“Tadbirkorlar olmagan daromadi uchun soliq to‘lashiga to‘g‘ri kelyapti” - Murod Muhammadjonov

“UTAX” soliq maslahati tashkiloti rahbari, O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha jamoatchilik kengashi a’zosi Murod Muhammadjonov Kun.uz'ga bergan intervyusida 2025 yildan boshlab yer, mol-mulk soliqlarini hisoblashda nimalar o‘zgargani va tadbirkorlar ijara narxlari bilan yuzaga kelayotgan qiyinchiliklar haqida gapirib berdi.

— Mol-mulk solig‘ini hisoblashda nima o‘zgardi?

— Bu yildan hisoblash usuli o‘zgartirildi: oldin balans qiymatiga qarab 1,5 foiz hisoblanadigan bo‘lsa, hozir minimal qiymatdan kelib chiqib 1,5 foiz hisoblanadigan bo‘ldi.

Shu paytgacha korxonalar ko‘chmas mulkining balans qiymatidan kelib chiqib 1,5 foiz stavkada mol-mulk solig‘i hisoblanar edi. 2024 yildan boshlab, mol-mulk solig‘iga minimal qiymat qo‘yila boshlandi, ya’ni Toshkent shahri uchun 1 kv metrga 3 mln so‘m qiymat belgilandi va o‘sha 3 mln so‘m qiymatdan 1,5 foiz soliq hisoblanadigan bo‘ldi.

100 kv metrlik do‘kon bo‘ladigan bo‘lsa, uning balans qiymati 100 mln so‘m bo‘lishi mumkin. 100 mln so‘mdan 1,5 foiz hisoblaydigan bo‘lsangiz, 1,5 mln so‘m chiqadi. Lekin yangi tartib bo‘yicha 1 kvadrat metr 3 mln so‘m deb baholanadi, endi 3 mln so‘mdan 1,5 foiz hisoblanadi. Ya’ni 100 kv metr maydoningiz balans qiymati 100 mln so‘m bo‘lsa-da, 300 mln so‘mdan kelib chiqib soliq hisoblanadi, bu esa o‘z-o‘zidan 4,5 mln so‘m soliqqa aylanadi.

Bu tartib o‘tgan yili kuchga kirdi va juda ko‘pchilik mulkini qayta baholatib, agar 1 kvadrat metri 3 mln so‘mdan pastroq bo‘lsa, baholash aktini soliq organiga taqdim etib, pastroq qiymatda soliq to‘lasa bo‘lar edi. Bundan ko‘pchilik foydalandi. 100 kvadrat metrlik misol bilan tushuntiraman: balans qiymati 100 mln so‘mlik mulkni davlat 300 mln so‘mdan kelib chiqib 4,5 mln soliq to‘laysan desa, tadbirkorlar baholash o‘tkazib, aslida 300 mln so‘m emas, bahosi 200 mln so‘m deb baholovchi aktini topshirgandan keyin, 200 milliondan kelib chiqib soliq to‘lashdi. Ya’ni 4,5 mln so‘m emas, 3,5 mln so‘m soliq to‘lab kelishdi.

2025 yildan boshlab Toshkent shahrida kvadrati 3 mln 300 ming so‘mlik joy yo‘qligini inobatga oladigan bo‘lsak, hech kim yolg‘on ma’lumot bilan past qiymatda baholamay qo‘ydi. Fakt qiymati 3 mln 300 ming so‘mdan baland bo‘lsa, hech kim past baholab bermadi. Natijada 100 mln so‘mlik qiymatga ega do‘kon uchun 330 mln so‘mdan kelib chiqib, 1,5 foizlik stavkada soliq to‘lanadigan bo‘ldi. Bu o‘z navbatida, 4 mln 950 ming so‘mni tashkil qiladi. O‘tgan yili 3 mln ekanida pasaytirib olib kelgan tadbirkorlar bu yil pasaytirib ololmadi. Buning natijasida mol-mulk solig‘i ko‘pchilikda 2-3 barobar, ayrim joylarda 5 barobar oshib ketgan holatlar ham bo‘ldi. Mulkka soliq solish maqsadida minimal qiymat o‘rnatilishi munosabati bilan, soliq qiymati bir necha barobarga o‘sdi.

— Yer solig‘ini hisoblashda-chi, nima o‘zgardi?

— Yer solig‘i masalasi ham xuddi shunday. Oldin tadbirkor yer solig‘i toifasini o‘zi mustaqil belgilardi. Oddiy misol, qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan yer va sanoat uchun mo‘ljallangan yer toifalari bor edi. Tadbirkor zavod va fabrikasi qishloqda joylashganiga qarab turib, qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer toifasiga kiritib, hisobot topshirardi. Buning natijasida qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer sifatida pastroq qiymatda yer solig‘i chiqardi. Lekin aslida bu yerlar qishloqda joylashganiga qaramay, sanoat uchun mo‘ljallangan yer bo‘lardi.

