Bilimi bor kadrga diplomi, diplomi bor yosh mutaxassisga tajribasi yo‘qligini ro‘kach qilib ishga olishmaydi. Har ikkisiga ham ega bo‘lgan mutaxassisga esa “bo‘sh joy yo‘qligi” aytiladi. Nega shunday?
Chekka hududlarni qo‘ya turaylik, hatto viloyat markazlarida ham hanuzgacha kadrlar yetishmovchiligi seziladi. Tashkilotlarda aynan o‘z sohasining mutaxassislari emas, balki ishni eplagani uchun boshqa soha vakillari faoliyat yuritayotganini ko‘rish mumkin.
Tashkilotlarda mutaxassis yetishmovchiligi, yosh kadrlarda esa ish muammosi. Buning asl sababi nimada?
Viloyatlarda davlat tashkilotlari va xususiy sektorda mutaxassislar yetishmasligi bot-bot tilga olinadi. Ammo har yili bir necha o‘n minglab talabalar oliy ta’lim muassasalarini tamomlab, tug‘ilib o‘sgan hududiga qaytib ketishadi. Xo‘sh, poytaxtdan tashqarida ish topish qay darajada oson yoki qiyin? Buni amalda sinab ko‘rishga qaror qildim. Bakalavr va Magistr diplomlarimni olib ish izlashni boshladim.
Fevral. Magistraturani tamomlaganim bois dastlab viloyatdagi oliygohlar eshigini qoqdim. Beshta oliy ta’lim muassasasining bittasi yuqoridan shtat kelishi kerakligini, o‘zi xabar berishini aytdi. Uchtasi yanvar oyida kelmaganligim bois ish qolmagani, darslar taqsimlab bo‘lingani va oylik maoshi kam ishlar borligi, ular menga to‘g‘ri kelmasligini bildirdi.
Jizzax davlat pedagogika universitetida(JDPU) o‘zlari xabar berishlarini aytib ma’lumotnomamni olib qolishdi.
Mart. 1 mart sanasida JDPU xodimlar bo‘limi boshlig‘i Ilhom Bo‘riyev telefon qilib chaqirdi. Borganimda ishga olishlarini, universitetning media markazida jurnalistik faoliyat bilan shug‘ullanishimni aytdi. Faqat rektor bilan suhbatlashganimdan so‘ng hammasi aniq bo‘lar ekan. Taksichi aytganchalik qiyin emas ekan-ku, ishga kirish, deb topshirilgan vazifaga sho‘ng‘ib ketdim.
Bir hafta davomida to‘rtta professordan interyu olib, bittasini montaj ham qilib berdim. Ish boshlagan kunimdan buyruq chiqarishlarini aytgan bo‘lishsa-da, na rektorning suhbatidan, na qilishim kerak bo‘lgan hujjatlar ro‘yxatini berishdan darak bor.
Har kuni shu vaqtda rektorning oldiga kirasiz deydi “kadr”. O‘sha vaqt kelganda rektor dam hokimiyatga ketgan, dam vazir bilan videomuloqot qilayotgan bo‘ladi. Xullas, ish bor-u, ishga olishdan darak yo‘q.
Bo‘limdagi operator yigitchaning so‘ziga qaraganda mendan avval bir yarim oy davomida ishlagan jurnalistga buyruq chiqmagan, shuncha vaqt ishlaganidan so‘ng xodimlar bo‘limi boshlig‘i uni ishga ololmasligini aytgan.
Oylik maosh bir million to‘rt yuz ming so‘m. Uch oygacha ustama yozilmaydi. Uch oydan so‘ng ham ishingizga qarab (aniqrog‘i talab qila olishingizga qarab) ustama yozishar ekan. Bu oylik hatto ishga kelib-ketish xarajatlarini ham qoplamaydi.
Ammo eng qizig‘i bir haftadan so‘ng boshlandi. Ilhom Bo‘riyev xonasiga chaqirib yana uchta-to‘rtta variantlari borligini, ularning ishini ko‘rib kimniki ma’qul bo‘lsa o‘shani chaqirishini aytib, ketaverishim mumkinligini bildirdi.
