​​​​​​​Bir jinoyat tarixi - Fransiyada “Reno” kompaniyasining rahbari nega o‘ldirilgan edi?

1986 yilda Fransiyaning Reno avtomobilsozlik kompaniyasi bosh direktorini o‘ldirib ketishadi. Keyinchalik bu suiqasdda fransuzlarning anarxo-kommunistik radikal guruhi ayblanadi. Boshqa tomondan esa direktorning o‘limi eronliklardan ko‘riladi.

1977 yilda Fransiyada “To‘g‘ri harakat” radikal tashkiloti tuziladi. Uning tarafdorlari anarxo-kommunistlar bo‘lib, ular SSSRdagi “hamma teng” deb olib boriladigan targ‘ibotiga ergashib, Fransiyada ham shunday jamiyat qurish tarafdorlari bo‘lgan.

Ular barcha oldi-berdi va savdo aloqalari erkin bozor munosabatlariga asoslangan holda yuritilishiga qarshi bo‘lgan. Boylarni, o‘ziga to‘qlarni va ularni qo‘llayotgan hukumatni yomon ko‘rishgan.

Harakat tashkil etilgandan so‘ng ular radikal yo‘l bilan hokimiyatga qarshi kurash boshlaydi va taniqli boylarga suiqasd uyushtirishga o‘tishadi.

Jumladan:

• 1979 yil 1 may kuni Fransiya tadbirkorlari davlat kasaba uyushmasiga qurolli hujum;
• 1980 yil 16 mart kuni Fransiya hududlari nazorati boshqarmasi binosida portlash;
• 1980 yil 28 avgustda Crédit Lyonnais bankida o‘g‘irlik;
• 1980 yil 6 dekabr kuni Parij-Orli aeroportida bomba portlatiladi;
• 1983 yil 30 sentabrda Marselda o‘tkazilayotgan xalqaro ko‘rgazmada portlash;
• 1985 yil 25 yanvarda armiya generali Rane Odranga suiqasd (Bu general Eron-Iroq urushi davrida Saddam Husaynga qurol-yarog‘ yetkazib berishda bosh-qosh bo‘lgandi);
• 1985 yil 8 avgustda Germaniyaning Visband shahri yaqinidagi AQSh harbiy bazasida avtomobil portlatish (oqibatda 3 kishi halok bo‘ladi, 220 kishi jarohatlanadi);
• 1986 yil 17 noyabr kuni Reno kompaniyasi bosh direktori Jorj Bessga suiqasd uyushtiriladi.

Anarxist-kommunistlar harakatining paydo bo‘lishi

1960-yillarda Yevropa yoshlari orasida AQSh boshchiligidagi G‘arb davlatlarining mustamlakachilik siyosatiga qarshi bo‘lganlar soni ko‘payib boradi.

Shuningdek, ular erkin bozor munosabatlariga asoslangan kapitalistik tizimga ham qarshi bo‘ladi. Anarxist-kommunistlarga ko‘ra dunyoda kimlarningdir zo‘r yashashi, boshqalarning non topa olmay och yurishi bu adolatsizlik edi.

Ular asosan SSSRning yolg‘on targ‘ibotiga uchgan, bu davlatda hamma teng yashaydi deb o‘ylashardi. Anarxist-kommunistlar SSSRda markaziy hokimiyatga mayda millat deb ataluvchi ko‘plab xalqlarning vakillari yaqinlashtirilmasligini bilmasdi.

Masalan, O‘zbekistonda paxta yetishtiruvchi dehqonlar xarob ahvolda yashashini, bolalar paxta va boshqa qishloq xo‘jaligi ekinlarini yig‘ishtirish uchun dalaga ishga chiqarilishidan bexabar edi.

Ana shunday sharoitda 1965 yilga kelib Vetnam urushi avj oladi. Anarxist-kommunistlar AQShning Vetnamdagi bosqinchilik urushiga qarshi chiqishadi.

1968 yilda ular Parijda o‘z tarafdorlari bo‘lgan talabalar ishtirokida keng ko‘lamda norozilik namoyishlari o‘tkazadi.

