Sudan inqirozi: Misr, BAA, Saudiya va Rossiya manfaati to‘qnashyaptimi?

Sudanda davom etayotgan fuqarolik urushida nafaqat ichki siyosiy raqobat, balki tashqi davlatlar manfaatlari ham muhim rol o‘ynaydi. Tahlilchilarga ko‘ra Misr, Saudiya Arabistoni, BAA, Isroil va Rossiya kabi davlatlar Sudandagi tabiiy resurslar, suv taqsimoti hamda geosiyosiy manfaatlari yo‘lida foydalanishga intilmoqda. Kun.uz’ning “Geosiyosat” dasturida siyosatshunoslar Sudan atrofidagi so‘nggi jarayonlar xususida so‘z yuritdi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Sudanda tashqi kuchlarning qanday manfaatlari mavjud?

Jahongir Akramov: Sudandagi hozirgi inqirozda tashqi o‘yinchilar ham muhim rol o‘ynaydi. Ulardan biri Misr, qadimdan Sudanga ta’sir qilishga intilgan Misr, sobiq prezident Umar al-Bashirning 1973 yildagi urushlarida Isroilga qarshi kurashgan shaxs sifatida tarixiy aloqaga ega. Shuningdek, Misr markaziy hokimiyatni qo‘llab-quvvatlash orqali geosiyosiy manfaatlarini himoya qilmoqda. Janubiy Sudan ham bu yerda muhim o‘rin tutadi. Janubiy Sudan Kordofan viloyatidagi oltin konlari va boshqa tabiiy resurslar bo‘yicha bir necha marta to‘qnashuvlarga guvoh bo‘lgan. Shu sababli u tezkor harakat kuchlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Agar markaziy hokimiyat kuchli bo‘lsa, qo‘shni davlatlarning neft, oltin va kontrabanda bo‘yicha manfaatlariga zarar yetishi mumkin, shuning uchun ba’zi qo‘shni davlatlar Sudanda markaziy hokimiyatning kuchayishini istamaydi. Bu borada Chad va Uganda misol bo‘la oladi. Sudandagi asosiy nizolardan biri ham aynan Misr va Efiopiya bilan bog‘liq, ya’ni Nil daryosining taqsimoti borasida. Agar yagona tizimli davlat yuzaga kelsa, Sudanning suv resurslarini boshqarish imkoniyati oshadi, bu esa geosiyosiy manfaatlarga bevosita ta’sir qiladi. Shu sababli hududda Misrning roli katta. Tashqi o‘yinchilardan Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklarining Sudandagi manfaatlari ham katta. Shu bilan birga, Yamandagi mojaro natijasida ularning manfaatlari ba’zan to‘qnashadi. Isroil ham bu o‘yinchilardan biri, masalan, 2019 yilda Umar al-Bashir ag‘darilganidan keyingi hukumat Isroil bilan aloqalarni tan olgan. Isroil va Saudiya hamkorligi mintaqaviy frontni shakllantirishga xizmat qiladi. Rossiyaning roli ham muhim. Rossiya–Ukraina urushi boshlanganidan keyin, u Afrika davlatlarida G‘arb manfaatlariga qarshi harakat qilayotgan kuchlarni qo‘llab-quvvatlash orqali ta’sir doirasini kengaytirishga intilmoqda. Buning yaqqol misolini Mali, Niger va Burkina-Fasoda yosh harbiy kapitanlar va xuntalarning hokimiyat tepasiga kelishi orqali ko‘rish mumkin. Shu yo‘l bilan Rossiya Sudandagi “Tezkor harakat kuchlari” bilan hamkorlik qiladi, proksi guruhlar orqali o‘z ta’sirini kuchaytiradi. Sudandagi vaziyat shunday qilib murakkablashgan: nafaqat davlatlar, balki proksi guruhlar ham faol qatnashmoqda. Misr, Janubiy Sudan, Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari, Isroil va Rossiya kabi o‘yinchilar o‘z manfaatlarini himoya qilish yo‘lida harakat qilmoqda. Shu sababli vaziyat chigallashib, nazoratdan chiqib ketgan.

