71 yoshda 150 yil qamoq jazosi va qamoqxonadagi o‘lim – amerikalik mashhur firibgarning ayanchli hayoti

Bundan bir necha kun oldin 2019 yilda yirik firibgarlik tufayli ayblangan va «Avto 60 oy» ishi doirasida sudning 2021 yil 29 mart kungi hukmi bilan 8 yilga ozodlikdan mahrum etilgan Jamshid Bahodirov ochiqlikka chiqqani haqidagi xabar ko‘pchilikni hayron qoldirdi.

Aslida bu hayron qoladigan ish emas va boshqa uzoq muddatlarga qamalganlar ham jinoyat kodeksidagi bo‘shliqlar tufayli katta ehtimol bilan ozodlikka chiqayotgan bo‘lishi mumkin.

Ya’ni Jamshid Bahodirovning muddatidan ancha avval ozod qilinishi birinchi va oxirgi holat emas. Agar qonunlardagi bo‘shliqlar to‘g‘rilanmasa bu ish davom etaveradi, oqibatda firibgarlik battar urchiyveradi. Zero, jazo muqarrar bo‘lmagan tizimda boshqacha holatni kutib ham bo‘lmaydi.

Biroq dunyoning boshqa davlatlarida bunday emas va ularda firibgarlik bilan ayovsiz kurashiladi. Firibgarlik sodir etib, odamlarning pullarini o‘zlashtiradigan shaxslar uzoq muddatga qamaladi. Hatto keksayib qolganlarga ham rahm qilinmaydi.

Ana shunday ishlardan biri amerikalik mashhur firibgar Bernad Meydoff bilan sodir bo‘lgan. U uzoq yillar davomida moliyaviy piramida tashkil etib, odamlarning yirik miqdordagi pullarini o‘zlashtirgani uchun 150 yilga (!) qamalgan.

Bernard Meydoffga hukm o‘qigan sudya o‘sha paytda firibgarning keksayib qolganini va yoshi 71 da ekanini ham inobatga olmagan. Bizda esa ...

Bernard Meydoff haqida

1938 yilda tug‘ilgan Bernard Nyu-Yorkdagi obro‘li maktablardan birida tahsil oladi. 1956-1960 yillarda kollejlardan birida o‘qiydi va siyosiy fanlar bo‘yicha bakalavr diplomini oladi.

1960 yilda u Madoff Investment Securities kompaniyasini tashkil etadi. Keyinroq u kompaniyasiga akasi va jiyanlarini ham jalb qiladi.

1970-yillar boshida Nyu-Yorkda NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotation) fond birjasi tashkil etiladi va Bernard uning asoschilaridan biri bo‘ladi.

NASDAQ ish boshlaganidan so‘ng Bernard bir muddat o‘z kompaniyasi bilan birja savdolarida ham qatnashadi va qimmatli qog‘ozlar savdosi bilan shug‘ullanadi.

1980-yillar boshlarida tadbirkor o‘z kompaniyasini kengaytiradi va unda direktorlar kengashi raisi bo‘ladi. Shuningdek, u NASDAQ fond birjasi direktorlar kengashi a’zosi, 1990-yillar boshlarida fondning raisi bo‘ladi.

Bundan tashqari, Bernard 1980-yillar o‘rtalarida tashkil etilgan va asosan davlat hamda turli kompaniyalar o‘rtasida naqdsiz hisob-kitob ishlarini bajarib beruvchi International Securities Clearing direktorlar kengashi a’zosi bo‘ladi.

Ayblovlar va hibs

2008 yilda Bernard Meydoffga yirik moliyaviy piramida tashkil etganlik ayblovi qo‘yiladi. Shundan so‘ng surishtiruvlar boshlab yuboriladi.

Ma’lum bo‘lishicha, Bernard o‘ziga tegishli Madoff Investment Securities kompaniyasi orqali moliyaviy piramida tashkil etgan va u orqali odamlarning pullarini o‘zlashtirgan.

O‘z davrida Madoff Investment Securities AQShdagi eng istiqbolli va barqaror sarmoya fondi hisoblangan. U o‘z sarmoyadorlariga yillik 12-13 foiz foyda keltirgan.

Kompaniya mijozlari orasida yirik banklar, investitsiya va xayriya fondlari, turli taniqli shaxslar (asosan boylar) bor edi. Birgina 2008 yilda kompaniya o‘ziga 17 milliard dollar jalb eta oladi.

Biroq o‘sha yili Bernardning firibgarligi fosh bo‘lib, u qamoqqa olinadi va surishtiruvlar boshlanadi.

Bernardning ishi hech qachon shubha uyg‘otmagan. Shu sababli unga tegishli kompaniyaning faoliyatini jiddiy tekshirib ko‘rish hech kimning xayoliga kelmagan. Bernard hibsga olingandan so‘ng uni o‘g‘illari fosh qilgani ma’lum bo‘ladi.

