“U hatto Rossiyaning o‘zida ham jinoyatchi hisoblanadi” – yurist urushga chaqirilayotgan migrantlar haqida

Bir necha kun avval ijtimoiy tarmoqlarda Rossiyadagi «Vagner» xususiy harbiy tashkiloti rahbari Yevgeniy Prigojin mamlakatdagi qamoqxonalardan birida mahbuslarni Ukrainadagi urushga borishga chorlayotgani tasvirlangan video tarqalgan edi. Unda Prigojin mahbuslarga 6 oy davomida frontda jang qilgach, afv etilib, ozodlikka chiqishini aytgan.

Video internetda tarqalarkan, odamxo‘r, qotil va zo‘ravonlarning ozodlikka chiqishiga ko‘plab e’tirozlar bildirildi. Ko‘p o‘tmay «Vagner» xususiy harbiy kompaniyasi egasi bu bo‘yicha izoh berdi.

«Xususiy harbiy kompaniyada zeklar urishishini istamaganlar, o‘z farzandlaringni frontga jo‘natinglar. Yo ChVK va zeklar, yo bolalaringiz — o‘zlaring tanlanglar», — dedi “Putinning oshpazi” laqabi bilan tanilgan tadbirkor.

Ukrainaga qarshi urushda «Vagner» xususiy harbiy kompaniyasiga yollanib ishtirok etishni istagan mahbuslarga to‘liq amunitsiya va qurol-yarog‘lardan tashqari, 6 oy davomida oyiga 100 ming rubl maosh va’da qilinmoqda.

Rossiya tomoni urushga shuningdek, Rossiyada ishlayotgan mehnat migrantlarini ham keng jalb qilib kelmoqda. Ma’lum bo‘lishicha, ko‘plab migrantlar urushga yollangan taqdirda pul mukofotlari va fuqarolik va’dasi bilan chaqiruv xatlari olgan.

Kun.uz muxbiri ayni masalalar tahlili bo‘yicha Rossiyadagi mehnat migrantlari  huquqlari bilan shug‘ullanuvchi yurist Botirjon Shermuhammad bilan intervyu o‘tkazdi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Kun.uz: –

Botirjon aka, siz Rossiyadagi mehnat migrantlari huquqlari bilan shug‘ullanuvchi yurissiz va yaxshi bilasizki, Ukrainadagi urushda ishlari tobora orqaga ketayotgan Rossiya endi o‘zidagi xorijiy migrantlarni va shuningdek, qamoqxonalardagi uzoq yilga qamalgan mahkumlarni urushga yollay boshladi.

Siz shu ishlardan bevosita xabardor kishi sifatida bugun Rossiyadagi va u yerdagi migrantlar, mahbuslarning vaziyatini tasvirlab berolasizmi?

Botirjon Shermuhammad: –

Rossiyadagi muhojirlarimiz bir necha million kishini tashkil qiladi. Ularning ayrimlari turli sabablarga ko‘ra qamoqxonalarda ham o‘tirishibdi. Afsuski, ularning sonini aniq bilmaymiz. 2017 yilgi ma’lumotga ko‘ra, 6300 dan ortiq o‘zbek migrantlari Rossiya qamoqxonalarida saqlanib kelingan. Bundan keyin ham migrantlar soni kamaymaganligini inobatga oladigan bo‘lsak, yo shuncha yoki undan ham ko‘proq o‘zbeklar qamoqxonalarda saqlanayotgan bo‘lishi mumkin. Afsuski, bu masalada hech bir rasmiy tashkilot tomonidan ma’lumotlar berilmayapti. Umumiy soni berilyapti, ammo davlatlar kesimida berilmayapti. O‘zbekiston elchixonasi yoki migratsiya agentligi tomonidan bu mahbuslarning nima sababdan qamalgani hali o‘rganilmagan va yordam berish masalalari hal qilinmagan.

Rossiyada malakali advokatlarning xizmatlari qimmat. Vatandoshlarimizning ko‘pchiligi rus tilini yaxshi bilishmaydi. Tajribali advokat xizmatini to‘lay olmaganligi sababli adolatsiz va tuhmat bilan qamalganlari ko‘p bo‘ladi.