Farhod Karimov:

1. Misrning manfaatlari:

Misrning asosiy maqsadi o‘z chegaralarida xavfsizlikni ta’minlash va bufer zonasini yaratishdir. Shu sababli Misr Shimoliy Sudandagi nazoratni o‘rnatuvchi hokimiyatni qo‘llab-quvvatlagan. Jumladan, general Abdulfattoh al-Burhonning hokimiyatga kelishida Misrning bevosita ishtiroki katta bo‘lgan. Tarixiy jihatdan Misr Jamol Nosir davrida, shuningdek, Muammar Kaddafiy bilan bog‘liq voqealarda Sudanning ayrim hududlarida o‘z ta’sirini saqlab kelgan. Nil masalasi Misr uchun juda muhim. Qishloq xo‘jaligi, sanoat va umuman Misrning hayoti Nil daryosi bilan bog‘liq. Nil bo‘yidagi hududlarda general Al-Burhon kuchlari joylashtirilgan bo‘lib, bu yerda noqonuniy suv inshootlari va kanallar qurilishining oldini olish uchun doimiy nazorat o‘rnatilgan. Shuningdek, Misr uchun janubdan keluvchi ekstremistik xavflar – xususan, “Boko Haram” kabi guruhlar asosiy xavf hisoblanadi. Shu sababli Shimoliy Sudandagi bu hududlar Misr uchun strategik bufer zona sifatida xizmat qiladi.

2. Birlashgan Arab Amirliklari manfaatlari:

BAA Sudanda muhim o‘yinchi hisoblanadi. Al-Bashir davridan keyin nazoratsiz qolgan oltin konlari, xususan, Al-Fashir va Chad bilan chegaradagi hududlarda, noqonuniy tarzda qazib olinib, Qizil dengiz orqali eksport qilinmoqda. Dubay bu oltin savdosining asosiy markazi hisoblanadi. Shu sababli BAA ushbu hududlardagi oltin va neft resurslariga qiziqish bildiradi va o‘z proksi kuchlarini – jumladan, tezkor harakat guruhlarini qo‘llab-quvvatlaydi.

3. Saudiya Arabistoni manfaatlari:

Saudiya Arabistoni uchun Sudandagi asosiy manfaat Qizil dengiz bilan bog‘liq. Shu hududdagi siyosiy beqarorlikni kamaytirish va harbiy xavflarni cheklash maqsadida Saudiya Arabistoni Al-Burhonni qo‘llab-quvvatlagan. Bundan tashqari, Yamandagi harbiy harakatlar orqali Qizil dengizdagi xavflarni nazorat qilishni ham o‘z oldiga maqsad qilgan. Saudiya Arabistoni oltin va neft bilan unchalik qiziqmagan, chunki u yerda biznes ularga tegishli emas.

4. Rossiyaning roli:

Rossiya ayniqsa Vagner guruhi orqali Sudanda faol bo‘lgan. Ularning asosiy manfaatlari Sudanning o‘zida emas, balki Chad va Liviyadagi neft konlariga kirish va Qizil dengiz bo‘ylab magistral yo‘llarni nazorat qilishdan iborat. Shu orqali Rossiya Sudandagi general Haftarning mavjudligini saqlab turishiga yordam beradi. Rossiya va Haftar orqali hududiy nazorat va norasmiy savdolarni boshqarish amalga oshirilgan.

Qisqacha qilib shuni aytmoqchimanki, Sudandagi ichki bo‘linishlar va murakkabligi shundaki, general Abdulfattoh al-Burhon Misr tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi, Isroil orqadan yordam beradi, Saudiya bilan aloqalari mavjud. Muhammad Dagalo BAA tomonidan to‘liq qo‘llab-quvvatlanadi. Rossiya asosan Vagner orqali u bilan hamkorlik qiladi. Har ikki tomon ham nazoratni mustahkamlashga intiladi, lekin Sudandagi vaziyat murakkab va nazoratdan chiqib ketgan. Ushbu holat mamlakatni siyosiy va harbiy inqirozga olib kelgan.

Suhbatni batafsil YouTube platformasida tomosha qilishingiz mumkin.

NormuhammadAli Abdurahmonov suhbatlashdi.