«Treyderlik katta soha, nojoiz instrumentlar ham bor»: aksiyalar bozori haqida ekspert bilan suhbat

Aksiya bozorlariga investitsiya kiritish yoki treyderlik orqali daromad olish mumkin, ammo kam pul tikib, oson va ko‘p pul topish ortidagi shov-shuvlarning ko‘pi yolg‘on.

Aksiyani sotib olishda nimalarga e’tibor berish kerak, nega hamma oldi-sotdilar joiz emas, qancha vaqtda va necha pul bilan faoliyatni boshlasa bo‘ladi? Treyding sohasiga kirish niyatidagilar nimalarni bilishlari muhim? Shu kabi savollarga Kun.uz'ning moliya savodxonligiga oid ko‘rsatuvi mehmoni - investitsiyalar va treyding bo‘yicha mutaxassis Javlon Otaqulov javob beradi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Ko‘pchilik puldan faqat muomala vositasi sifatida foydalanadi. Lekin pulni jamg‘arish, boylikni ko‘paytirishni hamma ham uddalay olmaydi. Chunki bu o‘rganiladigan ko‘nikma. Agar bugun kam miqdorda bo‘lsa ham kompaniya aksiyalariga uzoq muddatli investitsiya qilsangiz, ertangi kuningiz moliyaviy barqaror bo‘lishi mumkin. E, qo‘ysang-chi, bu faoliyat mumkin emas-ku. Bu ham bir yolg‘on, infobiznes, deysizmi? Biroz adashdingiz. Keling, bu haqda moliya bozorida sakkiz yillik xalqaro tajribaga ega mutaxassis Javlon Otaqulov fikrlari bilan tanishamiz.

— Javlon aka, treyding nima? Treyder kim?

— Treyding to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zbek tiliga tarjima qiladigan bo‘lsak, oldi-sotdi qilish, savdo qilish degani va aynan moliya sohasida, moliya bozorlaridagi mavjud qimmatli qog‘ozlar bilan oldi-sotdi qilish bu treyding deb ataladi. Qimmatli qog‘ozlar nima? Masalan, kompaniya aksiyasi bo‘lishi mumkin yoki obligatsiya bo‘lishi mumkin yoki boshqa turdagi moliyaviy shartnomalar. Treyder esa ana shu treyding sohasi faoliyatida shug‘ullanuvchi shaxs. Broker bo‘lsa, bu vositachi, sodda qilib aytganda. Ya’ni treyder yoki investor ma’lum bir qimmatli qog‘ozni sotib olishi uchun vositachi kerak. O‘zi qimmatli qog‘ozlar birjada sotiladi, birjada to‘g‘ridan-to‘g‘ri olish imkoni yo‘q va xaridor bilan sotuvchini taklif qilayotgan narxlarni bir-biriga moslab, bog‘lab beradigan vositachi — bu broker.

— Tushunarli, Javlon aka. Mavzuga tayyorlanish paytida hamkasblar nima mavzuda bo‘ladi, deb so‘rashganida, treyding, deb aytganimda, infoqalloblikmi yoki bo‘lmasam, halol emas-ku degan tushunchalar bilan e’tiroz qilishdi. Shunga sizning fikringizni bilmoqchiman. Jamiyatda bu tushunchalar qanday paydo bo‘lgan yoki aslida ham shundaymi?

— Bunga sal batafsilroq to‘xtalishimiz kerak. O‘zi treyding juda ham katta soha. Xuddi, masalan, bozorga borib, qanaqadir oziq-ovqat mahsuloti olmoqchi bo‘lganingiz kabi tanlov juda ham ko‘p. Moliya bozorlarida ham shunaqa tanlov ko‘pki, har xil turdagi mahsulotlar, biz bularni instrument deymiz, mavjud va ularning ichida halol bo‘lmagan instrumentlar ham ko‘p. Va aynan oldi-sotdi qilishda ham halol bo‘lmagan amaliyotlar ko‘p. Ya’ni siz treyding bilan shug‘ullanmoqchi bo‘lsangiz, aynan qaysi mahsulotlarni oldi-sotdi qilasiz, aynan qaysi yo‘llarda ishlaysiz, qaysi amaliyotlar bilan shug‘ullanasiz, shuni birinchi yaxshilab o‘rganib olishingiz kerak. Chunki treyding sohasi juda katta bo‘lganligi sababli, unda ilk bor kirib kelayotgan odam osongina adashib qolishi mumkin. Shuning uchun ulamolar, butun dunyo musulmon ulamolari birgalashib ishlab chiqqan shar’iy mezonlar bor. Agar o‘sha shar’iy mezonlarning hamma shartlariga muvofiq keladigan halol aksiyalar bilan, halol yo‘llarda savdo qiladigan bo‘lsangiz, bu yo‘l, demak, joiz. Agar halollik mezonlariga javob bermaydigan, turli xil o‘sha nojoiz instrumentlar bilan savdo qiladigan bo‘lsangiz, uni halol deya olmaymiz. Va endi bu soha infoqalloblik bo‘lib ketishi yoki juda ham o‘sha ijtimoiy tarmoqlarda, ayniqsa, yoshlar orasida ommalashib ketishiga sabab, endi buni ayrim treyderlar deymizmi yoki o‘sha biznesmenlar deymizmi, boshqacha talqin qilishlarida. Ya’ni osongina, kichik pul bilan tezda boyib ketish mumkinligini ko‘rsatib, reklamalar qilib, har xil, masalan, shov-shuv, hayp qilishi natijasida ijtimoiy tarmoqlarda juda ko‘pchilikda shunaqa fikr shakllanib qolgan. Lekin o‘sha aytib o‘tganimizdek, bu yerda agar halollikka e’tibor qaratadigan bo‘lsangiz, uning o‘zining tartib-qoidalari bor va hamma instrumentda, hamma mahsulotlarda ham siz tezda, kichik pul bilan boyib ketishingiz imkoniyati yo‘q. Har bir, masalan, juda ham yuqori foydaning orqasida juda ham yuqori risk turadi. Ya’ni siz tezda katta foyda qilmoqchi bo‘lsangiz, ko‘pchilik aytmaydi, uning ortida juda ham katta zarar ko‘rish ehtimoli, ya’ni risk turishi bor...

— Halol aksiyalar nima va halol bo‘lmagan aksiyalar qanday bo‘ladi? Ularga misollar orqali tushuntirish bersangiz.