Endi bu yildan boshlab, kadastr o‘zining dasturiy mahsulotini takomillashtirib, soliq organi bilan integratsiya qilganidan keyin, yerlarning toifasi soliq to‘lovchining ishtirokisiz, avtomatik ko‘rinadigan bo‘ldi. Buning natijasida oldin sanoat yerida joylashsa ham qishloq xo‘jaligi yerlari toifasiga kiritgan odamlar avtomatik sanoat zonasiga o‘tib, sanoat zonasi stavkasidan kelib chiqib soliq to‘laydigan bo‘ldi. Ya’ni oldin stavkaning arzonligiga qarab odamlar o‘zi toifasini belgilardi, bu yil buning imkoni yo‘q. Soliq organi bilan kadastr agentligining dasturiy mahsuloti integratsiya qilinib avtomatik chiqadigan bo‘ldi.

Yer solig‘i qimmatroq toifaga o‘tgani va koeffitsiyent jihatdan qimmatlashgani hisobiga, yer solig‘i ham 2-3 barobar, ayrim joylarda 10 barobargacha oshib ketdi.

— Ijara miqdorlari masalasida, tadbirkorlarning e’tirozi nimada?

— Yer va mol-mulk solig‘i stavkalari oshganini “yurtga kelgan to‘y” deb qabul qilishgan bo‘lsa, ijara haqlarining minimal miqdorlari eng ko‘p e’tirozlarga sabab bo‘lyapti.

2025 yilgi Toshkent shahri uchun ijara haqlarini oladigan bo‘lsak, noturar joylarga 1 kv m uchun 45 ming so‘m etib belgilandi. Shahar va tuman deputatlar kengashlariga bu stavkani 2 barobargacha oshirish huquqi berildi. Bundan oldingi qonunchilik normalarida esa, aksincha, shahar kengashida pasaytirish huquqi bor edi. Lekin deyarli hech kim bu huquqdan foydalanmadi. Bu yildan ko‘tarish huquqi berilishi bilan, darrov 2 barobarga ko‘tarib qo‘yishdi. Shu juda og‘irlik qilyapti.

Hozirgi kunda tadbirkorlik sub’yektlari ijara haqining minimal miqdori 45 ming so‘m, oshirilgan stavka asosida 90 ming so‘mdan kelib chiqib soliq to‘lashyapti. Ayrim soliqchilar bilan gaplashganimda, Olx kabi saytlarni ko‘rsatib, “mana, 1 kvadrati 17-20 dollar, hatto 30 dollardan turibdi, odamlar 90 ming so‘mdan arzon deb aldayapti” degan argumentlarni keltirishdi. Hamma narsani eng qimmat kategoriya bilan o‘lchab gapirishyapti. Vaholanki, katta maydonlarni ijaraga beruvchilar 1 kvadratni 5-6 dollardan beryapti. Katta omborlar, katta sanoat zonalari bor, savdo va o‘quv markazlari bor, ular uchun beriladigan maydonlar 90 ming so‘mdan ham olinmayapti.

Minimal ijara to‘lovining oshirilgan koeffitsiyenti natijasida, tadbirkorlar olmagan daromadi uchun soliq to‘lashiga to‘g‘ri kelyapti, bu esa e’tirozlarga sabab bo‘lyapti. Bizda bu bo‘yicha prezident huzuridagi Tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash kengashi tomonidan ham e’tirozlar bo‘ldi. “Toifasiga qarab o‘zgartiramiz” degan gaplar bo‘ldi, lekin bular gapligicha qolib ketdi. Tadbirkorlarga yer va mol-mulk solig‘i og‘irligi, ijara minimal miqdori qimmat qilinishi hisobiga, topmagan puli uchun ham soliq to‘lashi og‘irlik qilyapti.

O‘zi undan tashqari yana bir holat bor. Kengash tomonidan Soliq qo‘mitasiga ham e’tiroz bildirildi. Hozir ijara shartnomalarini E-ijara dasturida ro‘yxatdan o‘tkazish majburiy. Ro‘yxatdan o‘tkazayotganda ijara miqdori 90 ming so‘mdan past bo‘lsa, jismoniy shaxs bilan yuridik shaxs o‘rtasidagi shartnomani E-ijara qabul qilmayapti. Ya’ni sen eng kamida 90 ming so‘mlik shartnoma tuzishing kerak, degan noqonuniy talab qo‘yilyapti. Insonning qulayligi uchun ishlashi kerak bo‘lgan dastur noqulaylik tug‘diryapti, bu – barcha qonunlarga zid holat.

Bu masalalar kengashda ko‘rilib, o‘zgartirish borasida Soliq qo‘mitasiga talab qo‘yildi. Hozircha qo‘mita o‘zgartirish kiritish borasida rejalar borligini ma’lum qildi,

Yer va mol-mulk soliqlarining minimal miqdorlari oshirilishi esa kengash maslahatiga qo‘yilmagan.

Madina Ochilova suhbatlashdi.