Rossiya prezidenti Putinga yaqin deb ko‘riladigan tadbirkor Yevgeniy Prigojinning ma’lum bir koloniyaga kelib, mahbuslarni olti oy davomida Ukrainadagi urushga qatnashsa, ularning afv etilishini va’da berib turganligini ko‘rdik. Bundan tashqari, bevosita kanalimizga bir vatandoshimiz aloqaga chiqdi. Unga ham shunaqa taklif bo‘lganligini aytdi.

Kun.uz: –

Rossiya qonunchiligida xususiy harbiy kolonnikompaniya haqida so‘zlar yo‘q. Hayron qolasizki, mana shunday xususiy kompaniyaning egasi kelib, hozir istalgan qamoqxonaga kiryapti va mahbuslarni urushga olib chiqib keta olishini aytyapti. Bu bilan Rossiyada hozir qonun ishlamayapti, qonun ishlamayotgan bo‘lsa, davlatchilik ham yo‘q, degan xulosaga kelish mumkin-da.

Botirjon Shermuhammad: –

Rossiya qonunchiligida rostdan ham bu haqda hech qanday so‘z aytilmagan. “Vagner” deyilgan harbiy kompaniya ham hech qayerdan ro‘yxatdan o‘tmagan. Lekin videoda ko‘ryapmizki, Prigojin o‘zini shu tashkilot vakili deb tanishtiryapti va mahbuslarga ko‘plab va’dalarni beryapti. Bundan tashqari, Rossiya sudlari tomonidan hukm e’lon qilingan mahbuslarni hech kim kelib afv qilishi mumkin emas, faqat prezidentda bor bunday huquq.

Rossiya qonunchiligining 359-moddasiga ko‘ra, yollanish va yollash uchun javobgarlik bor. Masalan, yollash uchun 3 yildan 18 yilgacha javobgarlik belgilangan bo‘lsa, yollanish uchun 15 yilgacha bor. Hozirgi kunda hukumatning shu narsaga yo‘l qo‘yib berganligi yoki o‘sha va’da bergan odam qanday qilib so‘zining ustidan chiqa oladi degan savol paydo bo‘ladi. Vatandoshlarimiz ham ogoh bo‘lishsinki, bu odamning va’dasini bajarishga hech qanday vakolati yo‘q qog‘ozda. Shu xabarlar chiqqandan keyin ham Rossiyaning o‘zida bunga munosabat o‘rtamiyona bo‘lyapti. Agar boshqa payt kelib birov mahbuslarni olib chiqib ketaman deganda edi, bu masalaga boshqacha munosabat bo‘lar edi. Jamiyat qanday qilib bo‘lsa-da, urushda g‘alaba qozonish haqida o‘ylayapti. Hattoki, o‘zining doimiy 1 millionga yaqin askari bo‘la turib, qamoqxonadagi mahbuslardan foydalanishga majbur bo‘layotganligining o‘zi ham ahvoli tangligidan darak beradi. Bu yerda biz albatta vatandoshlarimiz manfaatidan kelib chiqishimiz kerak.

Kun.uz: –

Shuningdek, u yerda yashayotgan migrantlarning ko‘pchiligiga chaqiruv xatlari kelganligi ham ma’lum. Xatlarning nusxalarini ko‘ryapmiz: oylik va fuqarolik va’da qilingan.

Botirjon Shermuhammad: –

Rossiyada o‘zbek diasporasining yuqori martabali vakili bilan suhbatlashganimda, u Rossiyadagi ayrim mahbuslarga bunday takliflar ikki oy avval aytila boshlanganini aytdi. Bu ishlar tizimli ravishda ancha vaqtdan buyon davom etayotganligini ko‘rish mumkin. Bundan tashqari, yana bir risk guruhi bor. Ko‘pchilik vatandoshlarimiz Rossiyada noqonuniy yurishga majbur. Ana shu hujjatsiz va ishsiz yurganlarning ko‘pchiligi politsiya qo‘liga tushib, deportatsiya qilinadi va ular besh yil davomida Rossiyaga kira olmasligi mumkin. Ana shunday vaziyatda u shaxsning oldiga takliflar qo‘yishlari mumkin. Hozir deportatsiya bo‘lishing yoki uch oy bizga yollanib, oylik maosh va fuqarolikka ega bo‘lishing mumkin deyishdi. Bu holatda hamma ham yo‘q deb ayta olmaydi. Bundan tashqari, Rossiya OAVlarida propagandaning ham ta’siri bor. Ko‘pchilik vatandoshlarimiz urushdagi vaziyatdan bexabar bo‘lishlari mumkin. Ularning xayolida Rossiya dunyodagi eng katta armiyaga ega. Rossiya qo‘shinlari hozirda g‘alaba qilyapti, ukrainlar qochib ketyapti degan yolg‘on taassurot paydo bo‘lishi mumkin.

