Bir ofatda 300 mingdan ortiq qurbon: yangi asrning eng dahshatli zilzilalari

2001 yil, Hindiston, 13,8-20 ming qurbon 

2001 yilning 26 yanvari, soat 03:16 da Hindiston janubi-sharqidagi Gujarat shtatida 7,6 balli yer qimirlashi sodir bo‘ldi. Yerosti to‘lqinlari nafaqat Hindiston, balki qo‘shni Nepal, Pokiston, Xitoy kabi davlatlarda ham sezildi.

Zilzila turli hisob-kitoblarga ko‘ra, 13,8 mingdan 20 ming nafargacha insonning yostig‘ini quritdi, 170 ming kishi jarohatlandi. Mazkur zilzila mamlakatda yarim asr davomidagi eng kuchlisi deya tan olindi.  

2003 yil, Eron, 26 271 qurbon 

2003 yilning 26 dekabri, soat 01:26 da 6,6 magnituda kuchiga ega zilzila Eronning janubi-sharqidagi Kermon muzofoti, Bam shahrini to‘liq vayron qilib tashladi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, tabiiy ofat oqibatida 26 271 kishi halok bo‘ldi, 30 mingdan ortig‘i jarohat oldi. Zilzila oqibatlarini bartaraf etishda 44 davlat vakillari ishtirok etdi. 

2004 yil, Indoneziya, 225-300 ming qurbon 

2004 yilning 26 dekabri, soat 00:58 da sodir bo‘lgan zilzila yangi asrning eng katta talafotli tabiiy ofati bo‘ldi. Hind okeanida, Sumatra orolidan 160 km nari va 30 km chuqurlikdagi epimarkazida 9,1-9,3 magnituda kuch bilan qo‘zg‘aldi. Zilzilaning o‘zi ham, paydo bo‘lgan sunami ham shu qadar kuchli bo‘ldiki, paydo bo‘lgan to‘lqinlar balandligi 10 metrgacha ko‘tarildi.

1200 km masofadagi tektonik plitalar siljib ketdi. Ofat oqibatida Indoneziya, Tailand, Shri-Lanka, Hindiston kabi 14 davlat va 2,2 mln aholi zarar ko‘rdi. Nobud bo‘lganlar soni bo‘yicha turlicha ma’lumotlar keltiriladi. Ammo 225 mingdan 300 minggacha inson hayotdan ko‘z yumgani haqidagi ma’lumotlar tasdig‘ini topgan. Bu zilzila Tailandga 5 mlrd, Indoneziyaga 4,5 mlrd, Hindistonga 1,6 mlrd, Maldiv orollariga1,3 mlrd dollar iqtisodiy zarar ham yetkazgan. 

2005 yil, Pokiston, 87 mingdan ortiq qurbon 

2005 yilning 8 oktyabri, soat 3:50 da Janubiy Osiyoning qator davlatlari – Pokiston, Hindiston va Afg‘onistonda jiddiy zilzila sodir bo‘ldi. Uning epimarkazi Pokiston poytaxti Islomobod shahridan 105 km narida bo‘lgani uchun eng ko‘p talafotni shu davlat aholisi ko‘rdi. 7,6 balli yer qimirlashi ta’sirida 87 mingdan ortiq odam nobud bo‘ldi, 69 mingdan ortig‘i yaralandi. 32 mingdan ortiq binolar vayron bo‘ldi.

Bu zilzila Hindistonda 1350 kishining yostig‘ini quritgan bo‘lsa, 6266 odamni jarohatladi. 4 mln aholi boshpanasiz qoldi.

Pokiston hukumati bu ofat keltirgan iqtisodiy zararni 5-12 mlrd dollar deya baholadi. Zilzila Janubiy Osiyoda so‘nggi 100 yillikdagi eng yirik ofat deb tan olindi. Uning natijasida 100 kmdan ortiq yoriq paydo bo‘ldi. 

