Nemsova, Xodorkovskiy va Chichvarkin rossiyaliklarning aktivlari masalasini muhokama qildi

Rossiya Urushga qarshi qo‘mitasining 3 noyabr kuni Bryusselda o‘tgan anjumanida Boris Nemsov fondi asoschilaridan Janna Nemsova millionlab sanksiya ostiga tushmagan rossiyaliklarning muzlatilgan aktivlarini ochish bo‘yicha keyingi qadamlarni taqdim etdi. Muzlatilgan aktivlar haqidagi munozarada siyosatchi va tadbirkor Mixail Xodorkovskiy hamda biznesmen Yevgeniy Chichvarkin ishtirok etdi.

Nemsova fondi tashabbusi — Ideas for Russia — o‘tkazgan tadqiqotga ko‘ra, aktivlar 3,5 million kishining hisoblarida muzlatilgan. Ular orasida faqat RF fuqarolari emas, balki Rossiya moliyaviy tizimidan foydalangan Ukraina va Qozog‘iston fuqarolari ham bor va shu bois amalda sanksiya ehtiyojiga duch kelgan.

Aniq summalarni aniqlash imkonsiz bo‘ldi: na Rossiya hokimiyati, na Belgiya va Lyuksemburg moliya vazirliklari, na Euroclear va Clearstream depozitariylari bu ma’lumotlarni oshkor etmadi.

Shunga qaramay, tadqiqotchilar jismoniy shaxslarga tegishli aktivlar umumiy qiymati 14 milliard dollarga, yuridik shaxslarning aktivlari esa 56 milliard dollarga yetgani haqida xulosa qildi. «Demak, gap o‘nlab milliard dollar haqida bormoqda, — dedi Janna Nemsova. — Shu bilan birga Euroclear va Clearstream yakuniy benefitsiarlarni ko‘rmaydi, ular faqat sanksiyalangan tashkilotlarni ko‘radi».

Uning aytishicha, Rossiyaning Ukrainaga to‘laqonli bosqinidan keyin mamlakatni tark etgan ko‘plab «o‘rta sinf» vakillarining aktivlari muzlatilgan. «Muzlatilgan aktivga ega odamlarni topish — yo‘qlarini topishdan osonroq. Bu juda ommaviy muammo, — deydi Nemsova. — Agar so‘rab ko‘rsangiz, odamlar javob beradi. Ammo ochiqcha so‘ramasangiz, odatda, shaxsiy moliya haqida gapirishmaydi».

U, shuningdek, YeIni tanqid qilib, «sud qarorisiz moliyaviy infratuzilmaga sanksiya qo‘llash orqali o‘rta sinfdan tortib, ko‘plab ilg‘or qarashli odamlar auditoriyasini sanksiyaga tushirmoqda», natijada ular «Yevropa qadriyatlaridan biroz ko‘ngli qolgan», dedi.

Aktivlarni ochish tartibi YeIning individual va yuridik shaxslarga oid direktivasi bilan belgilangan: Belgiya yoki Lyuksemburg moliya vazirligidan litsenziya olish kerak — bu qimmatga tushadi va yillab cho‘zilishi mumkin. Hokimiyat litsenziya bermasligi ham mumkin, bunday holda qaror ustidan shikoyat qilishga to‘g‘ri keladi.

«Ikki kishi menga mustaqil ravishda aytdi — allaqachon 60 ming yevro sarflabdi, — dedi tadqiqot muallifi. — Shunday ekan, bunday litsenziyani sotib olish faqat juda katta paketlar haqida gap ketganda to‘g‘ri bo‘ladi. Shu bois meni “boylar manfaatini himoya qilyapti” deb ayblagan yevroamaldorlarga javob bermoqchiman: yo‘q, men boylarni emas, hozirgi tartib boylar manfaatini himoya qiladi — shuning o‘zida hatto ular ham litsenziyani oson ololmayapti».

