«Kundada chopib o‘ldirgandan ko‘ra otib tashlashgani yaxshi edi» – Afg‘onlar qo‘lida asirlikda 105 kun yashagan farg‘onalik askar hikoyasi

1979 yil 12 dekabrda SSSR Siyosiy byurosi Afg‘onistonga qo‘shin kiritish haqida qaror qabul qildi. 27 dekabr kuni O‘zbekiston, Turkmaniston, Tojikistondan umumiy hisobda 32 ming zaxiradagi harbiy xizmatchi chaqirilib, jangovar harakatlarga tayyorlandi. 25-27 dekabr kunlarida Afg‘onistonga ko‘plab harbiy bo‘linmalar olib kirildi. Ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistondan 64 500 nafar yigit afg‘on urushiga jalb qilingan.

Oilada yakka-yu yolg‘iz farzand bo‘lgan Farg‘ona viloyati Farg‘ona tumani Xonqiz qishlog‘ida tug‘ilgan Abdulaziz Pattoxonov ham 19 yoshida, ya’ni 1986 yilda afg‘on urushiga jo‘nab ketadi. Uyga qaytishiga atigi 21 kun qolganda u afg‘on jangchilari qo‘liga asir tushadi.

Qandahor shahriga ketayotgan mashinalar karvoni afg‘onlar pistirmasiga tushib qoladi. Farg‘onalik askar boshqarib ketayotgan mashina nishonga olinishi oqibatida yukxonadagi kerosin portlaydi. Abdulaziz Pattoxonov yonayotgan mashina eshigini ochib, o‘zini pastlikka otadi. Sakramoqchi bo‘lib o‘zini chuqurlikka tashlaganida, to‘g‘ri pistirmada poylab yotgan afg‘onlarning ustiga tushadi. Kutilmagan holatdan afg‘onlar sarosimaga tushib darhol askar qo‘lini bog‘laydilar. 105 kun davomida Abdulaziz Pattoxonov afg‘onlar qo‘lida tutqunlikda yashaydi. Keyinchalik u sovet askarlari tomonidan asir olingan 7 nafar afg‘on jangchilariga almashtiriladi.

Kun.uz muxbiri afg‘onlar qo‘lida asirlik azob-uqubatini tortib, boshidan ko‘p musibat o‘tgan Abdulaziz Pattoxonov bilan suhbatlashdi. U Afg‘on diyorida boshidan o‘tgan voqealarni hikoya qilib berdi... 

Afg‘onga ketish...

«Oilada yakka-yu yolg‘iz farzandman. Ota va onam bilan birga yashar edik. Maktabni tamomlab, 1985 yilda DOSAAFda 3 oy haydovchilikka o‘qiganmiz. DOSAAFni bitirganimdan keyin 1986 yilda armiyaga chaqirildim. “Mayskiy priziv” bo‘lib bordik. Farg‘ona viloyatidan 45 nafar bola xizmatga chaqirilganmiz. Termizga qarab ketdik. Armiyaga ketishdan avval Germaniyaga ketayotganimizni aytishgan edi. Shunday qilib Termiz shahrida harbiy tayyorgarlik o‘tadik. Afg‘onistonga ketayotganimizni ana o‘shanda bildik.

Termizda ekanimizni bilgan ota-onam 3 oy deganda “Moskvich” mashinamizda ko‘rgani borishdi. Otam rahmatli 2003 yilda o‘tib ketishdi. O‘sha paytda Termizga ko‘rgani borgan ota-onam meni urushdan olib qolamiz deyishgan. Lekin men bunga rozi bo‘lmaganman. Qolgan sheriklarimning hammasi urush bo‘layotgan Afg‘on yurtiga borishga rozi edi. Men ham ulardan ajralgim kelmadi...

Shunday qilib bizni Termizdan Jarqo‘rg‘onga olib ketishdi. Jarqo‘rg‘ondan esa Qunduzga uchdik. Qunduzga yetib bordik. Hamma yoq to‘s-to‘polon edi. Atrofda tinmay o‘q ovozlari eshitilardi. Aeroportda esa tank va BTR lar u yoqdan bu yoqqa o‘tardi. Urush o‘chog‘iga kelganimizni o‘sha yerda his qildik.

