditlari bo‘yicha subsidiya ajratishning aynan har yilgi parametrlari tasdiqlangan.
Yuqorida OAVda ajratilishi kerak bo‘lgan subsidiyalarning hududlar bo‘yicha parametri berilmayapti dedingiz. Umumiy hududlar bo‘yicha bir yilda 23 mingdan ortiq parametr tasdiqlangan. Avval ariza beruvchi bilan doimiy birgalikda yashayotganlar daromadlarini ko‘rsatish mumkin bo‘lsa, endilikda u bilan birga doimiy yashamaydigan, lekin yaqin qarindoshi bo‘lgan shaxslarning ham daromadlarini ko‘rsatishga yo‘l berildi. Yakka tartibda uy-joy qurish uchun, rekonstruksiya qilish uchun ham ipoteka kreditlarini ajratish nazarda tutilyapti.
Jamshid Niyozov suhbatlashdi.