Nemsovaga ko‘ra, amaldagi mexanizm ishlamaydi. U avval aktivlarni inventarizatsiya qilishni — kimga nima tegishli ekanini aniqlashni taklif qildi. Keyin esa ariza berish jarayonini soddalashtirib, yuristlar yordamisiz ham — aynan YeI hududidagi odamlar uchun — murojaat qilish imkonini yaratish kerak. «Albatta, ariza beruvchilar tekshirilishi, sanksiya ro‘yxatlarida emasligi va sanksiyalangan shaxslar manfaatiga ishlamayotganiga ishonch hosil qilinishi shart», — dedi u.

Bundan tashqari, Boris Nemsov fondi rahbari litsenziya uchun 10 foiz «komissiya» joriy etishni taklif qildi. Bu mablag‘larni Belgiya va Lyuksemburg moliya vazirliklari yig‘adi va ularni Ukrainaga o‘tkazish imkoni yaratiladi.

«Bu milliardlar emas. Ukrainaga hozir milliardlar kerakligini bilaman, shuning uchun RFning suveren aktivlaridan foydalanish yo‘llari izlanmoqda. Lekin bu — o‘nlab, ehtimol, yuz millionlab dollar, — dedi u. — Aktivlari ochilgan barcha odamlar YeIning turli mamlakatlarida soliq to‘laydi. Bu turli soliqlar va ular ham turli ehtiyojlarga, jumladan Ukrainaga yordamga yo‘naltirilishi mumkin».

Yevropada bo‘lmaganlar aktivlari uchun yechim topish ancha qiyin, deb hisoblaydi u. Bu toifa uchun sanksiyalar bekor etilguncha aktivlarni boshqaruvchi ixtisoslashgan kompaniya tashkil etish kerak, «chunki bu ma’noda Euroclear yaxshi boshqaruvchi emas».

«Hozirgi vaziyatda hamma yutadi, — deya urg‘uladi u. — Taklif etilayotgan yondashuv murosaviy va sodda, undan hech kim juda mamnun bo‘lmasligi mumkin, ammo baribir barcha taraflar yutqazmaydi».

Mixail Xodorkovskiy taklifning jozibadorligini aktiv egalarining o‘zi baholashi kerakligini aytdi. Uning taxminicha, muzlatilgan mablag‘i taxminan ming yevro atrofida bo‘lganlarga — tadqiqotga ko‘ra, ular 80 foizdan ko‘proq — bu mablag‘dan voz kechish osonroq tuyulishi mumkin.

«Agar ular taklifni qiziqarli deb hisoblasa — yaxshi. Keyin esa muayyan miqdorda egalarni birlashtirib, amaldorlar bilan gaplashish mumkin», — dedi u. Bunday muloqot samaradorligi har ikki tomonning siyosiy irodasi va umumiy vaziyatga bog‘liq: «Menimcha, yaxshi ehtimol bor».

Yevgeniy Chichvarkinning aytishicha, bunday sharoitda muzlatilgan aktivlar egalari yutsa ham, bu «ruslar 10 foiz to‘lab qutulibdi» degan manzarani berishi mumkin. «10 foizlik “pora” — nolinchi yillar boshidagi kabi — istalgan rus biznesmeniga tushunarli», — deb hazil qildi u.

Biznesmen fikricha, rossiyaliklar endi yevropaliklar uchun Yevropa qonunining to‘la huquqli sub’yekti emas: «Biz juda nochor hamkor va qisqa maqsadli siyosatchilar bilan ishlayapmiz, ularning vazifasi bu pullarni odamlarga qaytarish emas».

Chichvarkin, shuningdek, sanksiyalardan chiqish bo‘yicha pretsedentlar yaratish muhimligini ta’kidlab, «pretsedent tizimni buzishi yoki kamida darz ketkazishi mumkin» deya, Nemsova tashabbusini qo‘llab-quvvatlashini ma’lum qildi.

Nemsova aytishicha, yevroamaldorlar bu masalaga qiziqmaydi, qolaversa, «ular bu mavzu haqida deyarli hech narsa bilmaydi». «Men hali Rossiya bilan shug‘ullanadigan biror amaldorni uchratmadimki, bu sanksiyani bilaman deb aytsa. Shuning uchun ham ushbu hisobotni yozdim», — dedi u.