Termizda ekanimizda bizga avtomat otish va mashina haydashni o‘rgatishdi...» , – deydi Abdulaziz Pattoxonov.

Abdulaziz Pattoxonov umrida birinchi marta otishmani ko‘rib o‘zini yo‘qotib qo‘ygani haqida so‘zlab berdi. U qo‘rquvdan Kalashnikov avtomati tepkisini o‘zi bilmagan holatda bosib yuborgan. Natijada oyog‘i tagiga o‘q yomg‘iri yog‘ilgan.

«Urush o‘chog‘ida hayot boshlandi. Avval askarlar hammamiz bitta rotada edik. Keyin esa polk va batalonlarga bo‘lib yubordi. Vertolyotga o‘tirib, Puli-Xumri shahriga uchib ketdik. Har bir askarga parashyut taqtirib qo‘ydi. Parashyutni ochishni ham bilmas edik u paytda. Yoshmiz, vertolyot urib tushirilgan taqdirda ham parashyutda qanday sakrashni bilmas edik. Yoshimiz 19 da edi. 159-avtomobil brigadasiga haydovchilikka o‘qigan askarlarni tashladi. 4-5 nafardan bo‘lib rotalarga bo‘lindik. Keyin esa har birimizga yuk mashinasi berdi. Avvalida instruktorlar bilan birga borib yo‘llarni ko‘rib o‘rganib keldik. Biz aviakerosin va benzin tashiydigan mashina haydar edik. Bochkalar ortilgan mashinamiz 12 tonnadan yuk olar edi. Kolonnamizda 50 dan ortiq yuk mashina bor edi. Kolonnamiz 1 040 raqamli, biz 1-rota edik.  

Afg‘onistonga borgandan keyin birinchi marta yo‘lga chiqdik. Dovon uzra yuk mashinalar karvoni chiqib borardi. Dovondan tushayotganimizda to‘satdan otishma boshlanib ketdi. Bu birinchi marta otishmaga kirishimiz edi. Kolonna to‘xtadi. Hamma mashinadan pastga tushdi. Boshimizda kaska, egnimizda bronjilet. Tog‘ tepasidan biz tomonga o‘q yomg‘iri yog‘ilar edi.

Mashina g‘ildiraklari tagiga yotib oldik. Shu payt men ham avtomatning zatvorini tortvolgan ekanman. Birinchi marta otishmaga kirganim sabab o‘zimni yo‘qotib qo‘ygan edim. Qo‘limda turgan Kalashnikov avtomati tepkisini hayajonlanib ketib bosvolgan ekanman. Avtomatim oyog‘im tagiga tinmay o‘q otar edi. Nima qilayotganimni bilmas edim. O‘zim bilmagan holda avtomat otayotganimni ko‘rib, katta prizivdagi bola yonimga kelib avtomatni qo‘limdan tortib oldi-da, “Hayotga ko‘nikishga majbursan. O‘zingni yo‘qotma. Bu yer urush maydoni” – dedi. Otishmada mashina va birorta askarga shikast yetmadi. Kobulga borib yuklarimizni tashlab qaytib keldik»...

Abdulaziz aka mashinalar karvoniga afg‘onlar tomonidan granatomyot otishgani, buning oqibatida mashinasining yog‘i oqib ketib, yo‘lda qolib ketgan damlarni xotirladi. Shu kuni so‘xlik Muhiddin ismli askar yaralangani uchun uni vertolyotda kasalxonaga olib ketishgan ekan.