2008 yil, Xitoy, 87 587 qurbon

2008 yilning 12 mayi, soat 6:28 da Xitoyning Sichuan muzofotida 7,9 balli zilzila sodir bo‘ldi. To‘lqin shu qadar kuchli ediki, 1,5 ming km naridagi Pekin va 1,7 ming km masofadagi Shanhayda ham sezildi. Bundan tashqari yer qimirlashini Hindiston, Pokiston, Tailand, Vetnam, Bangladesh, Nepal, Mo‘g‘uliston va Rossiya kabi davlatlar aholisi ham his qildi.

Qurbonlar o‘ta aniqlikda hisoblab chiqildi – 87 587 inson nobud bo‘ldi, 370 mingdan ortiq odam jarohatlandi. 15 mlndan ortiq aholi o‘z uylaridan evakuatsiya qilingan bo‘lsa, o‘ndan ortiq muzofotda yashovchi umumiy hisobda 45 mlndan ortiq aholi jabrlangan deb topildi. 5,36 mln bino vayron bo‘ldi, 21 mlndan ko‘prog‘i zararlandi. Umumiy iqtisodiy yo‘qotishlar 86 mlrd dollar ekani hisoblab chiqildi. 

2010 yil, Gaiti, 100-316 ming qurbon 

2010 yilning 12 yanvari, soat 21:53 da Gaiti poytaxti Port-o-Prens shahridan 25 km uzoqlikda va 13 km chuqurlikdagi epimarkazda 7 balli zilzila sodir bo‘ladi va tarixning eng halokatli ofatlaridan biriga aylanadi. Chunki qashshoq davlat bo‘lgan Gaitida aholi juda zich bo‘lib, yana ancha omonat boshpanalarda yashardi. Natija og‘ir bo‘ldi: turli hisob-kitoblarga qaraganda 100 mingdan 316 minggacha, ya’ni hatto Indoneziya zilzilasidan ham ko‘proq bo‘lishi ehtimolicha odam ajal domiga tortildi. 300 mingdan ortiq gaitilik jarohatlandi, 1,3 mln odam uy-joysiz qoldi. 97 ming ko‘chmas mulk vayron bo‘ldi, 188 ming bino, jumladan prezident qarorgohi ham jiddiy zararlandi, poytaxt Port-o-Prens xarobaga aylandi. Zilzila shundoq ham iqtisodiy muammolar girdobidagi Gaitiga deyarli 8 mlrd dollar zarar yetkazdi. 

2011 yil, Yaponiya, 19 759 qurbon

2011 yilning 11 marti, soat 5:46 da Yaponiya shimoli-sharqida sodir bo‘lgan zilzila kuchi chindan dahshatli edi. 9 balli yer qimirlashi o‘chog‘i Senday portidan 130 km narida, Tinch okeani tubining 10 km chuqurligida bo‘lib, u o‘ta kuchli sunami ham hosil qildi. Qurbonlar soni kamligiga sabab yapon xalqining zilzilalar bo‘yicha achchiq tajribasi borligi va binolar o‘ta bardoshli qurilgani edi. Ya’ni shunday yer qimirlashi aholisi zich yirik davlat hududida sodir bo‘lganida millionlab qurbonlar ortidan bu zilzila eng vayronkor sifatida tarixga muhrlanardi.

Ammo shunga qaramay 19 759 kishi halok bo‘ldi, 6 242 odam jarohatlandi, 2553 inson bedarak yo‘qoldi.

Tabiiy ofatning og‘ir asorati – “Fukusima-1” atom elektrostansiyasiga zarar yetishi bo‘ldi va mana 10 yildan ortiq muddat o‘tdi hamki Yaponiya bu avariya oqibatlari bilan kurashadi. Bu oqibatlarni batamom bartaraf etish uchun 40 yil vaqt zarurligi va zilzila 300 mlrd dollar iqtisodiy zarar yetkazgani hisoblab chiqilgan. 

Abror Zohidov

Maqolada yangi, yigirma birinchi asrning eng ko‘p talafotli zilzilalari keltirib o‘tildi. Mazkur infografikada esa so‘nggi yuzyillikdagi katta zarar keltirgan ko‘plab qurbonlarga sabab bo‘lgan yer qimirlashlari haqida ma’lumot berilgan.