Bu gap qayerdan chiqdi? Shuncha kundan beri, bo‘ldi ishingiz ma’qul, rektor suhbatdan o‘tkazsa buyruq chiqaramiz, deyayotgan edi-ku. Hayratimni ichimga yutib xonani tark etdim.
Bir hafta o‘tsa hamki, javob bo‘lmadi. Qo‘ng‘iroq qilsam rektor bilan hali bu masalani gaplashishmaganini aytdi. Ertasi kuni rektorning qabuliga bordim. Lekin u juda band ekan. Kotibasi Bo‘riyevga telefon qilib nima masalada kelganimni aytdi. Shunda kadrning nima deganini eshitsangiz edi...
Emishki, boshqa bir qizni ishga olishibdi, ishni bo‘limning o‘zida rektorga chiqarmay hal qilib qo‘ya qolishibdi. Rektorsiz hal bo‘lar ekan, nega meni suhbatga kirishingiz kerak deb bir hafta ishlatib yurishdi? Nega o‘shandayoq bo‘limda hal qilib qo‘yishmadi?
Bir oy davomida ish izlamagan joyim qolmadi. Bandlikka ko‘maklashish markazi, viloyat hokimiyati ham yordam bera olmadi. TV va gazetada ham bo‘sh ish o‘rni yo‘qligini aytishdi. Toshkentga ishonch raqamlariga ham qo‘ng‘iroq qildim. Ular murojaatimni Jizzax shahar bandlikka ko‘maklashish markaziga jo‘natishdi. Lekin natija nolga teng!
Mutaxassisligim bo‘yicha o‘zimga ishonaman, hatto respublikada bir necha bor yo‘nalishimdagi tanlovlarda g‘oliblikka munosib ko‘rilganman. Filologlar, nomutaxassislar jurnalistika sohasida ishlab yuribdi-yu, magistraturani tamomlab kelib nega ish topolmayapman? Nega meni ishga olishmayapti?
Shu qadar ish izlashga berilib ketdimki, bu harakatlarni ishga kirish uchun emas, eksperiment o‘tkazish uchunligini ham unutib qo‘yibman. Ishlab yurgan tanishlarim shuncha qiynalib yurmasdan “tanka” yoki “soqqa” aralashtirganimda allaqachon ishim hal bo‘lishini, bu viloyat ekanligini obdan uqtirishdi.
Asl maqsadim tajriba bo‘lgani uchun bu maslahatlarni sinab ko‘rmadim. Lekin qolgan viloyatlarda ahvol qanday ekanligiga qiziqdim.
Jasur Mirzamahmudov: “Men ham o‘z yo‘nalishim bo‘yicha ish topolmay, poytaxtdan qo‘nim topdim. “Tuman sharoiti” degan ibora hamon mavjudligicha qolmoqda. Bundan keyin ham davom etsa kerak (hamma joyda ham emas) Mashinasozlik texnologiyasi yo‘nalishida tumanda aniq, real ish o‘rni mavjud emasdi.
Shundoq ham juda ko‘p tanishlarim boshqa sohada ish yuritayotgandi. Masalan, aytichilar bank kassasida, tarixchilar ma’naviyat bo‘limida... Yaxshi mutaxassis bo‘lsa ish topiladi, lekin ish bor joyda topiladi. O‘sha yer rahbarlari ham kerakli kadrni ushlab qola olishi kerak deb o‘ylayman”.
Zarnigor Ahrorova: “2018 yil O‘zMU Jurnalistika fakultetini tamomlaganman. Keyin Qashqadaryoga qaytdim. “Farzandli bo‘lganim uchun ishlamadim. 2019 yilda ishga chiqdim maktabda va xususiy bog‘chada ingliz tilidan bir yil dars berdim. Keyingi yil esa maktabda dars ololmadim pedagog bo‘lmaganim uchun.
Xususiy tashkilotga ishga kirib 3 oy matbuot kotibi bo‘lib ishladim. Afsuski oylik to‘lab berisholmadi. U yerdan ham bo‘shadim. Baxtimga shahrimizda “Yosh jurnalistlar” maktabi ochildi, shu yerga ishga kirdim. 6 oy chamasi ishladim, u ham hozirda yopilgan. Shu vaqt oralig‘ida maktablarda ijodiy-madaniy masalalar bo‘yicha targ‘ibotchi lavozimi ochildi, 0,5 shtatda ungayam kirdim.
