Bill Klinton Kiyevni yadro qurolidan voz kechishga ko‘ndirganidan afsusdaligini ma’lum qildi

AQSh sobiq prezidenti Bill Klinton 1994 yilda Ukraina yadroviy quroldan (YaQ) voz kechishiga olib kelgan jarayondagi rolidan afsusda ekanligini bildirdi. Amerika sobiq rahbari 4 aprel, seshanba kuni Irlandiyaning RTÉ teleradioeshittirish korporatsiyasi Prime Time dasturi boshlovchisiga intervyu berdi. 

Klinton fikricha, agar Kiyev yadroviy to‘xtatuvchi vositaga ega bo‘lganida, Rossiya Ukrainaga bostirib kirmagan bo‘lardi. 

«Men shaxsan o‘zimni aloqador his qilyapman, chunki men ularni (Ukraina hukumatini) yadro qurolidan voz kechishga ko‘ndirganman. Ularning hech biri Ukrainada hali ham qurol bo‘lganida Rossiya bu nayrangni uyushtirgan bo‘lardi, deb ishonmaydi», - dedi Amerika sobiq rahbari.

1994 yil yanvarida Klinton Rossiya va Ukraina sobiq prezidentlari Boris Yelsin va Leonid Kravchuk bilan Ukraina hududidan yadro qurolini olib chiqish bo‘yicha uch tomonlama shartnoma imzolagan. 

1994 yil noyabrda «Ukrainaning 1968 yil 1 iyuldagi Yadro qurolini tarqatmaslik to‘g‘risidagi shartnomaga (YaQsh) qo‘shilishi to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. Ushbu hujjat Ukrainaga yadro quroliga ega davlatlar tomonidan xavfsizlik kafolatlari berilganidan keyin kuchga kirishi ko‘zda tutilgan. 1994 yil dekabr oyida Yevropada hamkorlik kengashining Budapeshtda bo‘lib o‘tgan sammitida AQSh, Buyuk Britaniya, Rossiya va Ukraina Kiyev uchun xavfsizlik kafolatlari bo‘yicha memorandum imzolagan. Hujjat Budapesht memorandumi sifatida tanilgan. 

Majburiyatlar 2014 yilda Rossiya Qrimni egallab olib, annexia qilganda, shuningdek, Kiyevga qarshi keyingi keng ko‘lamli urush paytida buzilgan, deya ma’lum qildi RTÉ.

«Prezident Putin prezident Yelsin Ukraina hududiy yaxlitligiga hech qachon aralashmaslik to‘g‘risida imzolagan kelishuvni qo‘llab-quvvatlamasligini bilardim – u Ukraina yadro qurolidan voz kechishi uchun erishilgan kelishuv edi», - dedi Klinton. 

Uning so‘zlariga ko‘ra, Ukraina rasmiylari «yadro qurolidan voz kechishdan qo‘rqishgan, chunki ular bu ekspansionistik Rossiyadan himoya qiladigan yagona narsa deb o‘ylashgan».

«Prezident Putin o‘ziga qulay bo‘lgan paytda bu shartnomani buzdi va u qilgan birinchi ish Qrimni qo‘lga kiritish bo‘ldi. O‘zimni dahshatli his qilyapman, chunki Ukraina - juda muhim davlat», - deb tan oldi Amerika sobiq rahbari.

Bill Klinton G‘arbning Kiyevni qo‘llab-quvvatlashi zarurligiga ishonch bildirdi.

«Menimcha, Putin qilgan ish juda noto‘g‘ri, fikrimcha, Yevropa va AQSh Ukrainani qo‘llab-quvvatlashda davom etishi kerak», — dedi RTÉ suhbatdoshi. «Shunday vaqt kelishi mumkinki, Ukraina hukumati ularga mos keladigan tinchlik kelishuvi haqida o‘ylab ko‘rishga qaror qiladi, lekin men shunda ulardan hamma voz kechishi kerak emas, deb o‘ylayman», deb qo‘shimcha qildi u. 

Bill Klinton 1993 yildan 2001 yilgacha AQSh prezidenti lavozimida ishlagan. 

Budapesht memorandumi imzolanishi sovet ittifoqining qulashi natijasida shakllangan davlatlar va G‘arbning yetakchi yadroviy davlatlari o‘rtasidagi uzoq muddatli muzokaralar jarayonini yakunlab bergan. Bu jarayonda Ukraina alohida o‘rin tutgan. Kiyevdagi manbalarga ko‘ra, 1991 yilda u SSSRdan 176 ta qit’alararo ballistik raketa va 2500 dan ortiq taktik raketalarni meros qilib olgan. 

Ushbu hujjat matnida AQSh, Buyuk Britaniya va Rossiya Ukrainaning Yadro qurolini tarqatmaslik to‘g‘risidagi shartnomaga qo‘shilishini olqishlagan, shu bilan birga, uning mustaqilligi va «mavjud chegaralarini» hurmat qilishga va’da bergan. Xuddi shunday memorandumlarni Belarus va Qozog‘iston imzolagan. Matnning ingliz tilidagi versiyasida rus tiliga «va’da», «so‘z berish» deb tarjima qilinishi mumkin bo‘lgan «assurances» so‘zi ishlatilgan.