«Kunlarning birida yuk ortilgan mashinamiz karvoni yana yo‘lga chiqdi. Bagram shahriga kerosin va solyarka olib o‘tuvchi quvurlar bor edi. Afg‘onlar quvurga o‘t qo‘ygan ekan. Mashinalarda kelyapmiz. Quvurlar esa yonar edi. Asfaltga kerosin to‘kilgan ekan. Tormoz bossak-da mashina sirpanib ketardi. Asfaltlar ham alanga olib yonar edi. Alanga ichidan mashinani yurgizib borardim. Shu payt gumburlash ovozi eshitildi. Kuchli portlash bo‘ldi. Boshqarib borayotgan mashinam bir ko‘tarilib yerga tushdi. Mashina ichi changga to‘ldi. 2 metr nariroqqa granatomyot bilan urishgan ekan. Oilada yolg‘iz farzand bo‘lganim uchunmi, ota-onamning duosi sababmi Alloh meni bir o‘limdan saqlagan edi. Mashina yog‘i asfaltga oqib ketgan edi. 2 ta mashinamiz alanga ichida qoldi. Men alanga qurshovidan tashqariga chiqib ketdim. So‘xlik Muhiddin ismli askar yarador bo‘ldi. Uni vertolyotga chiqarishib kasalxonaga olib ketishdi. Shundan keyin mashinamga yangi motor qo‘yib ta’mirladik. Men yaqin o‘rtadagi harbiy bo‘limda qoldim. Yuklarimni esa olib ketishdi».

«Tinimsiz yog‘ilayotgan o‘q yomg‘iridan qochib, toqqa chiqib ketdik. Mashinalarimiz portlashlar zarbidan kuyib erib ketdi...»

«Vaqt shu alfozda o‘tardi. Kunlarning birida yana Puli-Xumri shahridan yuk olib yo‘lga chiqdik. Odatda soat 15:00 dan keyin sovet kolonnasiga yo‘l berkilar edi. Chunki kunduz kuni yo‘llarda bizni dushmandan himoya qilib turuvchi tank va kuch vositalari soat 15:00 dan keyin harbiy bo‘linmalarga qaytar edi.

Qish fasli edi. Perevalda qor yog‘gan. Biz o‘sha kuni kech qoldik. Mashina g‘ildiraklariga zanjir bog‘lab qor qoplagan dovondan bazo‘r o‘tgan edik. Shu kuni yo‘ldan kech qolganimiz sababli “Jabalsarash”da, Panjsher va Qobulga eltuvchi yo‘l kesishmasidagi harbiy bo‘limda qoldik. Kechki ovqatni shu yerda qildik.

Kech tushgani sabab qashqadaryolik Nasimjon ismli sherigim bilan mashinalar karvonida qorovullik qildik. Qolganlar esa uyquga ketdi. Kolonna atrofida aylanib yurib yuk va askarlarga qorovullik qildik. Chanqaganim bois suv ichgani suv to‘ldirilgan mashina oldiga kelib, suv ichganimni bilaman, shu payt “hushtak chalib” RS snaryadi “vodovoz” yoniga kelib tushdi. Snaryad fosforli bo‘lgani uchun u portlab atrof yorug‘ bo‘lib ketdi. Afg‘onlar bu orqali kolonna qayerda turganini osongina bilib olishdi. Shundan keyin yana kolonnaga qarata 6 ta snaryad otildi. Snaryadlardan biri mashinaga kelib tushdi. Mashinam portlab, atrofdagi mashinalarga ham zarar yetkazdi. Trevoga berdik. Askarlar hammamiz tog‘ga qarab qochib chiqib ketdik. 50 ta mashinadan 6 ta mashinani tepalikka olib chiqishga ulgurdik, xolos. Qolgani portlab yonib ketdi.

Biz tepalikda turib yonayotgan mashinalarni tomosha qilar edik. Baxtimizga hech kim yaralanmadi. Ertasi kuni tong saharda tepalikdan tushdik. Mashinalarimiz erib ketgan edi. Shunday qilib katta talafot bilan harbiy bo‘limga qaytib bordik. Bizga yangi mashina berishdi», – deya mash’um kunni xotirladi Abdulaziz Pattoxonov.

Abdualaziz aka boshqarib ketayotgan mashinaga snaryad kelib tushgan. U o‘zini qo‘lga olib, yonayotgan mashinadan pastga sakragan. Oxir-oqibat askar o‘zi bilmagan holda pistirmada pusib yotgan afg‘onlar ustiga tushgan. Kolonna tomon granatomyotdan otayotgan afg‘onlar aynan u sakragan chuqurlikda pusib yotishar edi. Afg‘on jangchilari kutilmagan holatdan sarosimaga tushib, yosh askarni asir olishgan.