Bu o‘rinda rasmiy idoralarimiz faol targ‘ibot ishlarini olib bo‘lishlari kerak deb o‘ylayman.

Kun.uz: –

Rossiyada migrantlar, mahbuslar urushga yollanayotgan ekan, ular Ukrainada qo‘lga tushib qolsa, ularning maqomi qanday bo‘ladi? Asirmi, jangarimi, terroristmi? O‘zbekiston tomoni ularga qandaydir yordam ko‘rsata olishi mumkinmi?

Kun.uz: –

Bir narsani e’tiborga olish kerakki, bu fuqarolar urushayotgan ikki davlatning muntazam a’zosi emas. Ya’ni huquq normalariga ko‘ra, ular asir bo‘la olishmaydi. Ya’ni Rossiya fuqarosi bo‘lgan va ixtiyoriy ravishda urushga borgan bo‘lsa, armiyada xizmat qilmayotgan bo‘lsa ham asir bo‘la olishi mumkin. Xalqaro normalarga ko‘ra, asirlarning o‘z normalari bor va ularga shunga ko‘ra muomala qilinadi. Asir tushgan migrantlar huquqlari hech qayerda belgilanmagan. Albatta, ularga ham inson sifatida qaralishi kerak deyiladi. Lekin buning huquqiy maqomlari yo‘q. Eng yomoni, bu insonlarga bir gap bo‘lsa, Rossiya tan olmaydi. Ular halok bo‘lgan va jarohatlanganlar ro‘yxatiga ham kiritilmaydi. Urushga qatnashayotgan inson sifatida hech bir rasmiy hujjatlardan o‘tishmaydi. Nafaqat Rossiya tomondan, Ukraina tomondan ham Yevropa va AQShdan kelayotgan yollanma askarlar urushda qatnashyapti. Yaqinda uchta yollanma britaniyalik va AQShlik askarlarni ham sud qilishdi. Rossiya tomoni aytdiki, bular xalqaro komissiya talablariga ko‘ra asir hisoblanmaydi. Ukraina tomoni ham xuddi shunday sud qilishi mumkin.

Aytaylik hozir uch tomon bor: Rossiya, Ukraina va O‘zbekiston taraf. Agar O‘zbekiston taraf bu urushda qatnashadigan bo‘lsa, Ukraina uchun bu bosqinchi, agressiv va jinoyatchi. Bu bir. Ikkinchidan, ular O‘zbekiston uchun ham jinoyatchi hisoblanadi.

Eng qizig‘i, Rossiya uchun ham bu jinoyatchi maqomida bo‘ladi. Sababi, yollanish bo‘yicha modda bor ularda ham. Rossiya qonunchiligiga ko‘ra bular ertaga qaytib kelsa, javobgarlikka tortilishi mumkin. Ertaga Rossiyada boshqa bir hukumat kelsa va qonunlar ishlab ketsa, bularga hech bir Rossiya qonuni bo‘yicha yengillik berishga asos yo‘q. Uchala tomondan ham bu insonlarning huquqiy maqomi yaxshi emas. Og‘zaki va’dalar bajarilmay qolib ketishi ham hech gap emas. Shuningdek, videoda ochiqchasiga aytilyapti, agar qochadigan bo‘lsa, orqaga qaytsa otib tashlaymiz, deyishyapti.

Bu yerda yana bir narsa bor. Yaqinda kelgan bir xabarga ko‘ra, ilgari taklif bilan olib ketishgan bo‘lsa, hali tasdiqlanmagan ma’lumotlarga ko‘ra, ba’zi qamoqxonalarda majburlash holatlari ham uchrab turibdi. Bu juda ham xavfli holat. Hozirda bizning rasmiy idoralarimizdan boshqa hech kimning haqqi yo‘q o‘sha qamoqxonalarga borib, mahbuslar maqomini tekshirishga. Afsuski, rasmiylarimizdan haligacha biror sas, sado chiqmayapti.

Intervyuni to‘liq holda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.

Ilyos Safarov suhbatlashdi.

Tasvirchi va montaj ustasi Mirvohid Mirrahimov.