— Juda muhim savol berdingiz. Xo‘p, sodda qilib aytadigan bo‘lsam, kompaniyalarning aksiyasi halolligi ikki tomonlama tekshiriladi. Birinchisi, kompaniya biznesi birinchi o‘rganib chiqiladi, ya’ni kompaniya mahsuloti, xizmati halolmi, uning daromad manbalari halolmi, qanchalik darajada u o‘sha halol manbalardan daromad ko‘ryapti, o‘rganiladi. Va agar o‘sha asosiy biznesi, xizmati, mahsuloti halol bo‘ladigan bo‘lsa, ikkinchi bosqichga o‘tiladi. Ikkinchi bosqichda bu moliyaviy ko‘rsatkichlar tekshiriladi, ya’ni qanchalik darajada foizga qarz olgan yoki bankka depozitga qo‘ygan, o‘ziga, demak, belgilangan har bir ko‘rsatkichning mezonlari bor, o‘shanga javob beradigan bo‘lsa, biz uni o‘sha shariatga muvofiq deb aytishimiz mumkin. Endi soddaroq misol keltiradigan bo‘lsam, mana oldimizda stol turibdi, stol ishlab chiqaruvchi kompaniya. Asosiy daromadi mana shu stoldan, sotishdan keladigan bo‘lsa, biz demak, uning mahsuloti halolmi, degan savolni beramiz va albatta, bu stol halol mahsulot hisoblanadi va undan keyin uning moliyaviy ko‘rsatkichlarini tekshiramiz. Moliyaviy ko‘rsatkichlar bo‘yicha ham aytib o‘tganimdek, alohida mezonlar bor, unga javob beradigan bo‘lsa, ana shu kompaniyaning aksiyasini sotib olishimiz, treyd qilishimiz yoki boshqacha qilib aytganda, joiz bo‘ladi. Endi ikkinchi tomondan, qarama-qarshi misol keltiradigan bo‘lsam, misol uchun, kompaniya stol emas, balki aroq mahsulotlari ishlab chiqaradi, spirtli ichimliklar ishlab chiqaradi va ana shu yerda, demak, birinchi bosqichda biz biznesini tekshirganimizda, biz bildikki, uning asosiy mahsuloti spirtli ichimliklar va asosiy daromadni undan ko‘ryapti. Mana shu yerning o‘zida biz bilamizki, bu kompaniyaning faoliyati nojoiz va uning aksiyasi ham o‘z-o‘zidan nojoiz bo‘ladi va uning aksiyasi bilan biz savdo qilmasligimiz kerak bo‘ladi.

— O‘zi kasb tanlashda nimalarga ahamiyat berish kerak? Shu haqida ham to‘xtalib o‘tsangiz.

— Albatta, bu yerda bir necha omillarni hisobga olish kerak. Birinchi o‘rinda insonning o‘zining xarakteri. Masalan, ayrimlar kompyuter oldida soatlab ishlashida muammo bo‘lmaydi. Ayrimlarda soatlab o‘sha tahlillar qilib, raqamlar bilan, grafiklar bilan o‘tirishlari mumkin. Ayrimlar esa ularga o‘sha tashqarida, jismoniy mehnat bilan shug‘ullanish ko‘proq yoqadi. Ya’ni bu yerda xarakter deganimizda ham kompyuter qarshisida qanchalik ishlay olishi, birinchi o‘rinda. Ikkinchi o‘rinda, riskka bo‘lgan munosabat. Ya’ni treyding bu bevosita risk bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan faoliyat. Ya’ni ayrimlar o‘sha riskni, risk deganimizda biz moliyaviy zarar ko‘rish ehtimolligini nazarda tutamiz. Ya’ni siz, masalan, 1000 dollarga qaysidir bir aksiyani sotib oladigan bo‘lsangiz, u yerda u 20% o‘sib, 200 dollar foyda keltirishi ham mumkin, lekin 10% tushib, 100 dollar zarar keltirishi ham mumkin. Ya’ni risk deganimizda ana shu 100 dollarni nazarda tutyapmiz hozir, zararni. Va ayrimlarning ana shu riskka bardoshlilik darajasi yaxshi bo‘ladi. Ya’ni 10% zarar ko‘radimi, 15% zarar ko‘radimi, uni qabul qila oladi. Ayrimlar bo‘lsa 5-10% zararni ham qabul qila olmaydi. Ya’ni ular uchun bu noodatiy va ularga ko‘proq o‘sha barqaror daromadlar yoqadi. Zarar bo‘lmasin, lekin barqaror, daromad o‘rtacha bo‘lsa ham yoki kamroq bo‘lsa ham barqaror bo‘lsin, degan, demak, xarakterda bo‘ladi. Ya’ni bu endi mana shu xarakter tomonlama ikkita misol, ya’ni insonning o‘z xarakteriga bog‘liq bo‘lishi kerak, o‘rganib, sinab ko‘rish kerak. Ikkinchi tomondan, treyder bo‘lmoqchi bo‘lganlarda albatta vaqt bo‘lishi kerak. Hozir bizda O‘zbekistonda ko‘pchilik o‘zining asosiy ishiga qo‘shimcha faoliyat sifatida, qo‘shimcha daromad sifatida ham treydingni o‘rganadi. Endi bu maqsad bo‘ladigan bo‘lsa, albatta siz qo‘shimcha vaqt ajratishingiz kerak.

Ya’ni bu shunchaki bir haftada bir marta 10-15 minut kirib qo‘yib, treyd qiladigan, o‘sha savdo qilib chiqib ketadigan soha emas. Birinchi navbatda, o‘rganish uchun yaxshigina vaqt kerak, yaxshigina vaqt talab qiladi. Undan keyin bu sohada o‘sha ishlab borish uchun ham vaqt kerak. Endi mana shu vaqt bevosita intizomga bog‘liq. Demak, bu uchinchi talab deyishimiz mumkin, treyder bo‘lmoqchilarda albatta intizom bo‘lishi kerak. Ya’ni siz bilim olishda ham, ishlashda ham, savdolarni qilishda ham intizom bilan yondashishingiz kerak. Chunki sohada bevosita o‘zingizning pulingiz bilan, peshona teringiz, o‘sha mehnatingiz mahsuli bilan savdo qilasiz. Agar o‘sha hissiyotlarga berilib, intizomga amal qilmasdan, noto‘g‘ri qarorlar, o‘sha hissiyotga asoslangan qarorlar qilib yuborsangiz, masalan, uch-to‘rt oy ishlab topgan pulingizni bir kunda yo‘qotishingiz ham mumkin. Shuning uchun intizom juda ham muhim va pulni boshqarish, treyd bilan shug‘ullanishning o‘zining qoidalari bor, o‘sha risklarni boshqarish qoidalari bor. Ularga amal qilish uchun albatta insonda intizom bo‘lishi kerak. Va qisqacha aytadigan bo‘lsak, mana shu uchta xususiyat bo‘lsa va qaysi sohani o‘rganadigan bo‘lsangiz ham, albatta ishtiyoq muhim. Ishtiyoq bo‘ladigan bo‘lsa, ko‘pchilik o‘rganishi mumkin. Juda ham bu yerda murakkab, qanaqadir moliyaviy modellar, formulalar, boshqa narsalar yo‘q. Faqat mana shu aytib o‘tgan narsalarimizni qattiq ushlab, o‘rganishi kerak.