2008 yilda u o‘g‘illari Mark va Endryu Meydofflarga o‘z biznesi ulkan yolg‘ondan iborat ekanini aytadi. O‘g‘illar esa bu haqda huquqni himoya qilish organlariga ma’lum qiladi.

Ertasi kuni Federal qidiruv byurosi (FQB) Bernard Meydoffni hibsga oladi. Oradan besh kuni o‘tib, uning barcha aktivlari muzlatib qo‘yiladi.

Bernard nega o‘g‘illariga qilib yurgan ishlari ulkan yolg‘ondan iborat ekanini aytgan?

Gap shundaki, 2008 yil noyabr-dekabr oylarida dunyo bo‘ylab moliyaviy inqiroz yuz beradi. Shunda Bernardning kompaniyasi bilan hamkorlik qilib kelayotganlarning bir qismi undan o‘z pullarini so‘rashadi. Biroq Bernard pul topib bera olmaydi.

Ana shu vaziyatda Bernardning ikki o‘g‘lida otasiga beradigan savollar paydo bo‘ladi. Nega qariyb 100 milliard mablag‘i bor deyilgan investitsiya fondi qandaydir arzimagan 7-8 milliard pullarni topib bera olmayapti?

O‘g‘illarining bu savoliga Bernard qilib yurgan ishlari ulkan yolg‘ondan iborat ekanini, shu sababli pullar yo‘qligini gapiradi. Shunda o‘g‘illar bu haqda organga xabar berishadi.

Bernard qamoqqa olingandan so‘ng uning kompaniyasi tekshirib ko‘rilganda umumiy qarzdorlik 50 milliard dollar ekani oydinlashadi.

Ma’lum bo‘lishicha, Bernardning kompaniyasi 1980-yillardan boshlab hech qachon birjada qimmatli qog‘ozlari savdosida qatnashmagan. Bu yo‘l bilan pul topmagan. Asosan katta foiz taklif qilib, odamlarni chuv tushirish bilan shug‘ullangan.

2009 yil 12 mart kuni Meydoff o‘ziga qo‘yilgan 11 punktdan iborat ayblovlar bo‘yicha ko‘rsatma beradi va pul yuvish, yolg‘on guvohlik berish va firibgarlik bilan shug‘ullanib kelganini tan oladi.

Nyu-York sudi Bernard Meydoffni moliyaviy piramida tashkil etganlikda va firibgarlik ortidan juda katta mablag‘larni o‘zlashtirishda aybdor topadi. Unga 150 yil qamoq jazosi beriladi. O‘shanda Bernard 71 yoshga kirgan edi.

Bernard Meydoffga chuv tushgan yirik kompaniya va banklar

Bernard Meydoff hibsga olingach uning fondiga pul qo‘yganlardan jami 16 519 ta da’vo arizasi kelib tushadi. Shundan 2 560 tasiga Bernardning hisobida bo‘lgan va muzlatilgan pullar qaytariladi.

2 700 ta ariza ularning egalari Meydoffdan foiz sifatida uning fondiga qo‘ygan pullaridan ko‘p mablag‘ olishgani uchun rad etiladi.

Yana minglab arizalar pullar to‘g‘ridan to‘g‘ri emas, uchinchi shaxslar orqali qo‘yilgani uchun qaytariladi.

O‘shanda Bernard L. Madoff Investment Securities LLC kompaniyasiga tanlov asosida boshqaruvchi etib tayinlangan Irving Pikard qolgan sarmoyadorlarga 14,2 mlrd dollarni qaytaradi.

Bernard Meydoff tashkil etgan moliyaviy piramida qulagach ko‘p o‘tmay uning investitsiya fondi bilan hamkorlik qilgan yirik kompaniyalar qanchadan zarar ko‘rgani ma’lum bo‘ladi.

Ular orasida AQSh, Fransiya, Ispaniya, Italiya, Niderlandiya, Shveytsariya kabi davlatlarda faoliyat olib borgan turli fondlar va kompaniyalar bor edi.

Jumladan:

·       «Fairfield Sentry Ltd» fondi — 7,3 mlrd dollar;

·       «Kingate Global Fund Ltd» — 2,8 mlrd dollar;

·       «Tremont Holdings Inc’s Re Investment Management» — 3 mlrd dollar atrofida;

·       «Banco Santander» bank guruhi (Ispaniya) — 3,1 mlrd dollar;

·       HSBC bank — 1 mlrd dollar;

·       «Royal Bank of Scotland» — 600 mln dollar;

·       «BNP Paribas» banki (Fransiya) — 460 mln dollar;

·       «Robert I. Lappin Charitable Foundation» xayriya fondi — barcha mablag‘ini yo‘qotib, butunlay bankrot bo‘ladi;

·       Janubiy Koreya banki – 63 mln dollar.

