Elektr va gaz limiti sovuq oylarda o‘zgartiriladimi?

O‘zbekistonda elektr va gaz uchun joriy qilingan ijtimoiy limitlar juda ko‘p muhokamalarga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, sovuq ob-havo sharoitida bu cheklovlar ayrim toifa aholi uchun qiyinchiliklar tug‘dirmoqda.

Mart oyida ham havo isib ketmagani bois, prezident tashabbusi bilan hukumat gaz uchun ijtimoiy limit 500 m³ etib belgilandi. Ilgari bu me’yor yoz oylaridagidek 100 m³ edi.

Bu orada hukumat Energetika vazirligiga mavsumiy sharoitlarni inobatga olib, gaz va elektr limitlarini o‘zgartirish vakolatini ham berdi. Bu qaror hukumat tomonidan tasdiqlandi va rasmiy manbalar orqali e’lon qilindi. Demak, endilikda har yili havo haroratiga qarab, ijtimoiy limitlar o‘zgartirilishi mumkin.

Joriy qoidalarga ko‘ra, elektr energiyasi uchun oyiga 200 kWh, tabiiy gaz uchun esa mart–oktabr oylarida 100 m³, noyabr–fevral oylarida 500 m³ limit belgilangan.

Qoraqalpog‘iston va Xorazmda isitish mavsumi biroz uzoqroq davom etadi, shu sababli bu hududlarda gaz uchun 500 m³ limit oktyabr oyidan ishga tushiriladi. Ijtimoiy limit doirasida gaz va elektr arzonlashtirilgan narxda hisoblanadi, lekin belgilangan miqdordan oshganda tariflar ancha qimmatlashadi. Shuning uchun ham bu tizim keng muhokamalarga sabab bo‘lmoqda.

Xo‘sh, muammo nimada?

Birinchi navbatda, elektr ta’minotidagi cheklovlar hamma uchun bir xil qo‘llanmoqda. Masalan, tabiiy gaz yetkazib berilmagan hududlarda fuqarolar isitish va ovqat tayyorlash uchun elektrdan foydalanishga majbur. Ular uchun 200 kWh limit kamlik qiladi. Demak, bu hududlarda yo limit oshirilishi kerak, yoki kamida 50 foizlik chegirma joriy qilinishi lozim. Chunki bu cheklovlarni hamma birdek his qilmayapti.

Gaz ta’minotida ham vaziyat murakkab. Ilgari isitish mavsumi 15 oktyabrdan 15 aprelgacha amal qilgan. Hozir esa mart oyida sovuq kunlar davom etgani uchun gaz limiti 500 m³ etib belgilandi. Lekin Energetika vazirligi buni doimiy ravishda qo‘llaydimi yoki faqat 2024 yil uchun amal qiladimi?

Aholini qiynayotgan yana bir vaziyat: ayniqsa, hovli joylarda bir uyda 2-3 xo‘jalik qo‘shilib yashaydi. Bu vaziyatda 200 kWh lik elektr limiti va 100/500 m³ li gaz limiti oy davomida urvoq ham bo‘lmaydi. Limitni xo‘jalikda yashovchi oila va odamlar soniga qarab belgilashni ham istamoqda odamlar. Chunki shahardagi kvartirada yashovchi 2-3 kishidan iborat oila va qishloq joylardagi 10-15 kishilik xonadonlar iste’moli o‘rtasida farq bor.

Albatta, qishloq joylarda alohida kadastr bilan xo‘jaliklarni alohida bo‘lish mumkin va alohida aqlli hisoblagichlar o‘rnatish ham mumkin.

Biroq, kadastr hujjatlari yig‘ish, texnik shart tayyorlash va aqlli hisoblagichlarni xarid qilishga odamlar 8-9 million so‘mdan xarajat qilishayotgan ekan. Bu xarajat svet uchun alohida, gaz uchun alohida.

Yana bir masala – ishlatilmagan limit qoldig‘i masalasi. Hozirgi amaliyotga ko‘ra, oy davomida ishlatilmagan limit keyingi oyga o‘tmaydi. Masalan, agar siz 200 kWh elektr limitidan faqat 150 kWh ishlatsangiz, qolgan 50 kWh bekor bo‘ladi. Bu resurslarni tejashga undamaydi, aksincha, iste’molchilar limitdan to‘liq foydalanishga majbur bo‘ladi. Limitning ishlatilmagan qismi «kuyib» ketmasligi odamlarni resurslarni tejashga rag‘batlantiradi.

Elektr va gaz ta’minotida aholiga subsidiyalar berish borasida xalqaro tajribalar ham mavjud. Masalan, Qozog‘istonda kam ta’minlangan oilalar uchun gaz va elektr energiyasi davlat tomonidan subsidiya qilinadi. Germaniyada esa aholiga berilgan limitlardan foydalanilmagan qism keyingi oyga o‘tkaziladi. Fransiyada esa davlat kambag‘al aholi qatlamiga to‘lov kompensatsiyalari ajratadi.

Davlat hozirgi cheklovlarni aholining real ehtiyojlariga moslashtirishi kerak. Chunki kutilmaganda elektr va gazga xarajatlar 4-5 baravarga oshib ketib, odamlarning cho‘ntagiga ta’sir qilmoqda. Hukumat tomonidan elektr va gaz uchun ijtimoiy limit joriy qilinishi, albatta, iqtisodiy asosga ega. Biroq bu cheklovlar samarali bo‘lishi uchun quyidagi choralar amalga oshirilishi zarur:

• Gaz uchun isitish mavsumida 500 m³li limit butun mamlakat bo‘ylab 1 oktyabrdan 1 aprelgacha joriy qilinishi kerak. Energetika vazirligi vaziyatni kuzatib, aholiga bu imkoniyatni taqdim etadi, degan umiddamiz.
• Gazsiz hududlarda elektr limiti 400 kWh etib belgilanishi yoki 50 foizlik chegirma joriy qilinishi kerak. Bu vazirlik mutasaddilari tomonidan ham tilga olindi, biroq bu borada biror ijobiy siljish kuzatilgani yo‘q.
• Ishlatilmagan limit qoldig‘i keyingi oylarga o‘tkazilishi kerak. Tejamkor iste’molchilarni rag‘batlantirish uchun.

Bu choralar aholiga yengillik yaratish bilan birga, energiya manbalaridan oqilona foydalanish imkonini ham oshiradi. Energiya resurslaridan samarali foydalanish va fuqarolar manfaatlarini himoya qilish – davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lishi kerak.