— O‘zingiz bu sohaga qanday kirib kelgansiz?

— Men dastlab bakalavrda moliya yo‘nalishida Toshkent Moliya institutida o‘qiganman va undan keyin mana shu sohaga yanada qiziqib, ko‘proq bilimlarimni mustahkamlab, ko‘proq o‘rganish uchun magistraturani chet elda o‘qiganman. Iqtisodiyot yo‘nalishida, aynan moliya bozorlarida o‘qib, shu yo‘nalishda tajriba orttirganman.

Varren Buffett — dunyoning eng mashhur investorlaridan biri, milliardlab dollarlik imperiya egasi. Uning ta’birida, investitsiya haqida yozilgan eng sara kitob — Benjamin Gremning “Intelligent Investor” kitobida aksiyalarga investitsiya qilishda ushbu tavsiyalar berilgan. Aqlli investor kompaniya faoliyatini va uzoq muddatda o‘sishini doim tahlil qiladi. U investitsiyalarni diversifikatsiya qilish orqali o‘zini himoya qiladi. Aqlli investor e’tiborini xavfsiz va barqaror daromadga qaratadi. Aktiv yoki passiv yo‘l bilan ham aqlli investitsiyalar qilish mumkin. Faqat investitsiya portfelini to‘g‘ri shakllantirish kerak. Qiziq, suhbatdoshimiz aksiyalarni sotib olishda qanday ko‘rsatkichlarga e’tibor qaratadi va ularning investitsion portfellari nimalardan iborat?

— Javlon aka, ko‘p yillik tajribangizdan kelib chiqib javob bersangiz, aksiyalarni sotib olishda nimalarga e’tibor qaratiladi? Buni tahliliy tushuntirib bersangiz.

— Xo‘p, demak, aksiyani sotib olishda, biz biroz oldin aytib o‘tganimizdek, birinchi o‘rinda halol bo‘lishi kerak, albatta. Halollik mezonlariga javob berib, joiz aksiya bo‘lishi kerak. Endi ikkinchi, demak, bosqichda biz nima maqsadda sotib olyapmiz? Uni uzoq muddatga, masalan, to‘rt-besh yil ushlab turish maqsadida sotib olyapmizmi yoki qisqa muddatdagi o‘sha trenddan foydalanib, masalan, bir-ikki haftalik savdo uchun sotib olyapmizmi? Mana shu yerda maqsadni, demak, ajratib, aniq qilib olish kerak.

Agar siz uzoq muddatga, o‘sha to‘rt-besh yil kamida sotib oladigan bo‘lsangiz, albatta, bu yerda aksiyani emas, kompaniyani tahlil qilishingiz kerak. Ya’ni kompaniyaning moliyaviy holati, daromadlari, iqtisodiy ustunligi va hokazo, qanday yaxshilanib kelayotgani va kelajakdagi potensiali qanaqa? Uning mahsulot-xizmatlariga talab doim o‘sib boryaptimi? Qaysi sohada faoliyat yuritadi va hokazo. Ya’ni kompaniya bu fundamental tahlil qilinadi. Mana shu moliyaviy tomonlama, sifat, raqobatdoshlik tomonlama tahlil qilib chiqiladi. Agar siz qisqa muddatda sotib oladigan, qisqa muddat uchun sotib oladigan bo‘lsangiz, texnik tahlil usuli bor. Ya’ni siz ko‘proq grafiklarni tahlil qilishga, texnik tomondan qanchalik, qaysi tomonga harakatlanayotganligini tahlil qilishga e’tibor berishingiz kerak bo‘ladi. Sodda, qisqa qilib aytganda shu.

— Tinglovchilarning ko‘pchiligida asosiy beriladigan savol shundan iboratki, qancha muddatda o‘rgansa bo‘ladi, qisqa muddatda o‘rgansa bo‘ladimi, tez daromadga kirsa bo‘ladimi, o‘zi qancha pul bilan boshlasa bo‘ladi? Shu savollar o‘zi shu faoliyatni boshlayotganda muhim hisoblanadimi yoki undan ham muhimroq bo‘lgan savollar mavjudmi?

— Hozir aytib o‘tgan savollaringiz rostdan bizdan ham ko‘pchilik tomonidan so‘raladigan savollar. Birma-bir javob berib o‘tadigan bo‘lsam, mana, qancha pul bilan boshlasam bo‘ladi, degan savol. O‘zi masalan, oldinlari, mana broker vositachi bo‘ladi dedik-ku, brokerlar minimum talab qo‘yardi. Masalan, agar siz investitsiya qilmoqchi bo‘lsangiz, kamida 5000 dollar bilan boshlang yoki kamida 10000 dollar bilan boshlang, deb. Hozir ko‘plab brokerlarda unaqa minimum talab yo‘q. Ya’ni aslida qancha pul bilan boshlasangiz ham bo‘ladi. 100 dollarmi, 200 dollarmi, boshlasangiz bo‘ladi. Ya’ni bu umumiyroq javob. Endi, xo‘p, boshlaganingizdan keyin siz natijasini ko‘rishni xohlaysiz, to‘g‘rimi? Demak, siz natijasini agar ko‘proq daromad bilan ko‘rishni boshlaydigan bo‘lsangiz, demak, sizga ko‘proq kapital kerak.