Suiqasdlar

Meydoffning moliyaviy piramidasi qulagach unga ishonib katta miqdordagi pulidan ajralib qolganlardan bir necha nafari o‘z joniga qasd qiladi.

Rene-Tiyerri Magon de lya Villyushe. Bu shaxs Access International Advisors fondi rahbari edi. Bernard hibsga olingandan ko‘p o‘tmay 2008 yil 23 dekabr kuni uni Nyu-Yorkdagi ofisidan jonsiz holda topishadi.

Ekspertiza tekshiruvlarida Rane-Tiyerri o‘z joniga qasd qilgani aniqlanadi. Surishtiruvlarda u o‘z fondiga jalb qilgan juda katta pullarni baland foiz hisobidan pul ishlab olish maqsadida doim Bernardning kompaniyasiga topshirib kelgani aniqlanadi.

Jumladan, Rane-Tiyerrining Access fondi 2002 yilda Meydoffning fondiga 1,2 mlrd, 2008 yilda yana 3 mlrd dollar o‘tkazgan. Meydoff hibsga olingandan so‘ng batamom singan va o‘z investorlarining pullarini qaytara olishiga ko‘zi yetmagan fransuz o‘z joniga qasd qiladi.

Uilyam Fokston. 2009 yil 10 fevral kuni Britaniya armiyasining sobiq zobiti 65 yoshli Uilyam Fokston o‘z joniga qasd qiladi. U bor mablag‘ini Herald USA Fund va Herald Luxembourg Fund fondlariga topshirgandi.

Har ikkala fond Meydoffning fondi bilan hamkorlik qilgan va mijozlardan yig‘ilgan pullarni baland foizlar hisobidan daromad qilish uchun uning fondiga o‘tkazishgan.

Charlz Myorfi. Fairfield Greenwich Group fondi rahbari bo‘lgan Charlz Myorfi Meydoffning fondiga mijozlardan yig‘gan 7 mlrd, shuningdek o‘zining 50 mln dollar mablag‘ini qo‘ygan edi.

Meydoff qamalgandan so‘ng uzoq yillar o‘z mijozlarining pullarini to‘lab berolmay kelgan Charlz 2017 yil 27 mart kuni Nyu-Yorkdagi mehmonxonaning tepa qavatidan o‘zini tashlab, joniga qasd qiladi.

Mark Meydoff. Bernardning to‘ng‘ich o‘g‘li otasini ushlab berganidan so‘ng kompaniyaning barcha aktivlari muzlatiladi. Shunda pulsiz va ishsiz qolgan Mark ish qidirib ko‘radi, biroq uni hech kim ishga olishni xohlamaydi.

Buning ustiga Bernard Meydoffning yaqin qarindoshlariga noqonuniy pul orttirish bo‘yicha ayblov e’lon qilinadi. Keyinroq bu ayblov olib tashlanadi. Shunday bo‘lsa ham Markning moliyaviy ahvoli yomonligicha qolaveradi.

2010 yil 11 dekabr kuni, otasini ushlab berganiga ikki yil bo‘lganda Markning jasadi Nyu-Yorkdagi kvartirasidan osilgan holda topiladi. Politsiya tekshirib ko‘rganda qotillik alomatlarini topolmaydi.

Mark hatto hech qanday yozuv ham qoldirmagandi. Shunday bo‘lsa ham hodisa o‘z joniga qasd qilish deb qayd etiladi.

Qamoqdagi o‘lim

Firibgar qamalgani bilan uning oilasi boshiga tushadigan ko‘rgiliklar tugamagan edi. 2010 yilda Bernardning to‘ng‘ich o‘g‘li Mark Meydoff vafot etgandan so‘ng ham oila o‘z boshiga tushgan tavqi la’natdan qutula olmaydi.

2014 yilda Bernardning ikkinchi o‘g‘li Endryu Meydoff 48 yoshida saraton kasalligidan vafot etadi.

2017 yilda Bernard Meydoffning hayoti haqida telefilm suratga olinadi. Unda Bernardning rolini Hollivudning mashhur aktyori Robert de Niro ijro etadi.

2020 yilda 82 yoshli Bernard sog‘ligida jiddiy muammolar kuzatilayotganini sabab qilib, o‘zini ozod etishlarini so‘raydi. Uning so‘rovi rad etiladi.

Oradan bir yil o‘tib, 2021 yil 14 aprel kuni Bernard Meydoff Shimoliy Karolina shtatidagi qamoqxonada vafot etadi. O‘shanda u 83 yoshda edi.

Ha, ayrim davlatlarda xalqning juda katta pulini o‘zlashtirgan firibgarlar tuzuk-quruq qamoqda o‘tirmasidan ozod qilinayotgan bir pallada Amerikada keksayib munkillab qolgan cholga ham rahm qilishmaydi va u qamoqxonada vafot etadi.

G‘ayrat Yo‘ldosh tayyorladi.