«Mashinalarga stolba, generatorlar yuklab G‘azna shahri orqali Qandahor shahriga bordik. G‘azna shahridan keyingi yo‘l minalashtirilgan ekan. Bu yo‘ldan yurish imkonsiz edi. Eron chegarasiga yaqin hududdan qumlik orqali minalashtirilgan yo‘lni aylanib o‘tib, Qandahor shahriga kirib bordik. U yerda oziq-ovqat va o‘q-dori tashish bilan shug‘ullandik. Keyin Shindand shahrida joylashgan harbiy qismdan mashinalarga aviakerosin yukladik. 1988 yil edi. Afg‘onistonga borganimga 2 yil bo‘lgan, uyga qaytishimga bor-yo‘g‘i 21 kun qolgan edi.

Shindanddan kerosin yuklab Qandahor shahriga yo‘lga chiqdik. Kolonnamizda 40-50 ta mashina bor edi. Qandahor shahrida tog‘lar kam, aksariyat qismi qumlik edi. Bir kun sahroda tunab qolib ertasi kuni yana yo‘lga chiqdik. Mashinam kolonnaning boshrog‘ida edi. Kolonna qishloq ichiga “chyorniy ploshad”ga kirdi. Avval ham bu hududdan kolonna o‘tgan, lekin sog‘ chiqib ketmagan ekan. Hech bir kolonna bu yerdan omon chiqmagani uchun bu maydon shu nom bilan atalgan.

Qishloq xavfli hudud bo‘lgani uchun kolonnada harakatlanayotgan mashina oraliq masofasi 200 metrdan 500 metrgacha belgilandi. Chunki kolonna hujumga uchrasa, yaqinidagi mashinaga zarar yetishi mumkin edi. Kutilganidek, otishma boshlanib ketdi. Kolonnaga pulemyotdan tinmay o‘q yog‘ilardi. Kolonnadagi ikkinchi yoki uchinchi mashinada edim. 500 metr oldinda harakatlanayotgan mashinaga snaryad tushib, yona boshladi. Yonayotgan mashina orqasida esa men ketayotgan edim. Undan keyin mashinamga otishdi. Mashinamga ortilgan bochka gumburlab portladi. Orqani ko‘rsatadigan oynaga qarasam, bochka yonyapti. Shaharga kirib olish ilinjida mashina gazini boricha bosdim. Baxtga qarshi yo‘llar ham o‘ydim-chuqur edi. Tez yurishning iloji yo‘q. Mashinadagi kerosin o‘rnatilgan bochka esa hamon yonar, kolonna boshidagi ikki mashina yonayotganini ko‘rib turgan orqadagi boshqa mashinalar harakatlanmay joyida turar edi.

Agar men shu holatda joyimda to‘xtab turadigan bo‘lsam, kolonna uchun yo‘lni to‘sib qo‘ygan bo‘laman. Mashina chayqalgani oqibatida bochkadagi yonayotgan kerosin kabinkaga tushdi. Lobovoydan o‘t yonib tushyapti. Tavakkal qilib mashinani tepalikka qarab soldim. Shu alfozda kolonna uchun yo‘lni bo‘shatgan edim. Mashinani tepalikka olib chiqib “ruchnoy”ni tortdim. Mashina eshigini ochganimda olov yuzimga urdi. Soch va kipriklarim kuyib ketdi. Eshikni berkitib, keyingi eshik tomonga o‘tdim. Qurollarim kabinkada qolib ketdi. Bu eshikda alanga pastroq edi. Yana ozroq tursam, mashina portlar edi. Mashinadan pastga sakradim.

Suvi yo‘q katta ariq ichiga sakradim. Sakragan paytimda afg‘onlar ustiga tushibman. Kolonna tomon granatomyotdan otayotgan afg‘onlar aynan men sakragan chuqurlikda pusib yotishgan ekan. Ular ham ustilariga tushishimni kutmagan edi. Hammasi bir zumda bo‘lib o‘tdi. Kutilmagan holatdan dovdirab qolgan afg‘onlar qo‘limni qayirishdi. Yuzimga urishdi. Hushimdan ketibman.... »

Abdulaziz aka suhbat asnosida yollanma arab jangchisi peshonasiga to‘pponcha tirab tepkini bosgani, lekin otilmay qolgani haqida so‘zlab berdi. U asirlikda qassoblar kundasida qiynab o‘ldirishlaridan xavotirga tushib yashagan.