Ozgina oylikka qanoat qilib shu yerda ishladim hozir bola parvarishi ta’tilidaman. Ammo ishga chiqmoqchi bo‘lsam o‘z sohamda maza qilib ishlaydigan ish topa olishimga ko‘zim yetmaydi, chunki avval ham topa olmaganman. Hokimiyat tizimidagi joylar doimo band”.
Sevara Turg‘unboyeva: “Mening qarindoshim neft-gazni tugatib O‘zbekgeofizikada ishlardi. Oyligi kamligi, uysizligi uchun Rossiyaga ishlashga ketdi. Bilimi kuchli edi. 2 yil ishlab qaytgach ishxonasiga borsa boshliq o‘zgargan ekan, suhbatga kirsa o‘zimiz telefon qilib javobini aytamiz, deyishibdi.
Avvaldan birga ishlagan hamkasblari bizga shu kadr kerak, deb yozib ham berishibdi. Lekin boshliq 4-5 oy komandirovkadan kelmagach oilani tebratish uchun yana ketdi Rossiyaga”.
Farrux Kamolov: “Bitta uzoqroq tanishimiz Rossiyada uchuvchilikka o‘qib Toshkentga ishga kirish uchun qaytgan, porasiga bitta kvartirani pulini so‘rashgan.
Moskvaga qaytib Aeroflot kompaniyasiga muammosiz ishga kirgan, oylik zo‘r, kompaniya tomonidan Moskvadan uy ham berilgan...
(Bungayam 8-9 yil bo‘ldi, hozir balki uchuvchilikka ishga kirish tizimi o‘zgargandir...)”
Abdulloh Isroil: “Shaxsan men Farg‘ona Davlat Universitetini tamomlaganman, o‘qituvchi bo‘lib biroz ishladim (7 yil (2002-2009) qanoatlanmadim, na davlatdan, na jamiyatdan. Mehr berib ishladim, lekin o‘ylab qarasam foydasiz ekan, hozir Yevropadaman, har yili 1-3 oyga borib kelaman. Oiladan, yaqinlaringdan uzoqdaligini hisobga olmasa hammasi joyida”.
Malika Baratova: “Davlat tashkilotiga ishga kirish uchun viloyatda tanish bo‘lishi kerak, buni hamma biladi. Lekin tanishsiz kirganlar ham bor. Bu degani 100 foiz degani emas, bitirgan universiteti obro‘li bo‘lsa, til bilsa imkon qadar viloyatda tanishsiz ishga kirish ehtimoli bo‘lishi mumkin. Unda ham bu narsa o‘sha tashkilot rahbari qandayligiga bog‘liq”.
O‘z sohasining mutaxassisi bo‘lsa, qo‘lida diplomi bor odam har qanday joyda, har qanday vaziyatda o‘z ishini topa oladi, deb hisoblar edim. Ammo so‘nggi uch oy qarashlarimni tamoman o‘zgartirib yubordi.
Kuzatishlarim natijasi shunday bo‘ldiki, bilimi bor kadrga diplomni, diplomi bor yosh mutaxassisga tajribasi yo‘qligini ro‘kach qilib ishga olishmaydi. Har ikkalasiga ham ega bo‘lgan “tankasiz” mutaxassisga esa bo‘sh joy yo‘qligini aytishadi.
Tashkilotning rivojlanishidan ko‘ra, ishga olayotgan odami o‘z joyini egallab qo‘yishidan xavotir oladigan, bilimidan ko‘ra qancha bera olar ekan deb qo‘liga termiladigan rahbarlar bor ekan viloyatlarimiz hali-beri rivojlanmaydi.
Tan olish kerak, ishga joylashish (ayniqsa yoshlar)dagi muammo faqat ish beruvchilar qo‘yadigan to‘siqlarda emas. Bunda talabgorning bilim darajasi va salohiyati yetishmasligi omili ham borki, bular endi alohida mavzu.
Charos Mannonova, jurnalist