Xodorkovskiyning nuqtai nazaricha, amaldorlar vaziyatga oddiygina qaraydi: «Aktivlar bor. Ularning egalari davlat kompaniyalari yoki davlatga bo‘ysunuvchi kompaniyalar. Ular ortida xususiy mulkdorlar turgani to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rinmaydi. Nega — amaldor yo byurokrat nuqtai nazaridan — bu chuqurlikka kirib, keyin uni chuqur o‘rganish kerak? Hammasi oson: aktivlar qo‘lga olingan, keyin ular bilan nimadir qilinadi. Bu yerda esa qandaydir xususiy mulkdorlar».

Siyosatchi yevroamaldorlarni majburiy reaksiyaga undashning yagona yo‘li — ommaviy axborot vositalarida muammoni muntazam ko‘tarish ekanini qayd etdi. «Hozircha xavf yo‘q. Ammo shaxsiy investorlar bu mavzuni ko‘tara boshlasa, boshqa xususiy investorlar ham o‘z aktivlarini Yevropa valutasiga ko‘chirish haqida qaror qabul qilayotganda, darhol, bugunoq, qo‘shimcha xatar haqida o‘ylab ko‘radi», — dedi Xodorkovskiy.

Uning fikricha, yevropaliklarga jismoniy shaxslarga tegishli bir necha milliardni hal qilish ancha oson, chunki moliya bozorlarida yuzlab milliardlarni yo‘qotishni hech kim istamaydi: «Gap 10–15 milliard haqida ketyapti, bu orqali xitoylik va arab investorlaridan 100 milliardni yo‘qotishga hech kim tayyor emas».

Munozara ishtirokchilarining uchalasi ham 10 foiz Ukrainaga yo‘naltirilishi nazarda tutilganiga qaramay, rasmiy Kiyev bunday tashabbusni ijobiy baholamasligi ehtimolini tan oldi. Chichvarkin, masalan, ukrain tomonini faqat ancha kattaroq ulush qiziqtirishi mumkinligini aytdi.

«Ukrainlar bu qarorni hozirgi vaziyatda rasman qo‘llab-quvvatlashini tasavvur qilish qiyin, — dedi Xodorkovskiy. — Ular uchun bugun dunyo oq-qora, agar meni bombalashsa, mening fikrlashim ham keskin o‘zgargan bo‘lardi».

Ukraina bu qarorga qarshi bo‘lishini Nemsova ham tasdiqladi: «Ukraina tomoni bu masalani to‘g‘ri ravishda ikkinchi darajali deb hisoblaydi, bu esa uni hal qilmaslik kerak degani emas», — dedi u.

Nemsov fondi rahbari uchun eng prinsipial masala boshqacha: «Bu — xususiy mulk huquqiga hujum. Agar xususiy mulk himoyasi bo‘lmasa — erkinlik ham yo‘q. Putinizm shunday boshlangan, bu esa Yevropa uchun jiddiy keys».

Mixail Xodorkovskiy bunga qo‘shilib, ushbu mavzu kelajak uchun hal qiluvchi ekanini qayd etdi: «Yevropada ayrimlar barcha narsadan ustun turadigan asos — xususiy mulk daxlsizligi — ekanini unuta boshladi. Ular Sovet Ittifoqida yashamagan, xususiy mulkning “muqaddasligi” hissiyoti yo‘qolishi mamlakat uchun qay darajada vayronkor ekanini tushunmaydi».

DW tomonidan Janna Nemsova tashabbusini izohlash so‘ralgan YeI amaldorlari rasmiy sharh berishdan bosh tortdi. Ular hozir bu kabi munozara uchun sharoit yo‘qligini ta’kidlab, hozircha asosiy masala — Ukrainaga RFning muzlatilgan suveren aktivlari hisobidan moliyalashtirishni hal etish ekanini aytdi. Shu bilan birga, rasmiy qadamlar tashlansa, keyinroq ushbu masalaga ham navbat yetishi mumkinligi istisno etilmadi.

“Rossiya Urushga qarshi qo‘mitasi” anjumani Bryusselda 2–3 noyabr kunlari bo‘lib o‘tdi.