Bu namoyishlarda anarxist-kommunistlar asosan Fransiya mustamlakachilik siyosatidan voz kechishi, shimoliy Afrika va dunyoning boshqa hududlaridagi mustamlakalarini ozod etishini talab qilib chiqishadi.

Anarxist-kommunistlarga ko‘ra, kapitalistik dunyo adolatsizlik, noinsoniylik ustiga qurilgan. Shu sababli bu toifaga a’zo bo‘lganlar asosan sovet modulidagi sotsializmni qurishni targ‘ib qiladi.

Ular Yevropa davlatlarida faoliyat ko‘rsatayotgan kommunistik partiyalarni hokimiyat uchun jiddiy kurashmayotganlikda ayblab chiqadi.

Ma’lumot uchun, o‘sha paytda Yevropadagi eng ko‘p a’zoga ega kommunistik partiyalar Fransiya va Italiyada bo‘lgan.

Keyinchalik, 1970-yillarning ikkinchi yarmida anarxist-kommunistlar bir nechta guruhlarga bo‘linib ketadi. Fransiyadagi “To‘g‘ri harakat” radikal tashkiloti o‘sha paytlarda tashkil topadi.

Jorj Bessga uyushtirilgan suiqasd tafsilotlari

Jorj Bess 1985 yil yanvar oyida “Reno” kompaniyasining bosh direktori etib tayinlanadi. O‘sha paytda 1927 yilda tug‘ilgan Jorj 68 yoshda bo‘lgan.

U bungacha bir qator yirik kompaniyalarda bosh direktor va prezident lavozimlarida faoliyat olib borgandi. Jorj Bess “Reno” bosh direktori etib tayinlanganda kompaniya inqiroz holatida bo‘lgan. Sotuv hajmi kamayib, kompaniyaning ishlari ortga keta boshlagandi.

Shunda Jorj Bess mablag‘larni tejash uchun eng avval Formula-1 musobaqalarida qatnashayotgan “Reno” jamoasini tarqatib yuboradi.

Muammo bu bilan hal bo‘lmagach, Jorj kompaniya xodimlarini yoppasiga ishdan bo‘shata boshlaydi. O‘sha paytda u jami 21 ming nafar xodimni ishdan bo‘shatadi. Oqibatda ko‘plab odamlar ishsiz, og‘ir vaziyatga tushib qoladi.

Shundan so‘ng kasaba uyushmalari uning bu ishiga qarshi chiqadi. Biroq Jorjning qarorini o‘zgartirib bo‘lmaydi.

1986 yil 17 noyabr kuni Jorj Bess tig‘iz ish kunini yakunlab, kechki payt uyga qaytadi. U manzilga yetgach mashinadan tushib uyi tomon yura boshlaydi. Biroq eshikkacha yetmaydi. Unga qarata bir nechta o‘q uziladi.

Bosh va ko‘krak qismiga tekkan to‘rtta o‘q Jorjni og‘ir yaralaydi va u o‘sha joyda halok bo‘ladi. Suiqasdga Jorjning qizi guvoh bo‘ladi – u ikkinchi qavatdagi derazadan otasining uyga kirishini kuzatib turgandi.

Jorjga suiqasdni ikki kishi amalga oshirgandi. U o‘q yeb yiqilgan chog‘da qotillar izsiz g‘oyib bo‘lishadi. Oradan uch oy o‘tgach, qotillikni anarxist-kommunistlarning “To‘g‘ri harakat” radikal guruhi o‘z gardaniga oladi.

Guruh Jorj Bessga uyushtirilgan suiqasdga uning ham kapitalist bo‘lgani va Reno kompaniyasi xodimlarini ommaviy ishdan bo‘shatgani uchun qasos olinganini vaj qilgan edi.

1987 yilda ikki nafar ayol Natali Menigon va Joel Obron Jorj Bessni o‘ldirganlikda ayblanib hibsga olinadi. 1989 yilda sud ularni aybdor deb topadi. Ayollarga umrbod qamoq jazosi beriladi.

