Qoʻshimcha funksionallar
-
Tungi ko‘rinish
Hayvonlar qo‘zg‘oloni: ozodlikdan qullikka olib borgan yo‘l
Bugun siz bilan “5 daqiqa”da jahon adabiyotidagi eng mashhur, eng ko‘p bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan asarlardan biri – Jorj Oruelning “Molxona” romani haqida gaplashamiz.
“Molxona” 1945 yilda chop etilgan. Asar bir qarashda hayvonlar haqidagi oddiy bir ertakka o‘xshab ketadi. Lekin aslida u katta siyosiy ramzlar, jamiyat qonunlari va inson tabiati haqidagi dahshatli haqiqatlarni ochib beradi.
Asar voqealari molxonada sodir bo‘ladi. U yerda odamlar hayvonlarni ezib, ularning mehnatidan foydalanib yashab kelardi. Bir kuni qari cho‘chqa hayvonlarni yig‘ib, o‘limi oldidan nutq so‘zlaydi. U: “Biz odamlarga xizmat qilib charchadik. Aslida o‘z mehnatimiz bilan yashashimiz mumkin. Odamlarsiz hayot adolatli va farovon bo‘ladi”, deb ularni qo‘zg‘olonga chorlaydi.
Shu orzudan ruhlanib, hayvonlar odamlarga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tarishadi va molxonani egallaydi. Endi ular o‘zlari uchun yangi jamiyat qurishi kerak edi. Hayvonlar “Barcha hayvonlar teng!” degan shior ostida birlashadi.
Ammo mustaqillikka erishilgach, voqealar orzu qilinganidek kechmadi. Hokimiyat qo‘lga kirganidan so‘ng cho‘chqalar, ayniqsa Napoleon ismli cho‘chqa o‘z hokimiyatini mustahkamlay boshladi. Boshlang‘ich adolat va tenglik g‘oyalari sekin-asta yo‘qoldi, yangi zulm boshlandi.
Hayvonlar ishonishni yaxshi ko‘rardi...
Oruelning bu asari jamiyatning eng og‘ir jarayonlarini hayvonlar obrazi orqali ko‘rsatadi. Ayrim lavhalar voqean yurakni titratadi:
Hayvonlarda xotira va zehn yo‘qolib boradi. Bu fojia. Kecha baxtliroqmidi yoki bugun? Shuni anglolmaydi. Ular faqat gapirib turganlarni, amalda tepasiga chiqqanlarnigina eshitar va ishonar edi.
Oziq-ovqat taqsimotida faqat cho‘chqalar va ularning qo‘riqchilari, ya’ni itlar yaxshiroq yashardi. Qolganlar “moslashishga” majbur bo‘lishardi.
Hamma hayvonlar mehnati evaziga kelgan mablag‘ bilan cho‘chqa bolalari uchun maxsus maktablar quriladi. Bu hokimiyatning avloddan-avlodga o‘tishi uchun tayyorgarlik edi.
Hayvonlar ishonishni yaxshi ko‘rardi. Ko‘nishni yaxshi ko‘rardi. Bu fikrlash, qarshi chiqish, haqqini talab qilishdan ancha oson edi.
Eng taniqli obraz – Boksyor. Uning umri mehnat bilan o‘tdi, quvvatsiz qolganida esa nafaqaga chiqish o‘rniga qassobxonaga jo‘natildi.
Qo‘ylar esa targ‘ibot quroliga aylanadi. Chunki ular o‘rgatilgan gapni aytar, tabiatidan kelib hech narsaga qarshi bormasdi. Ularning shovqini boshqa hayvonlarning fikrlashiga, mulohazani davom ettirishiga yo‘l qo‘ymasdi. Qo‘ylar hamisha shu vazifani qoyilmaqom qilib bajarardi.
Cho‘chqalar tarixni qayta yozadi. “Muxoliflar” o‘ylab topildi, yo‘q qilinganlarning nomi o‘chirildi. Har bir ma’ruza “Biz avvalgidan yaxshi yashayapmiz-ku”, degan so‘zlar bilan yakunlanardi.
Ular ozod bo‘lmoqchi edi. “Molxona” nomini “Hayvonobod” deb o‘zgartirishgandi. Ilk ideologiya, orzu shunday edi. Tepaga kelgan cho‘chqa ideologiyani yillar davomida o‘zgartirib bordi. Molxonaning bosh nizomini o‘zgartirdi. Bora-bora ikki oyoqda yura boshladi. Barcha hayvonlar cho‘chqa va cho‘chqazodalarga xizmat qila boshladi. Go‘yo abadiy shunday bo‘lib kelgandek.
Ramzlar ortidagi haqiqat
Asardagi obrazlarning har biri muayyan ijtimoiy qatlam yoki siyosiy kuchni ifoda etadi.
Napoleon – diktator rahbar. U Iosif Stalinning ramzi sifatida ko‘riladi. U cheksiz hokimiyatni yo‘qotmaslik uchun hamma narsadan voz kechadi.
Snoubol – Lev Trotskiyga qiyos qilinadi. U ilk g‘oyalarni olib kirgan, lekin hokimiyat uchun kurashda yengilgan.
Bokser – mehnatkash xalq. Ishonchli, kuchli, ammo o‘z haqini talab qilishga ojiz. Doimgidek.
Qo‘ylar – ommani ko‘r-ko‘rona ergashtiruvchi targ‘ibot quroli. Ular fikrlamaydi, sizni chalg‘itadi xolos.
Benjamin eshak – hayot haqiqatini anglaydigan, lekin ovoz chiqarishdan qo‘rqadigan ziyoli qatlam.
Odamlar – tashqi kuchlar. Ular bilan cho‘chqalar oxir-oqibat til topishadi va aslida ittifoq bo‘lib yashashadi. Maqsadlari, qozonlari bitta.
Sukut – qullikka yetaklaydi
Xullas, ozodlik shiori bilan boshlangan harakat oxiri yana eski tizimning o‘ziga aylanadi.
“Molxona” nafaqat tarixiy asar, balki bugungi kun uchun ham katta saboqdir. Oruelga ko‘ra, ozodlik faqat shior bilan emas, mas’uliyat bilan saqlanadi. Har qanday jamiyatda “tenglik” shiori ostida yangi zulm paydo bo‘lishi mumkin. Haqiqatni so‘zlaydiganlar sukunatga mahkum etilsa, qolganlar xotirasini yo‘qotsa, ozodlik o‘rniga qullik keladi. Har bir avlod o‘z hayoti va haqiqati uchun javobgar.
Ushbu kitobni quyidagi havola orqali yuklab olib, to‘liq audio shaklda eshitishingiz mumkin.
Isomiddin Po‘latov