«O‘zimga kelsam, begona joyda yotibman. Qurollangan afg‘onlar “sho‘roviy”, “sho‘roviy” deya meni ko‘rsatishib, atrofimni o‘rab olishgan edi. Afg‘onlar qo‘liga asirlikka tushganim menga xuddi tushdek tuyulardi. Soldat formadaman. Qo‘l-oyog‘imni bog‘lashdi. Afg‘onlar “musulmonmisan?” “qayerliksan?” deb savolga tutishdi. Bir payt arab millatiga mansub yollanma qotil keldi. Arab mendan “musulmonmisan?” deb so‘radi. Musulmonligimni, o‘zbekligimni aytdim. Qayerlik ekanimni so‘rashdi. O‘zbekistonlik ekanimni aytdim. Kalima keltira olasanmi? dedi. Qo‘rquvdan kalima keltira olmadim. Onam bir paytlar Ixlos surasini o‘rgatgan edi. Ularga shu surani o‘qib berdim. Shundan keyin mening musulmon ekanimga ishonishdi. Ular Buxoroni, Imom Buxoriyni juda yaxshi bilishar edi.

Qotil arab kelib yonidan to‘pponchani chiqardi. Zatvorni tortdi. Arab tilidan bir nimalar deb peshonamga tiradi. “Bismillohir rahmonir rahiym” deb tepkini bosdi. Negadir pistolet otilmadi. Allaqachon o‘ldim, deb ishondim. Xuddi shu paytda insonning ko‘z o‘ngidan kadr o‘tar ekan. Buni tasavvur qilish qiyin. Ota-onam, qishlog‘im ko‘z o‘ngimdan o‘tdi. Qo‘lim bog‘langan edi. Arab yana pistolet zatvorini tushirdi. O‘qni olib magazinga joyladi. Yana arabcha bir nimalar deb pistolet qo‘ndog‘i bilan og‘iz aralash burnimga qarab tushirdi. Og‘zi burnimdan qon ketardi. Etigimni yechib qo‘yishgan, qo‘limni esa bog‘lashib jussamni devorga suyab qo‘yishgan edi. Afg‘onlardan biri etigim ichidagi paytavani olib qonni artib qo‘ydi. Biri qo‘ltig‘imdan, yana biri oyog‘imdan ko‘tarib tashqariga olib chiqishdi. Ro‘paramda bolta sanchilgan qassoblar kundasi turar edi. Ko‘zim kundaga tushganida hammasi tamom, deb o‘yladim.»  

Asir olingan askarning boshiga choyshab kiydirilib, pushtunlar qishlog‘iga olib ketilgan. U Pushtunlar guruhi boshlig‘i Tolibjon ismli afg‘on nazoratida tutqunlikda yashagan. Sovet askarini jurnalistlar so‘roqqa tutishgan.

«Kundaga sanchilgan boltani ko‘rib, miyamdan nega to‘pponcha otilmadi-yu, o‘lib ketmadim, degan xayol o‘tdi. Kundada o‘ldirilganimdan ko‘ra to‘pponchada osonroq o‘laman, degan o‘y keldi. Meni endi qiymalashib chopib tashlashadi, deb o‘yladim. Kunda turgan joyga olib kelishdi. Bir payt qayoqdandir Panasonic kamerasi ko‘targan Pokistonlik jurnalist paydo bo‘ldi. O‘sha paytda bunday kamera O‘zbekistonda yo‘q edi. Men ko‘rmagan edim. Kamera qarshisida meni tikka qilib qo‘limni bog‘lashib, savol-javob qilishga tushishdi. “Sho‘roviyni qo‘lga tushirdik” deb bir-birlariga gapirishdi. S’yomka jarayoni tugadi.