“To‘g‘ri harakat” radikal guruhining yana ikki nafar a’zosi Jan-Mark Ruiyyan va Jorj Kipriani ayollarga suiqasdda yordam bergani uchun umrbod qamoq jazosi oladi.

Jorj Bessning o‘limida eronliklarning qo‘li bormi?

Bugun atom elektr stansiyalari (AES) yadro reaktorining o‘zagini tashkil qiladigan yadro batareyasi 1942 yilda kelib chiqishi italyan bo‘lgan amerikalik olim Enriko Fermi tomonidan o‘ylab topilgan.

Ana shu reaktor ilk bor 1948 yilda Fransiyada sinovdan o‘tkazilgan. Shundan so‘ng yadrodan tinch maqsadlarda foydalanish boshlangan.

Ma’lumki, Eronda juda katta uran zaxiralari bor. 1960 yilda AQSh Tehron universiteti yadro tadqiqotlari markazini quradi. Markazda 5 megavatt quvvatga ega bo‘lgan atom reaktori ham bor edi.

O‘sha paytda Eron uranni boyitish korxonasini qurishni reja qilar, biroq bu ish oson emasdi. Bir tomondan xalqaro atom energetikasi tashkilotidan, boshqa tomondan uranni boyitayotgan davlatlardan ruxsat olish kerak edi.

Chunki qaysidir davlat uranni boyita olyaptimi, demak osongina yadro qurolini ham yasab olishi mumkin. Shu sababli yadro qurollariga egalik qiluvchi va bunday qurollarning tarqalishiga qarshi bo‘lgan davlatlar yana qaysidir davlatning yadro qurollariga ega bo‘lishiga qarshi chiqadi.

Shu jihatdan olganda Eronning uranni boyitish korxonasini ochishi o‘sha paytlarda imkoniyati yo‘q ish edi.

1969 yilda Fransiya prezidenti Jorj Pompidu Yevropa mamlakatlariga gazli diffuziya jarayonidan foydalangan holda uranni boyitadigan konsorsium tuzishni taklif etadi.

Eurodif deb atalgan konsorsium tarkibiga Fransiya, Belgiya, Buyuk Britaniya, Italiya, Germaniya, Shvetsiya va Niderlandiya vakillari qo‘shiladi.

1974 yilda korxona bitgach Jorj Bess unga direktor etib tayinlanadi. O‘sha paytda Shvetsiya va Niderlandiya konsorsiumdagi ulushini Eronga sotadi.

Shundan so‘ng Eron uran qazib olib, uni eksport qilishni ko‘paytiradi. Mamlakatda AES quriladi va Yevropada, konsorsium korxonalarida boyitilgan uran bilan elektr energiya ishlab chiqarish boshlanadi.

O‘shanda Eron konsorsiumdan 10 foiz foyda olib turadi. Bundan tashqari, Fransiya bilan hamkorlikda Sofidif kompaniyasi tashkil etiladi.

Bu kompaniyaning 60 foiz ulushi Fransiyaga, 40 foizi Eronga tegishli edi. Kompaniya Eronning uranini Fransiyadagi korxonada boyitib, Yaponiya va AQSh kabi ko‘p AES qurilgan davlatlarga sotar edi.

1979 yilda Eronda inqilob amalga oshiriladi. Shundan so‘ng G‘arb davlatlari va Eron o‘rtasidagi aloqalar uziladi. Avvaliga Eronda yadro tadqiqotlari “shayton amallari” deb taqiqlanadi. Amerikaliklar qurib bergan tadqiqot markazi vayron qilinadi.

Keyinroq Eron hukumati yadro tadqiqotlari mamlakat xavfsizligi va energetik mustaqillik uchun muhim soha ekanini tushunib yetadi.

Biroq bu paytda Eurodif konsorsiumidagi 10 foiz, Sofidif kompaniyasidagi 40 foizlik ulush qo‘ldan chiqib ketib bo‘lgandi.