Endi, mana misol uchun, investitsiyani boshlamoqchi bo‘lsangiz, albatta, o‘zingizning moliyaviy holatingizdan kelib chiqib, ya’ni oylik daromadingiz qanaqa, qanchasini jamg‘arasiz, qanchasi, misol uchun, asosiy xarajatlaringizga ketadi va qanchasini, misol uchun, investitsiya uchun deb olib qo‘yyapsiz. O‘sha summadan boshlasangiz ham bo‘ladi. Masalan, siz 1000 dollar oylik olasiz, 200 dollarini investitsiya, ya’ni 20 foizini investitsiya maqsadida jamg‘arasiz. 200 dollar bilan boshlasa ham bo‘ladi. Undan kamroq summa bilan boshlasa ham bo‘ladi. Investitsiyada muhimi boshlab olish va muntazamlik. Ya’ni siz 200 dollar bilan boshlab olib turib, bitta investitsiya kiritib qo‘yib, bo‘ldi, endi men besh yilda millioner bo‘lib ketaman, deb kutish, bu noto‘g‘ri. Ya’ni siz boshladingiz, xo‘p, qanday o‘zgaryapti, necha yilga maqsad qilyapsiz va uni, demak, har har oydami, har chorakdami qo‘shimcha depozit qilib borib, ko‘paytirib, o‘sha investitsiya qilib borish.

Qilish kerak. Investitsiya uzoq muddatli. To‘rt-besh yil yoki 10-20 yil davomida o‘zi odatda investitsiya qilib boriladi. Ma’lum bir maqsad ko‘zlanadi, katta maqsad. Masalan, erta nafaqaga chiqish yoki farzandlarni yaxshi joylarda o‘qitish yoki katta uy sotib olish va hokazo. Sohada ham biz qanday tavsiya beramiz? Oldin yaxshilab o‘rganing. Mana, qancha vaqt ketadi o‘rganishga, deyapsiz-a? Agar yaxshilab, faqat o‘sha kerakli, muhim mavzularni o‘zi sizda o‘sha aniq yo‘l xaritasi bo‘ladigan bo‘lsa, o‘shalar bilan o‘rganib chiqadigan bo‘lsangiz, uch-to‘rt oy davomida ham nazariy tomondan, ham amaliyotga bog‘lab o‘rganib olishingiz mumkin. Lekin uch-to‘rt oyda degani, siz zo‘r treyder bo‘lib chiqasiz degani emas.

Bu yerda asosiy fundament qo‘yiladi. Asosiy siz oldingiga nisbatan bitta grafikni qaraganda tushuna olasiz, qanday harakatlanyapti. Bozor nima uchun tushayotganligini yoki ko‘tarilayotganligini tahlil qila olasiz va hokazo. Ya’ni asosiy sizda tushunchalar nazariy va amaliy tomondan paydo bo‘ladi va undan keyin tajriba orttirish kerak. Ya’ni bozorda har xil holatlar bo‘ladi. Har xil sikllar bo‘ladi. Ya’ni ba’zi vaqtda bozor siz kutmagan darajangizda ham o‘sib ketaveradi. Tahlillaringiz o‘xshab ketaveradi, hammasidan foyda olib ketaverasiz. Ba’zida tahlillarni zo‘r qilsangiz ham, bozordagi umumiy kayfiyat yomon bo‘ladigan bo‘lsa, u yaxshi kompaniya aksiyalarini ham pastga tortib ketadi.

Bunaqa holatlarni ko‘rish uchun vaqt kerak va biz aytamiz, uch-to‘rt oy davomida mana shunday har xil holatlarni ko‘rib, tajriba orttirishingiz kerak. Shunda siz treyding bo‘ladimi, investitsiya bo‘ladimi, uch-to‘rt oy davomida bilim olib, uch-to‘rt oy davomida tajriba orttiradigan bo‘lsangiz, yaxshi egallab olishingiz mumkin va keyinchalik ham o‘z ustingizda ishlab, bor bilim-tajribalaringizni ko‘paytirib borsangiz bo‘ladi.

Va treydingda ham, agar boshlayotganimda qancha pul kerak bo‘ladi, degan savol bo‘lsa, meni shaxsiy tavsiyam, birinchi o‘sha uch-to‘rt oylikda hammasini o‘rganib olganingizdan keyin, uni xoh mustaqil o‘rganing, xoh YouTube’da, xoh biror kurslarda, xullas, yaxshilab o‘rganib olganingizdan keyin, demo hisobraqam degan narsa bor. Demo hisobraqamda, masalan, uch-to‘rt hafta ko‘rish kerak. Mana sotib oldingiz aksiyani, qanday o‘zgaryapti, qanaqa foyda-zarar beryapti? Ya’ni siz o‘sha oldi-sotdi jarayonlarini, turli, masalan, order turlarini, qanday ishlashini yaxshilab bilib olganingizdan keyin, bir oylik daromadingiz bilan boshlashni biz tavsiya qilamiz.

Nima uchun bir oylik daromad? Chunki real hisobraqamda, real pul bilan savdo qiladigan bo‘lsangiz, hissiyot umuman boshqacha bo‘ladi. Demo hisobraqam u umuman pul emas, siz uni yechib ololmaysiz ham, yo‘qotsangiz ham hech narsa yo‘qotmaysiz. A lekin bir oylik daromad, bu “To‘xta, men bir oy ishladim-ku. Bir oy davomida bu pulni topish uchun vaqtim ketdi-ku”, degan narsa bo‘ladi va shuning uchun ham mas’uliyat bo‘ladi. Mas’uliyat yuklaydi. Boshqa tomondan, u juda ham katta pul emas va boshlashda turli bilib-bilmasdan xato qilishingizning oldini oladi. Shuning uchun treydingni boshlashda qancha pul kerak, bu o‘sha bosqichlardan o‘tganingizdan keyin bir oylik daromadingiz qiymati bo‘lsa yaxshi. Investitsiyada ham bir oylik daromadingiz qiymati yoki undan kamroq bo‘lsa ham, sekin-sekin boshlab davom ettirib ketsangiz bo‘ladi.

— Tushunarli, Javlon aka. Aytib o‘tdingiz, kichik mablag‘lar bilan ham faoliyatni boshlasa bo‘ladi. Ya’ni treyding faoliyatini boshlasa bo‘ladi, deb aytdingiz. Deylik, 200 AQSh dollari atrofida mablag‘ga ega bo‘lgan shaxs uni boshqa sohalarga ham yoki boshqa yo‘nalishlarga ham investitsiya qilishi mumkin. Deylik, pishiriq pishirib sotishi mumkin yoki bo‘lmasam, qandaydir bir kichik texnikani olib, uni ijaraga qo‘yishi mumkin. Unda ham ma’lum bir daromadga ega bo‘ladi. Lekin treydingning afzalligi nimada? Ulardan afzallik tomoni nimada?