O‘sha kuni kechqurun boshimga choyshab kiydirishib noma’lum tomonga olib ketishdi. Qo‘limga arqon bog‘langan. Oyog‘im yalang. Etigimni yechib tashlashgan edi. Tog‘ma-tog‘ yetaklashib olib ketishyapti. Bir qishloqqa yetib keldik. Qishloqda 100-200 nafar pushtun askari yashar ekan. Qishloqning pushtun qabilasi boshlig‘i Tolibjon degan obro‘li shaxsning odamlari meni asirga olishgan ekan. U yerda qo‘l-oyog‘imni kishanlashdi.

Adashmasam, 1988 yil 5 mart edi. Qishloqda mendan boshqa asir yo‘q edi. U yerda so‘roq-savol boshlandi. Avvaliga meni ofitser deb o‘ylashdi. Ularga oddiy askarligimni tushuntirdim. Amerika, italyan, fransuz jurnalistlari kelib intervyu olishdi. Afg‘onistonga nima uchun kelganligim, asirlikdagi hayot va O‘zbekistondagi oilam haqida so‘rashdi. Jurnalistlar mendan ruslar askarlarga bitta qozonda ovqat pishirib berishi, askarlar esa aynan shu bitta qozondan ovqat yeyishi haqida so‘rashdi. Ularning nazdida biz ovqatni alohida idishga solmay umumiy bitta qozonda yer edik. Men jurnalistlarning savollariga javoban, O‘zbekistonda ham har birimizning alohida uyimiz, mashinamiz borligi, ovqatni esa ko‘pchilik bir qozondan emas, qozondagi ovqatni alohida idishlarga solib yeyishimiz haqida aytdim. Xuddi zooparkka kirib, hayvon tomosha qilgandek meni tomosha qilishardi. Meni ko‘rsatishib, “sho‘roviy xarabast” deyishadi.

Asirlikda hayot boshlandi. Qiyinchiliklarni boshimdan o‘tkaza boshladim. Kunduz kuni kishanlarni yechib qo‘yishadi. Tunda esa kishan oyoq-qo‘limga yana taqiladi.

Bir qorovul meni qo‘riqlab turadi. Yana bir qorovul esa qo‘rg‘onni qo‘riqlaydi. U yerda menga namoz o‘qishni o‘rgatishdi.

O‘sha paytda men 19 yoshli bo‘lsam, yonimda yurgan afg‘onlar 30-35 yoshga kirgan soqolli odamlar edi. Kunlarning birida banda boshlig‘i Tolibjon yonimga kelib xat yozib berishimni, uni sovet askarlariga jo‘natishlari lozimligi haqida aytdi. Men o‘z xatim manziliga har ehtimolga qarshi xizmat qilgan harbiy bo‘lim manzilini atay boshqacha qilib yozib berdim. Keyin bilsam, bizning askarlar afg‘onlarga o‘lik yoki tirikligimni bilish uchun xat yozib, xatga javob yozishim orqali tirik ekanimga ishonch hosil qilishmoqchi bo‘lishgan ekan. Musulmon bo‘lganligim uchun afg‘onlar meni unchalik qiynashmadi. O‘zlari nima ovqat yeyishsa berib turishdi. Sigaret chekar edim o‘sha paytda, sigaretlarimgacha olib kelib berishdi. Ular endi Afg‘onistonda qolishimni xohlar edi.

Afg‘onistonda yashab qoladigan bo‘lsang, Amerika deysanmi Pokistongami xullas istalgan davlatga yo‘ling ochiq bo‘ladi, deyishdi. Men ularga qo‘yib yuborishlarini so‘rab iltimos qildim. Men ularga oddiy bir askar ekanligim, afg‘on zaminiga ularni o‘ldirish uchun emas, balki 2 yil majburiy xizmatni o‘tash uchun kelganligimni tushuntirishga harakat qilar edim.

