Uzoq kutilgan uchrashuv, Bayden Si Jinpingni San-Fransiskoda qarshi oldi. Muzokaralar chog‘ida ikki tomon ham ikki xil mavzularni o‘rtaga tashladi. Xo‘sh, bu uchrashuv kutilgan natijalarni beradimi? Markaziy Osiyo davlatlari bu kurashning qaysi nuqtasida bo‘ladi? Tayvan sabab ikki davlatning harbiy to‘qnashuvi sodir bo‘ladimi? Mavzuning shu kabi nuqtalarini tahlil qilish uchun bugun studiyamizga siyosiy tahlilchilar Ulug‘bek Hasanov, Kamoliddin Rabbimov va Xamza Boltayevlarni taklif etdik. XXR raisi Si Jinping va AQSh prezidenti Jo Bayden San-Fransisko yaqinida o‘tkazilgan uchrashuvda ikki davlat harbiylari o‘rtasidagi to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqa kanallarini tiklashga kelishib oldi.
— AQSh va Xitoy rahbarlari uchrashuvi kutilgan natijalarni beradimi?
Ulug‘bek Hasanov: — Natijalari bo‘ladi, albatta. Bu uchrashuvga bir necha oy davomida tayyorlangan, asosiy masalalar belgilangan. Xalqaro munosabatlar, diplomatiyada tasodifiy uchrashuvlar bo‘lmaydi. Barchasi oldindan rejalashtiriladi.
Xamza Boltayev: — Bu uchrashuv oldindan kelishilgan, manfaatlar ko‘rib chiqilgan uchrashuv. E’tiborlisi shundaki, 1 yil oldin Indoneziyadagi uchrashuvdan keyingi uchrashuv. Indoneziyadagi uchrashuvda kelishilgan masalalarning ko‘pi amalga oshmadi. Shuning uchun mazkur uchrashuvdagi masalalar ham amalga oshishi so‘roq ostida, vaqt ko‘rsatadi. Lekin uchrashuv yaxshi kayfiyatda o‘tganini ko‘rdik.
Kamoliddin Rabbimov: — Bu uchrashuvdan ikki tomon ham katta natijalar kutgani yo‘q edi. Chunki bu ikki davlat tirashuvi tobora kristallashib boryapti. Ularning o‘rtasidagi fundamental raqobat borgan sari kuchayib boradi. AQShning har yilgi strategik hujjatlarida XXR global maydonda AQSh mavqeyi va manfaati uchun tahdid sifatida ko‘riladi. Ikki tomonning ham hozirgi vaziyatdan kelib chiqib oldiga qo‘yayotgan vazifalari bor.
Xitoyning ichida vaziyat murakkab, yoshlar ishsizligi yuqori. Obama davridan boshlangan savdo-iqtisodiy urushlar davom etyapti. Ukraina urushi davom etyapti, Yaqin Sharqda Isroil-Falastin konflikti, shu holatda AQShga yana bir boshqa muammo ortiqchalik qiladi. Ikki taraf ham qisqa muddatli taktik vazifalarga erishmoqchi xolos.
Ulug‘bek Hasanov: — Bu uchrashuvga ijobiy tus berish qiyin. Chunki ta’kidlanganidek, bu ikki davlat o‘rtasidagi qarama-qarshilik davom etmoqda. Si Jinping G20 sammitiga bormagan ham edi. Hindiston bilan birga yangi transport koridori loyihasi tasdiqlandi. Bu loyiha Xitoyning «Bir kamar — bir yo‘l» koridoriga muqobil bo‘ladi.
Bu o‘rinda Markaziy Osiyo orqali o‘tadigan koridor ham muhim. Bizning hududdan o‘tadigan transport koridori orqali Xitoyning yuk yetkazish vaqti 2 barobarga qisqaradi. Hozirda 10 foiz logistika xarajatiga ketadi, Markaziy Osiyo orqali o‘tsa, bu qisqaradi. Bizdagi rivojlangan temiryo‘l tizimi orqali tezlikni ham oshiradi. Tovar yetkazish juda ham muhim ahamiyatga ega.