— Juda yaxshi savol. Avvalambor, sizda yetarli bilim va tajriba bo‘lsa, xo‘p, 200 dollar bilan boshlashingiz u boshlang‘ich nuqta hisoblanadi. Va 200 dollar bo‘ladimi, 1000 dollar bo‘ladimi, agar yaxshi savdo qilib, yaxshi natijalarga erishib boradigan bo‘lsangiz, xuddi o‘sha vaqt, xuddi o‘sha e’tiborni ajratgan holda, masalan, 20 ming dollar yoki 200 ming dollarni ham boshqarsangiz bo‘ladi. Ya’ni, bir xil vaqt ketadi. Tahlil usullaringiz bir xil. Faqat o‘sha raqamning orqasida nollar ko‘payadi, xolos. Risklarni boshqarishingiz ham, hamma-hammasi, demak, siz boshida kichikroq mablag‘ bilan boshlab, vaqtingizni investitsiya qildingiz va keyinchalik katta mablag‘larni xuddi o‘shancha vaqt yoki undan kamroq vaqt bilan ko‘proq daromad ko‘rishingiz mumkin.

Endi aytib o‘tganingizdek, masalan, bitta qanaqadir uskuna sotib olib, arendaga beradigan bo‘lsangiz, u faqat o‘sha uskuna yil o‘tishi bilan eskiradi va qiymati, ya’ni o‘sha ijaraning qiymati oshib borish ehtimoli kam. Va uni ko‘paytirish uchun yana xuddi o‘shanaqa texnika sotib olib berishingiz kerak. Yoki kichik biznes qilaman deydigan bo‘lsangiz, u yerda endi biznes bilan treydingni alohida, kategoriyalari bor, solishtirib chiqishimiz kerak. Endi biznesda baribir ko‘proq vaqtingiz ketadi va ayni bitta, masalan, sohaga, demak, risk bo‘ladi. Ayni bitta sohada risk bo‘ladi. Masalan, treydingda siz 10 xil kompaniya aksiyasini sotib olib yoki 10 xil usulda treyd qilib, riskni diversifikatsiya qilib tashlashingiz mumkin.

— Shu o‘rinda bir qaltisroq savol beraman, ruxsatingiz bilan. Faoliyatingiz davomida eng katta ko‘rgan daromadingiz va eng katta yutqazishingiz qancha summada bo‘lgan?

— Xo‘p, endi men buni odatda protsentlarda aytaman. Ya’ni soha bilan shug‘ullanuvchilar protsentni yaxshi tushunadi, u xohlagan summani qo‘yib olsa bo‘ladi. Endi nimaga, baribir musulmon kishi o‘zining boyligini raqamlarda hamma uchun oshkora qilishi yaxshi emas. Boshida, boshlaganimizda, mana sakkiz yil oldin, u vaqtda risk darajamiz ancha yuqori bo‘lgan.

Ancha katta-katta, demak, o‘sha risklar bilan kirgan vaqtimizda ko‘p bo‘lgan. Ya’ni, masalan, 40%, 50% tushib ketgan aksiyalar ham bo‘lgan. Masalan, daromadga keladigan bo‘lsak, xuddi shu darajada. Endi menda aksiyalarda ham turlari bor-da. Masalan, bir kunda 100% ko‘tarilib, 80% tushadigan yoki 200-300% o‘sib ketadigan aksiya turlari ham bor. Lekin aytib o‘tganimdek, ularda risk darajasi juda ham yuqori. Buni penny stock yoki meme stock deymiz. Men odatda ular bilan ishlamayman hozir, chunki mening risk darajam shu o‘rtadan biroz baland. Ya’ni katta risk qilmayman, riskni minimallashtirgan holda savdo qilaman va shunga mutanosib ravishda meni o‘sha daromad ko‘rsatkichlarim ham haligi 200-300% emas.

Tushunyapsizmi? Lekin ma’lum vaqtlarda, masalan, hamma biz savdo qiladigan aksiyalar ham riski o‘rta yoki past emas, yuqori riskli aksiyalarga ham savdo qilamiz, lekin juda kichik miqdorda. Va u aksiyalarda o‘sha 40-50% o‘sish bo‘lib turadi. Lekin bu, demak, doimiy bo‘lib turadigan, har hafta yoki har oy mana shuncha o‘sadigan degani emas.

— Investitsiya sohasida qanday faoliyat bilan shug‘ullanasiz va o‘sha investitsiyaga yo‘naltirilgan pul mablag‘laringizni aynan treyding orqali qo‘lga kiritganmisiz?

— Yo‘q, menda teskari bo‘lgan. Avval investitsiya bilan shug‘ullanib, keyin treydingga o‘tganman. Ya’ni o‘sha bir, adashmasam, 9-10 yil oldin o‘qishni bitirib, sakkiz yil oldinlar ekan. O‘qishni bitirib, Seulda yashardim u vaqtda. Kompaniyada ishlashni boshlaganman, yaxshi bir kompaniyada va daromadim yomon emasdi va daromadimning ma’lum qismini jamg‘arib, minimal xarajat qilib, ko‘proq investitsiya qilganman. Va asosiy ishim bo‘lgan, asosiy ishimdan tashqari yana kechasi, endi u yerda bozor vaqti kechasi tunda bo‘lardi. Soat 1 da ochil, soat shu 1-2, 3-4 gacha uyg‘oq bo‘lishingiz kerak savdo qilish uchun. Unaqa imkoniyat yo‘q edi. Kunduzi ishlayman, jamg‘araman, ko‘proq qismini daromadimni investitsiya qilib boraman.

Ya’ni passiv faoliyat hisoblanadi bu, investitsiya. Faqat yaxshilab tahlil qilasiz boshida va diversifikatsiya qilib, aniq bir strategiya asosida pulni kiritib borasiz. Investitsiya bilan shug‘ullanib borib, ma’lum darajaga chiqib, undan keyin u yerda ishimni to‘xtatdim va to‘liqligicha bu soha bilan shug‘ullanishga, o‘zimizning loyihalar ustida shug‘ullanishga o‘tdim va o‘shanda, ya’ni boshqa bir korxonaga bog‘liq bo‘lmasdan, faqat o‘zim uchun, o‘zimning loyihalarim uchun ishlashni boshlagan vaqtimda, keyin treydingga ko‘proq e’tibor berib, treyding bilan shug‘ullanishni boshladim.

— Shu sohaga endigina kirib keluvchilar uchun yo‘l xaritasini tuzib bera olasizmi? Ya’niki, ular hozirgi kunda nimalarni o‘rganib kelib, yaxshi natijaga erishish uchun qanday bosqichlarni bosib o‘tishlari kerak?