Biz rostdan ham afg‘onga askarlar uchun oziq-ovqat, o‘q-dori va yonilg‘i tashir edik. Men ularga oilada yakka-yu yolg‘iz farzand ekanligimni, ota-onam meni qishlog‘imda kutayotganliklarini aytdim. Shunda ular bizning taklifimizni sovet askarlari bajarishsa seni qo‘yib yuboramiz, buning aksi bo‘lsa, seni otib tashlaymiz, deb aytishdi. Men afg‘onlarning taklifiga rozi bo‘ldim. Bundan boshqa choram ham yo‘q edi. Lekin ular qanday taklif ekanini aytishmadi. »

Nihoyat tutqunlikda yashashga mahkum etilgan askar kutgan onlar yetib keladi. Uni sovet qo‘shinlari tomonidan asirga olingan 7 nafar afg‘on jangchisiga almashishadi. Abdulaziz akaning ta’kidlashicha, bu sovet tarixidagi birinchi asirlar almashinuvi edi.

«Oradan uch yarim oy vaqt o‘tdi. Kunlarning birida to‘satdan “uyingga qaytasan” deyishdi. Lekin men bu gapga ishonmadim. Biror joyga olib borib o‘ldirib tashlashsa kerak, deb o‘yladim. Motosiklga o‘tirg‘izishdi. Motosikllarda katta guruh bo‘lib shahar tomon qarab ketdik. Qurollangan afg‘onlarning katta qismi atrofda tizilib turar edi. Men bilan sovetlarga asirlikka tushgan 7 nafar afg‘onni almashtirish marosimi bo‘lishi kutilayotgan ekan. Aynan shu marosim uchun ham shaharda 2 soatda otishmani to‘xtatib turishdi. Odatda shaharda o‘q ovozlari, gumburlagan ovozlar tinmas edi. Shu joyda ko‘nglim yorisha boshladi. Asirlarni almashtirish evaziga meni ozod qilishlariga o‘sha yerda ishona boshladim.

Sovetlar va afg‘on tomoni o‘rtasida yerga chiziq tortildi. Biznikilardan ham ancha askar yig‘ilgan ekan. Agar shu yerda otishma boshlanib ketgudek bo‘lsa hech kim tirik qolmasligi aniq edi. Sovetlarga asir tushgan afg‘onlarni ko‘rdim. 6 nafari obro‘li afg‘on guruhi boshliqlari va yaralangan bir arab jangchisi men bilan almashtirilishga shay turardi. Bitta oddiy soldatga 6 nafar afg‘on qabila boshliqlari va yollangan arab jangchisi almashtirilishi tarixda kuzatilmagan voqea edi. Allohga ota-onamning nolasi yetib bordi deb ishondim.

Asirlar almashinuvi jarayonida Afg‘on asirlari chiziqqa qarab bir qadam tashlashsa men ham oldinga bir qadam tashlar edim. Shu darajada ehtiyotkorlik bilan harakat qilinyapti. Bir tomonda biznikilar, boshqa bir tomonda esa afg‘onlar holatni diqqat bilan kuzatib turishardi. Atrofdagilar har ehtimolga qarshi qurol bilan shay turibdi. Chiziqdan o‘tdim. Yelkamdan tog‘ ag‘darilgandek bo‘ldi. Asirlikdan qutuldim...»

«Asirlikda avvaliga 5 kun tomog‘imdan hech nima o‘tmagan edi. Faqat suv ichardim xolos. Tushkunlikka tushib qolgan edim. Endi meni o‘ldirishadi, quloq burnimni, qo‘l-oyog‘imni kesib tashlashadi deb o‘ylar edim. Falon askarni afg‘onlar tutib olib o‘ldirishibdi, terisini shilib olishibdi degan gaplarni eshitar edik. Sovet tarixida birinchi bo‘lib meni asir almashishgan ekan. Ungacha bunday asir almashishi bo‘lmagan ekan.

Asirlikdan qutqarilganimdan keyin shtab armiyaga olib kelishdi. U yerda general-leytenant bilan uchrashdim. U yerda menga albom ko‘rsatishdi. Albomdagi suratlarni ko‘rsatishib asirlik paytida 311 nafar sovet askarlari afg‘onlar qo‘liga tushib qolgani, u yerda ularni ko‘rgan-ko‘rmaganligimni so‘rashdi.

