Kuniga me’yoridan 2-3 barobar ortiq tuz yeymiz: uning tanaga qanday ta’sirlari bor?

Odamlar tuzni faqat taomning mazasi uchun ishlatiladigan oddiy ziravor deb biladi va oshxonada qo‘shiladigan miqdor bilan chegaralangan deb hisoblaydi. Aslida uning asosiy qismi inson tanasiga tayyor ovqatlar, kolbasa, chips, konserva va non mahsulotlari tarkibida kirib boradi. Shu sababli ko‘plab insonlar o‘zi bilmasdan me’yordan ikki-uch barobar ko‘proq tuz iste’mol qiladi. U organizm uchun zarur hisoblangan moddalardan biri bo‘lsa-da, keragidan ortig‘i qon hajmini oshirib, yurak va tomirlarga ortiqcha bosim beradi. Natijada arterial gipertenziya, insult, yurak xuruji kabi kasalliklar xavfi bir necha barobar ortadi.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) kattalar uchun kunlik tuz iste’molini 5 grammdan (bir choy qoshiq) oshirmaslikni tavsiya qiladi. Ammo statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, aksariyat hollarda bu miqdor ikki, hatto uch barobar ortiq bo‘ladi. Masalan, global miqyosda kunlik o‘rtacha natriy iste’moli kuniga 4310 mg (10.78 gramm tuzga teng)ga tengligi ma’lum qilingan. Bu esa tavsiya etilgan miqdordan ancha yuqori.

Yashirin tuz manbalari

Ko‘pchilik tuz istemolini faqat oshxonada ishlatilgan miqdor bilan hisoblaydi, ammo uning asosiy manbalari quyidagi yarim tayyor mahsulotlar orqali tanaga kiradi:

• kolbasa va sosiska mahsulotlari;
• konservalar;
• chips, tuzli yong‘oqlar;
• non va non mahsulotlari.

Bu mahsulotlarda tuz miqdori belgilanganidan bir necha barobar ko‘p bo‘lishi mumkin. Tuzni keragidan ortiq yeyish quyidagi kasalliklarga sabab bo‘ladi:

Qon bosimi oshishi

Tuzdagi natriy organizmda suvni ushlab qolish xususiyatiga ega. Bu qon hajmini ko‘paytirib, tomirlarga yuklamani oshiradi, natijada arterial gipertenziya, ya’ni yuqori qon bosimi yuzaga keladi. Qon bosimining surunkali oshishi esa yurak xuruji, insult va buyrak yetishmovchiligi xavfini bir necha barobar ko‘paytiradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tuzni 1 grammga kamaytirish ham qon bosimini pasaytirishi va yurak-qon tomir kasalliklari xavfini kamaytirishi mumkin.

Buyraklarga ortiqcha yuklama

Buyraklar organizmdagi ortiqcha natriyni siydik orqali chiqarib tashlaydi. Tuzni keragidan ortiq iste’mol qilganda ushbu organlar doimiy zo‘riqish rejimida ishlaydi. Mazkur jarayon uzoq muddat davom etsa, buyrak faoliyati sekinlashib, surunkali kasalliklar rivojlanadi. Bundan tashqari, yuqori miqdordagi natriy iste’moli siydikda kalsiyning ko‘payishiga olib keladi, bu esa buyrak toshlari hosil bo‘lish xavfini oshiradi.

Suyak va mushaklar zaiflashuvi

Ortiqcha natriy suyak to‘qimalaridan kalsiyni “yuvib chiqaradi”. Oqibatda suyaklar mo‘rtlashib, osteoporoz rivojlanadi. Ayniqsa, menopauza davridagi ayollar va qariyalar uchun bu juda xavfli. Mushaklar faoliyati ham natriy-kaliy muvozanatiga bog‘liq bo‘lgani uchun tuzni ortiqcha iste’mol qilish mazkur a’zolarda kuchsizlanish va spazmlarga sabab bo‘lishi ehtimoli mavjud.

Oshqozon saratoni

Yuqori konsentratsiyadagi natriy oshqozon shilliq qavatini shikastlaydi, bu esa qorin bo‘shlig‘i devorining himoya funksiyasini pasaytiradi va yallig‘lanish jarayonlarini kuchaytiradi. Shu bilan birga, tuz oshqozonda saratonni keltirib chiqaruvchi bakteriya – Helicobacter pylori’’ning faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi. Ushbu bakteriya oshqozon shilliq qavatida uzoq muddat yashab, yallig‘lanish va shikastlanishlarni yuzaga keltiradi, natijada oshqozon yarasi va saratoni hosil bo‘ladi.

Miya faoliyati buzilishi

Natriyning ko‘p miqdorda tanada to‘planishi qon bosimini oshiradi va qon tomirlarning elastikligini kamaytiradi. Bu jarayon miyaga qon oqimini yomonlashtirib, kislorod va ozuqa moddalarining yetarli darajada borishini cheklaydi. Natijada miya hujayralarining faoliyati pasayadi va kognitiv funksiyalar – xotira, diqqat, fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyati buziladi.

Bundan tashqari, ayrim ilmiy tadqiqotlarda tuz iste’moli yuqori bo‘lgan odamlarda demensiya, jumladan, Alsgeymer kasalligi rivojlanish xavfi ko‘proq ekanligi qayd etilgan.

Tuz iste’moli me’yorini nazorat qilish uchun:

• Tayyor mahsulotlar yorliqlarini o‘qib, tuz miqdoriga e’tibor bering;
• Tuz o‘rniga ziravor va ko‘katlardan ko‘proq foydalaning;
• Yarim tayyor va qayta ishlangan mahsulotlar xaridini kamaytiring.

Ortiqcha tuz iste’molini ozaytirish bilan siz yurak, buyrak, suyak va miya salomatligingizni asrab, kelajakdagi jiddiy kasalliklarning oldini olishingiz mumkin.