— Juda yaxshi. Qarang, bu yerda biz ikkiga bo‘lishimiz kerak. Chunki investitsiya va treyding umuman boshqa-boshqa dunyo, boshqa-boshqa yondashuv. Investitsiya bilan istalgan kishi shug‘ullansa bo‘ladi. Asosiy faoliyati bo‘ladimi, biznesi bo‘ladimi yoki talaba bo‘ladimi, o‘sha daromad manbayi bo‘lsa, ma’lum qismini asta-sekin, bosqichma-bosqich investitsiya qilib borsa bo‘ladi. Asosiy faoliyatiga umuman xalaqit bermaydi, to‘xtatib ham qo‘ymaydi. Faqat ozgina o‘rganish kerak boshida, ozgina tahlil qilib, o‘zining yo‘lini tanlab olish kerak. Masalan, men portfelimda qaysi aksiyalarni sotib olaman? Nima uchun sotib olaman? Qancha muddatga sotib olaman? Qaysi holatlarda sotaman? Qaysi holatlarda qo‘shaman?

Bu endi ozroq vaqt oladi, strategiyani ishlab chiqish kerak. Istalgan odam investitsiya qilsa bo‘ladi aksiyalarga. Juda ham, nima deydi, qulay usuli. Kichik pul bilan boshlab, xohlagan vaqtda yechib olasiz, hamma narsa o‘zingizning nomingizda, likvid bo‘ladi va boshqa aktiv turlariga, masalan, oxirgi 50-100 yillikni solishtiradigan bo‘lsak ham, daromad keltirish darajasi yuqori. Masalan, ko‘chmas mulk bo‘ladimi, oltin bo‘ladimi, obligatsiya bo‘ladimi, naqd pulning o‘zi bo‘ladimi, oltin bu yil juda ham o‘sib ketdi. Bu tarixda ilk bor bunaqa o‘sishi. Lekin uzoq yillik ma’lumotlarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, aksiyalarda o‘sish, daromad ko‘rsatish darajasi yuqori.

Demak, AQSh bozori haqida hozir aytib o‘tdim. Treyding bilan shug‘ullanishda bo‘lsa, yo‘l xaritasi qanday bo‘lishi kerak? Albatta, birinchi bilim olish kerak. Treydingdan katta pul qilsa bo‘lar ekan, tezda boyib ketsa bo‘lar ekan, degan xayollarni umuman chiqarib tashlash kerak. Birinchi o‘rinda siz uchun nima muhim? Bilim, albatta. Va bilimda ham hozirgi kunda, o‘sha boshida aytib o‘tganimdek, har xil yo‘nalishlari ko‘p treydingda ham. Kimdir Forexda ishlaydi, kimdir aksiyada ishlaydi, kimdir kriptoda ishlaydi va hokazo. Birinchi navbatda, qaysilari halollik mezonlariga javob beradi, o‘zingiz tushunib olishingiz kerak. Mana bu, mana shu narsa bo‘lar ekan, joiz ekan, desa, dalilini, manbasini so‘rash kerak. Qaysi ulamo aytgan? Nimadan kelib chiqqan u qoida? Xo‘p, qanaqa bo‘ladi o‘zi u? deb odam o‘zi ko‘nglida g‘ashlik qolmasligi uchun yaxshilab o‘rganib ko‘rish kerak. Ilmini o‘rganish, ilmini olish kerak.

Ya’ni juda ichiga chuqur kirib ketmasa ham, o‘sha boshlang‘ich tushuncha bo‘lishi kerak o‘zida. Shunchaki ko‘r-ko‘rona ergashib ketish kerak emas. Va undan keyin sohaga oid, moliyaviy bilimlarni olish kerak. Masalan, o‘zi aksiya, agar aksiya bozorini tanlaydigan bo‘lsangiz, aksiya bozori o‘zi qanday ishlaydi, mana hozir siz so‘rab o‘tgan broker nima, masalan, oldi-sotdi jarayoni qanaqa bo‘ladi, qanday tahlil qilinadi, qanday risk boshqariladi, qanday kapital boshqariladi va masalan, tahlil qilganda qanaqa strategiyalar bor va hokazo, albatta bilimini olib, shoshmasdan, asosiy e’tiborni o‘sha dastlabki ikki-uch oy bilim olishga qaratish kerak. Bilim olib, demak, haftada, masalan, har kuni o‘rtacha oladigan bo‘lsak, ikki soatdan vaqt ajratadigan bo‘lsangiz, bemalol o‘rganib olsangiz bo‘ladi. Endi har kuni vaqti bo‘lmaganlar har ikki kunda, masalan, uch soat yoki hafta oxirida ko‘proq vaqt ajratib. Uni o‘rganib olganingizdan keyin, “Bo‘ldi, men bilib oldim, zo‘r ekan”, tarixga bunday qarab turib, “Mana bu aksiya 100% o‘sib ketibdi, bu aksiya 50% o‘sib ketibdi”, deb turib, katta pulni depozit qilib kirib ketish kerak emas. Tarixda o‘sgan narsa kelajakda ham o‘sadi degan narsa emas. Shuning uchun kichik pul bilan boshlab, o‘zini sinab ko‘rish kerak. Ya’ni o‘rgangan narsalari qanchalik ishlayapti real bozor vaqtida. Qanchalik foyda ko‘ryapti, qanchalik zarar ko‘ryapti, qayerlarda xato qilyapti, o‘zini tahlil qilib chiqib, xatolarni to‘g‘rilash kerak. Va asta-sekin tajriba orttirib, tajribasi ko‘payishi bilan o‘sha kapitalni ham ko‘paytirib, keyin o‘sha asosiy faoliyatiga aylantirish haqida keyin o‘sha 9 oy, bir yildan keyin o‘ylasa bo‘ladi. Ungacha asosiy faoliyati bo‘lsa, uni tashlab qo‘ymasdan, unga parallel ravishda ham o‘rganib, ham shug‘ullanib borsa bo‘ladi. Ayniqsa, bizda O‘zbekistonda yashovchilar uchun, endi bir tomondan bu yaxshi, ya’ni asosiy O‘zbekistonda kunduz kuni ish tugagandan keyin AQSh bozori ochiladi. Ya’ni hozir qishki rejimda kechki payt 7:30 dan keyin ochiladi, soat 2 gacha ochiq bozor. Ya’ni kunduzi o‘z ishi bilan, faoliyati bilan shug‘ullanib, ozroq dam olib, kechqurun bir bozorga kirib, tahlil, savdolarni qilib, ya’ni asosiy faoliyatni umuman yo‘qotmasdan, chunki odam mana bir necha o‘sha xarakter xususiyatlarini ham aytib o‘tdik-ku, ya’ni to‘g‘ri keladigani bor. Masalan, bozorga juda ham bog‘lanib, usiz tura olmaydiganlar bor, lekin tushunmaydiganlar bor. Ya’ni bu bu yerda kamsitish ma’nosida emas, ya’ni bu, masalan, tahlil tomonlama kuchsiz bo‘lib, boshqa tomondan juda ham kuchli bo‘lishi mumkin. Shunaqalar ham bor. Ya’ni odam o‘zini sinab ko‘rib, shoshmasdan, ya’ni bu faoliyat uzoq muddatda, masalan, maqsad qo‘yadigan bo‘lsangiz, men kelgusi 10 yil davomida yo 20 yil davomida treyd bilan shug‘ullanib, o‘z vaqtimga, faoliyatimga erkin bo‘lmoqchiman desangiz, u masalan, o‘rganish bosqichidagi olti oylikni uzoq muddat deb qarash kerak emas. Shoshmaslik kerak.