Afg‘onlar meni qo‘lga tushirishgandagi yutubda tarqagan videolavhadagi savol-javoblarni rossiyalik bloger Barxanov pokistonlik jurnalistdan olgan ekan.»  

Abdulaziz akaning asirlikdan qutqarilishida maxsus bo‘lim KGB zobiti mayor Polyakov bosh-qosh bo‘lgan edi. Polyakov o‘zbek askari qutqarilmagunicha soqolini oldirmaslikka ont ichgan.  

«O‘g‘illarim va boshqa tanishlarim Afg‘onistonda tutqunlikda afg‘onlarning meni so‘roqqa tutgani tasvirlangan lavhalarni ko‘rishganini aytib qoldi. Boshidan bunga ishonmadim. Keyin ko‘rsam haqiqatan afg‘ondagi boshimdan o‘tgan kadrlar telefonda chiqib qoldi. O‘shandagi tasvirlar pokistonlik jurnalist tomonidan saqlangan ekan.

Maxsus bo‘limda ishlagan KGB xodimi mayor Polyakov meni asirlikdan qutqarib qolgani ma’lum bo‘ldi. U men qutqarilmagunimcha soqolini oldirmaslikka ont ichgan ekan. Aynan Polyakov meni qutqarish uchun afg‘onlar bilan muzokaralar olib borgan ekan. Asirlikdan qutqarilganimdan keyin mayor Polyakov bilan uchrashganman.

Asirlikka tushganim haqida ota-onam bilmagan. Tutqunlikda ekanimda harbiy bo‘limga ota-onamdan menga xat kelavergan. Farg‘onalik xizmatdoshlarim o‘g‘lingiz xizmat safari bilan boshqa joyga ketgan deb yaqinlarimga xat jo‘natib turishgan.

Keyin vremya ko‘rsatuvidan jurnalistlar kelishib mendan intervyu olishdi. Vremyadagi intervyuni ko‘rgan qishloqdagilar uyimizga kirishib meni televideniyeda chiqqanimni, afg‘onlar qo‘liga asirga tushib qutqarilganimni aytishgan. Ota-onam shundan keyingina bo‘lib o‘tgan voqeadan xabar topishgan. O‘shanda qishloqda rosa shov-shuv ko‘tarilgan ekan. Tog‘-u toshlardan afg‘onlar qo‘lidan qochib kelibdi, ochlikda o‘t-o‘lanlargacha yebdi degan.

Qobuldagi gospitalda davolandim. Keyin esa Puli-Xumri shahridagi harbiy bo‘limimga keldim. U yerda xizmatdoshlarimni ko‘rdim. Keyin Toshkent gospitaliga olib kelishdi. U yerda davolandim. Keyin ota-onam Toshkentga kelib olib ketishdi.»  

Abdulaziz aka 2 o‘g‘il va 2 qizni voyaga yetkazdi. 9 nafar nevarasi bor. Qirlikka tutash yerda bog‘ yaratgan, ikki o‘g‘li bilan chorva boqadi. Afg‘onistonda birga xizmat qilgan do‘stlari bilan tez-tez uchrashib turadi.

«Afg‘onistondan qishloqqa qaytib kelib uylandim. Farzandlar dunyoga keldi. 2 o‘g‘il va 2 qizni voyaga yetkazdim. Farzandlarimning hammasini uyli- joyli qilganman. 9 nafar nevaram bor. 

Otam rahmatlik haydovchi edi. Ular bilan birga bu yerlarni bog‘ qilgan edik. O‘rik va uzum ekkanmiz. Chorva molimiz bor. Dehqonchilik bilan shug‘ullanamiz. Afg‘onistonda birga xizmat qilgan do‘stlarim bilan doimiy aloqadaman. Jang maydoniga qishlog‘imizdan 28 kishi ketgan edik. Bir do‘stimiz vafot etdi. 

Afg‘onistonda mashinam portlagan paytda kontuziya bo‘lganman. Onda-sonda o‘zimni yomon his qilsam bog‘imga kelaman. Daraxtlarim bilan gaplashib o‘zimga tasalli beraman...»

Sarvar Ziyayev, Kun.uz muxbiri.

Montaj ustasi: Abdusalim Abduvohidov.