O‘shanda eronliklar uran boyitish ishlaridan chiqib ketganiga Eurodif konsorsiumini boshqarib kelayotgan Jorj Bessni ayblab chiqadi va undan qasos olishlarini e’lon qiladi.

Jorj Bess “Reno”ga bosh direktor etib tayinlangan paytida ham Eurodif konsorsiumidagi ishlarda ishtirok etardi. 1986 yilda u uyi oldida o‘ldirib ketiladi.

Qotillikni “To‘g‘ri harakat” radikal guruhi o‘z gardaniga oladi. Qotillikda gumonlanib 4 kishi ushlanadi va ular umrbod qamoq jazosini oladi.

Biroq ko‘p o‘tmay Jorj Bessning o‘limi eronliklar tomonidan amalga oshirilgani haqida gap-so‘zlar tarqaydi. Chunki Bess o‘ldirilgan kuni Livanda fransiyalik jurnalistlar o‘g‘irlab ketiladi.

O‘g‘rilar ularni ozod qilish evaziga Eronning Eurodif konsorsiumidagi 10 foiz, Sofidif kompaniyasidagi 40 foizlik ulushini talab qiladi.

Shundan so‘ng Fransiya Eron bilan kelishuvga erishadi va ulushlar evaziga bu davlatga umumiy hisobda 1,6 mlrd dollar to‘lab beradi. Shundan so‘ng 1987 yilda jurnalistlar ozod qilinadi.

Keyinchalik, Eron jurnalistlarning garovga olinishiga aloqasi yo‘qligini, shunchaki Fransiya bilan tovon puli yuzasidan muvaffaqiyatli kelishuv bo‘lganini aytib chiqadi.

Biroq Livan davlati va bu yerdagi “Hizbulloh” guruhi Eron ta’siri ostida ekani inobatga olinsa, Jorj Bessning o‘ldirilishi, jurnalistlarning Livanda o‘g‘irlanishi va Fransiyaning Eronga tovon pullarini to‘lab berishi orasida bog‘liqlik bo‘lishi ham mumkin.

Qolaversa, 1985 yil 25 yanvar kuni Fransiya mudofaa vazirligida yuqori lavozimda ishlaydigan general Rene Odran o‘ldiriladi.

Oradan bir hafta o‘tgach Germaniya aerokosmik sanoat rahbari Ernst Tsimmerman qotillik qurboni bo‘ladi. Ularning o‘limida ham eronliklar qo‘li bor deyiladi.

Qotillarning keyingi taqdiri

Qotillar qo‘lga olingandan so‘ng o‘tkazilgan surishtiruvlarda Natali Menigon va Jan-Mark Ruiyyan “To‘g‘ri harakat” radikal guruhini tashkil etgan shaxslar ekani aniqlanadi.

Natali Menigon 1980 yilda politsiyachilar bilan otishma uyushtirgani uchun hibsga olingan va o‘shanda ayol prezident Fransua Mitteran tomonidan afv etiladi.

1987 yilda Jorj Bessni shu ayol o‘ldirgani prezident Mitteranga ma’lum bo‘lgach u “meni qattiq xafa qilishdi” degan edi.

Umrbod qamoq jazosiga hukm qilingan qotillar uzoq muddat qamoqda o‘tirdi. Keyinchalik sog‘ligi yomonlashgani tufayli ular ozod qilinadi.

Jumladan, Joel Obron 2004 yilda, Natali Menigon 2007 yilda, Jan Mark Ruiyyan 2008 yilda ozod qilinadi va barchasi uy qamog‘iga o‘tkaziladi. Kelib chiqishi tunislik bo‘lgan Jorj Kiprianini ruhiy kasalliklar shifoxonasiga yotqizishadi.

2008 yilda 51 yoshli Natali ozod qilinadi. 2011 yilda Jorj Kipriani qo‘yib yuboriladi. 2012 yilda Jan-Mark Ruiyyan ham ozod bo‘ladi.

G‘ayrat Yo‘ldosh tayyorladi.