— Chunki bu bilim, to‘g‘rimi? Bilim sekin egallansa, ko‘proq naf beradi insonga, o‘sha bilim oluvchiga.

— Shunaqa.

— Siz meni chalg‘itishga harakat qildingiz, bundan oldingi so‘ragan savolimga javob bermadingiz, ya’niki sizning investitsion portfelingizda nimalar mavjud? Ya’ni investitsiyani qanday sohalarga kiritgansiz?

— Juda yaxshi. Men odatda qaysi sohalarni tahlil qilayotganim, qaysi aksiyalarni olayotganim yoki olmoqchiligimni o‘zimizning o‘sha o‘quvchi, bitiruvchilarga doim aytib boraman. Bu yerda ham aytishimiz mumkin. Umumiyroq qilib aytaman. Menda hozir portfelimda olayotgan va olmoqchi bo‘lgan 10 ta soha mavjud, 10 ta sanoat. Shulardan 10 ta sanoatning ichida yana o‘zi o‘sha sanoatning eng yetakchi kompaniyalarini ham moliyaviy tomondan, ham halollik tomonlama tahlil qilib chiqqanman. O‘shalar qachon sotib olishga maqbul narxlarda bo‘lsa, ya’ni arzonroq bo‘lsa, asta-sekin investitsiya qilib sotib olaveraman. Bu sohalar qaysilar? Birinchisi, bu semikondaktor, chiplar.

Hozirgi kunda juda ham eng kerakli mahsulot. Hozirgi mana kompyuteringiz bo‘ladimi, telefoningizmi yoki mikrofonmi, hamma-hamma narsada elektron jihoz bo‘lsin, chip mavjud va hozirgi eng rivojlanayotgan sohalarga ham sun’iy intellekt, robototexnika, smart-qurilmalar va hokazo, hamma-hammasi chip bilan ishlaydi, sodda qilib aytganda. Demak, birinchi soha shu, uzoqroq muddatga va ikkinchisi kiberxavfsizlik, ma’lumotlarni saqlash, xavfsizligini saqlashga qaratilgan kompaniyalar. Uchinchisi bulutli xizmatlar deymiz.

Hozir oldinlari, masalan, fleshkalar ko‘tarib, ma’lumotlar saqlab yurgan bo‘lsak, hozir hammasi o‘sha bulutli tarmoqlarda. Har xil mahsulot ishlab chiqaradigan, bulutda saqlanadigan nimalar bor va yana biri bu qayta tiklanuvchi energiya. Energiyaga hozir mana ko‘plab davlatlarda atrof-muhitning ifloslanishi juda ham ortib boryapti, energiyaga talab kamaygani yo‘q. Dunyo aholisi ko‘paysa, energiyaga talab borgan sari oshib boraveradi va asosiy e’tibor o‘sha quyosh, shamol energiyalariga baribir ertami-kechmi ko‘chib o‘tadi. Shuning uchun u sohada ham, demak, menda aksiyalar mavjud va undan tashqari yana shunga o‘xshash sohalar va endi portfelni himoya qiluvchi deymiz biz. Hozirgi aytib o‘tgan sohalarimda tebranuvchanlik juda ham yuqori, ya’ni birdan ko‘tarilib, birdan tushishlar, iqtisodiyotdagi mavsumiylik yoki o‘sha ma’lum vaqtlarda bozor kayfiyatiga qarab o‘zgarishi bularda yuqori. Lekin shunaqa sohalar bor, talab doim bo‘ladi, bozordagi sikllar unchalik ta’sir qilmaydi, masalan, sog‘liqni saqlash va yuqorida sanab o‘tgan sanoatlardan tashqari mana shu sog‘liqni saqlash qurilmalari ishlab chiqaruvchi yoki dorilar ishlab chiqaruvchi kompaniyalarni ham tekshirib, doim kuzatib, investitsiya uchun, demak, nomzodlikka olib boraman.

- Rahmat. O‘zingizning sirlaringiz bilan bo‘lishganingiz uchun.

— Yo‘g‘ye, sir emas, arzimaydi.

Investorlar o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlar ham borki, ular ishlagisi keladi, daromad olgisi keladi, lekin ma’lum bir sabablar bilan bunga imkoniyati bo‘lmaydi. Ya’niki, mana biz ko‘rdik, Amerika bozorlaridagi o‘sha shutdown deymiz yoki bo‘lmasam tanazzullar bo‘ldi, nostabil holatlar vujudga keldi. Aynan shu paytda treyderlar nima bilan band bo‘lishadi?

Zo‘r savol. Xo‘p, treyderning, mana, aytib o‘tdik, qanday, masalan, amaliyot bilan shug‘ullanishiga bog‘liq. Ya’ni shunaqa amaliyotlar borki, bular nojoiz, albatta, bozorning tushishiga pul tikiladi. Ya’ni bozor tushganda ham pul qilsa bo‘ladi. Ya’ni moliyaviy tomondan javob beradigan bo‘lsak, moliyaviy bozorlarda, ya’ni siz qimmat sotib yuborasiz-da o‘ziga tegishli bo‘lmagan, masalan, aksiyani. Keyin, masalan, 10-20 foiz tushganda qaytadan sotib olib turib, o‘sha olgan aksiyangizni brokerdan qarzga olasiz uni, qaytib berasiz.