— AQSh prezidenti Xitoy rahbari bilan bo‘lgan uchrashuvni avvalgi bayonotlarga nisbatan iliq baholash mumkin, lekin Loyd Ostin Tayvanga harbiy yordam davom etishini aytdi, bu nimani anglatadi?
— Xamza Boltayev: — AQSh va XXR o‘rtasida kelishuvlar, deklarativ shartnomalar bo‘lsa-da, o‘zaro fundamental ishonch yo‘q. Ostin bayonotini ham ishonchsizlikka yo‘yish mumkin. AQSh Xitoyning yaxlitligini ta’kidlasa-da, biror konflikt yuzaga kelsa, Tayvan o‘zini himoya qila olish qobiliyatiga ega bo‘lish kerak deb hisoblaydi. Shuning uchun ham Tayvanga qurol-yarog‘ sotish, armiya potensialini oshirishni ko‘zlaydi.
Xitoy Markaziy Osiyo mintaqasidan o‘tuvchi koridorga qiziqayotganiga yana bir sabab AQSh va Tayvan bilan ehtimoliy to‘qnashuvlar paytida dengiz yo‘llari Xitoy uchun xavfli bo‘lib qoladi. Shuning uchun ham tezroq bu koridorni ishga tushirishga intilyapti.
Kamoliddin Rabbimov: — Ayni paytda Xitoyga ham, AQShga ham urush kerakmas,tashvishlari yetarli. Tayvan Xitoyni tiyib turish uchun juda qulay vosita. Bu orol davlat Xitoyga qo‘shilishni istamaydi. Xitoy keng imkoniyatli avtonomiya berishni taklif etadi, ammo buni istamaydi Tayvan. Bundan tashqari, Tayvan demokratik davlat va AQSh bilan tarixan ittifoqchi hisoblanadi.
AQSh Xitoyning yaxlitligini tan olib, Tayvan qo‘shilishiga roziligini bildiradi, lekin bu jarayon to‘laqonli Tayvan roziligi bilan bo‘lishi kerak, deydi. Tayvan esa bu narsaga rozi bo‘lmaydi.
Xamza Boltayev: — Tayvan Xitoyni tiyib turish uchun yaxshi vosita deyildi. Tayvandagi aholining munosabati o‘zgaryapti so‘nggi 5-6 yilda, yangi prezident saylangach. Ya’ni Xitoyga nisbatan salbiy munosabat ortyapti. Demoqchimanki, Tayvan va Xitoy munosabatlari yomonlashishida faqat Xitoy tomoni aybdor emas.
Ulug‘bek Hasanov: — Tayvan bor ekan, AQSh manfaatlari ham u bilan bor. AQSh va Tayvanning strategik xavfsizlik shartnomasi bor. AQShning Tayvanga munosabati bir asrdan beri o‘zgargani yo‘q. 1949 yilda Xitoy ozod bo‘lgan bo‘lsa-da, 1971 yilgacha BMT Xavfsizlik kengashida Tayvan bo‘lgan. Bu davlatda dunyoda eng yaxshi chiplar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. 1 trln 680 mlrd dollarlik iqtisodiyot bu juda katta. AQSh va Xitoy rahbarlari uchrashuvidan oldin Tayvan bilan muzokaralar bo‘lgan. Bu harakat Xitoyga ham bir signal, ya’ni oldin Tayvan bilan gaplashadigan masalalarimiz bor, demoqchi bo‘ldi. Yuqorida aytganimizdek, xalqaro munosabatlarda hech narsa o‘z-o‘zidan bo‘lmaydi.
Xamza Boltayev: — AQShning eng katta hamkorlaridan biri baribir Xitoy. Bu bo‘yicha raqamlar ortib bormoqda yildan yilga. Xitoy bilan tirashuv turli prezidentlar va partiyalar davrida ham pasaymayapti. So‘nggi vaqtlarda texnologik raqobat ham kuchaymoqda. AQSh Xitoyga ilg‘or texnologiyali chiplarni bermasdan, boshqa davlatlarga berib, ittifoqchi davlatlar shakllantirdi, bular: Yaponiya, Tayvan, Janubiy Koreya va Niderlandiya.
NormuhammadAli Abdurahmonov suhbatlashdi.