— Spekulyatsiya.

— Ha, short selling deydi buni. Ya’ni bozor tushganda ham o‘zi asli pul qilsa bo‘ladi. Endi biz bozor tushganda unaqa qila olmaymiz va nima qilamiz, kuzatib, tahlil qilib, kutib turamiz bozorning o‘nglanishini va tiklanib tepaga o‘sishini. O‘zi bozorda unaqa pasayishlar unaqa noodatiy holat emas. Masalan, umumiy statistikani oladigan bo‘lsak, har endi bu 100 yillik bo‘yicha yaqinda tahlil qilib chiqqan ma’lumot, har yetti yilda bir marta o‘sha qulash bo‘lgan, krizis bo‘lgan, ya’ni bozorda qulash degani, 20 foizdan ko‘p bozor tushib ketgan, har yetti yilda. Har, masalan, bir yilda 10 foiz, 15 foizga yaqin pasayish bo‘ladi bozorda. Ya’ni siklda yuradi-ku, masalan, ayrim oylar juda ham kuchli o‘sadi. Bozorda kayfiyat zo‘r bo‘ladi, investor-treyderlar optimist bo‘ladi va shunga bog‘liq, masalan, yaxshi yangiliklar, hisobotlar chiqaveradi, o‘sadi. Lekin ma’lum nuqtaga kelgandan keyin bozor, ya’ni investorlar savol berishni boshlaydi: “To‘xta, aksiyalar juda ham qimmatlashib ketgan-ku hozir? Bu pufak emasmi”, deb shunda, “to‘xta, ozgina ehtiyot chorasini ko‘rish kerak ekan”, deb turib, sotib yuborish boshlanadi. Naqd pulga aylantirish yoki riski kamroq bo‘lgan aktivlar bor: oltin, obligatsiya va hokazo, o‘shalarga olib o‘tish boshlanadi. Endi bozorda tushayotganini ko‘rib turadi-ku hamma, ikkitasi qo‘shiladi, 10 tasi, 1000 tasi qo‘shiladi, ya’ni qancha sotib yuborish kuchli bo‘lsa, bozor pasayishni boshlaydi. Ya’ni ma’lum nuqtaga kelib turib baribir bitta pasaydi-da, keyin yana o‘sishda davom etadi. Shuning uchun bir yilda, masalan, o‘rtacha bir marta yoki ikki marta shunga o‘xshash o‘sha kichik sho‘ng‘ib, pastlab olishlarni ko‘rishimiz mumkin. Investor nima qilishi kerak u holatlarda? Investor uchun sotib olishga imkoniyat bo‘ladi. Investor uzoq muddatni ko‘zlagani uchun unaqa bozordagi qisqa vaqtda davom etadigan pasayishlar uncha katta ahamiyat kasb etmaydi, balki sotib olishga yaxshi-yaxshi kompaniya aksiyalari arzon bo‘lib qoladi, arzon narxlarda sotib olishga imkoniyat bo‘ladi. Ha, treyderlar bo‘lsa, nima qiladi? Biz kabi treyderlar bozorning tiklanib olishini, bozordagi risk, xavf-xatar kamayishini, yana o‘sishda davom etishini kuzatib turadi, kutib turadi.

— Kasbingizning eng afzallik tomonlaridan bittasi, siz mustaqilsiz, hech kimga bo‘ysunmaysiz, o‘zingiz vaqtingizni o‘zingiz boshqarasiz. Shundan kelib chiqib, kunlik rejimingizni, ya’ni kunlik tartibingizni aytib bera olasizmi? Mana, qancha vaqt ichida treyding bilan shug‘ullanasiz, qolgan paytlarda moliyaviy mustaqil bo‘lishingiz uchun yoki boshqa yana faol ishlar bilan shug‘ullanishiz uchun nimalar bilan band bo‘lasiz kun davomida?

— To‘g‘ri, bir tomondan tanlov erkinligi bor. Ya’ni men agar xohlasam faqatgina treyd bilan shug‘ullanishim mumkin. Treyd endi ko‘proq kechasi bo‘ladi. Qolgan vaqtlarda menda hozir “Hissa” loyihasi bor, u yerda ishlar juda ham avjida. U yerda mening o‘zimga yuklatilgan, ya’ni men o‘zim javob beradigan vazifalar bor. Ular bilan shug‘ullanaman. “Uplift” loyihamiz asosan ta’lim berish bilan shug‘ullanadi, u yerda o‘ziga yarasha ishlari bor va undan tashqari Finranks degan startapni o‘tgan oy ishga tushirdik va bu o‘sha aksiya bozorida mana fundamental tahlil qilish juda ham ko‘p vaqt oladi-da. Raqamlarni, ko‘rsatkichlarni har tomondan tahlil qilib chiqasiz. O‘sha narsani hamyurtlarimizga, umuman foydalanuvchilarga oson qilib berish uchun chuqur tahlil qilib, oddiy, masalan, baholarda ko‘rsatib beradigan startap quryapmiz. 1 dan 10 gacha ko‘rsatib beradi. Agar kompaniya zo‘r bo‘lsa, masalan, 10 ball. Agar qaysidir tomonidan yaxshi bo‘lmasa, ikki, uch. Xullas, chuqur tahlilni sodda tilda tushuntirib berishga qaratilgan startap. Uning o‘ziga yarasha ancha ishlari bor. Kunduzi asosan shular bilan va kechga borib treyd bilan, tahlillar bilan shug‘ullanamiz.

— Javoblaringiz uchun rahmat va tashrifingiz uchun minnatdormiz. O‘ylaymizki, Kun.uz kuzatuvchilari uchun bu suhbat manfaatli bo‘ldi. Har birimizda munosib hayot kechirishimiz uchun yetarlicha kuchimiz va qobiliyatimiz bor. Hozir yashash ham qiyin bo‘lib qoldi-yu, hamma yerda sifatsiz ta’lim, shunga o‘xshash gaplar — bu bizning harakatsizligimiz, dangasaligimiz va o‘zimizning zaif tomonlarimizni oqlashimizdan boshqa narsa emas. O‘z ustingizda ishlang, bilim oling. Albatta, qiyin vaqtlar ham o‘tadi. Ko‘rsatuv haqidagi fikrlaringiz, e’tirozlaringiz hamda takliflaringizni YouTube kanalimizda, iltimos, albatta yozib qoldiring. O‘tkazgan vaqtingizga rozi bo‘ling.

Muhamedov Baxtinur suhbatlashdi.