2002—2004 yillarda Termiz davlat universiteti (TerDU) rektori bo‘lib ishlagan iqtisod fanlari doktori, professor Xidirnazar Allaqulov Kun.uz tahririyatiga murojaatida o‘z vaqtida yuqori idoralar tomonidan o‘ziga nisbatan qilingan adolatsizliklar haqida bayon qildi. Uning quyida keltiriladigan tarixidan Milliy xavfsizlik xizmatining sobiq amaldorlari, MXX raisining sobiq o‘rinbosari, ayni vaqtda qamoqda bo‘lgan Shuhrat G‘ulomov va MXX sobiq tergovchisi, sobiq bosh prokuror Rashid Qodirovning kuyovi Nodir To‘raqulov nomlarini ham ko‘rish mumkin. MXX zobitlariga qarshi chiqa olgan, o‘ziga nisbatan sud ishida ham yutib chiqqan professor Xidirnazar Allaqulov endi adolat qaror topib, lavozimi va sha'ni tiklanishini istaydi.
Iqtisod fanlari doktori, professor Xidirnazar Allaqulov Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 24 maydagi qarori bilan Termiz davlat universiteti (TerDU)ning rektori etib tayinlangan. O‘sha vaqtda MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi boshlig‘i lavozimida Shuhrat G‘ulomov, tergov bo‘limi boshlig‘i lavozimida Nodirbek To‘raqulov faoliyat yuritayotgan, boshqarmaning TerDU bo‘yicha kuratori esa Orif Boborajabov edi. Universitetda 2002-2003 o‘quv yili uchun abituriyentlardan hujjatlar qabul qilinayotgandi. Dosent O‘rol Xudoyqulov tarix fakulteti kunduzgi bo‘limiga hujjatlarni qabul qilish bo‘yicha ma'sul etib tayinlanadi.
To‘plangan dalillarga ko‘ra, O‘rol Xudoyqulov rektor qabuliga kelib, (Orif Boborajabov MXX Surxondaryo viloyat boshqarmasining TerDU bo‘yicha kuratori) 2002 yilda Tojikiston Respublikasi Shahrinov tumanidagi 21-o‘rta maktabdan Komiljon Abduraimovich Kuliyev nomiga berilgan AB №249675 raqamli attestatni unga qoldirib, hujjatlarni qabul qilib rasmiylashtirishni buyurib ketganini ma'lum qiladi.
Kurator Boborajabov Komiljon Kuliyev O‘zbekiston fuqarosi ekanini tasdiqlovchi pasportni Xudoyqulovga ko‘rsatmasdan, o‘z dastxati bilan mazkur attestat egasining shaxsi haqida ma'lumot yozib berib ketgan. Kurator yozib qoldirgan ma'lumotini aslicha keltiramiz: «Yashash joyi, Denov tumani, Mustaqillik j/x, «Katta Qarshi» qishlog‘i. 2002y. Denov tumanidagi 22-o‘rta maktabni tugatgan. Ona tili tojik tili. Pasport № SS0203363 vydan 28.03.02g. Denauskim ROVD. Tarix fak-ti kunduzgi bo‘lim. Otasi – Kuliyev Abduraim – ishchi, Onasi – Kuliyeva Saodat – uy bekasi»
Rektor Xudoyqulovga abituriyentning o‘zi pasporti bilan kelmaguncha, hujjatlarni qabul qilmaslik haqida ko‘rsatma bergan. Ammo Boborajabov (MXX kuratori) qabul komissiyasiga bir necha marta kelib, Xudoyqulovdan Kuliyevning attestatini qabul qilib, rasmiylashtirishni talab qilgan va qistovga olgan.
Xudoyqulov esa rektor topshirig‘iga ko‘ra qo‘lida turgan hujjatlarni rasmiylashtirmagan. Shundan keyin kurator Xudoyqulovdan kechqurun fufayka (paxtali kiyim) kiyib, pasporti bilan MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasiga borishini tayinlagan.
Rektor cho‘chib qolgan Xudoyqulovga bir necha kun ishga kelmasdan, uyida qolishiga ruxsat bergan.
Hujjatlar qabul qilish muddati tugagandan so‘ng kurator O‘rol Xudoyqulovdan attestat va o‘zi yozgan soxta ma'lumotnomani olib ketadi. Nusxalar esa rektor Allaqulov qo‘lida qoladi.
Birinchidan, Vazirlar Mahkamasining qarori bilan xorijiy davlatlarning fuqarolarini O‘zbekistondagi oliy ta'lim muassasalariga qabul qilish tartib-qoidalari belgilab qo‘yilgan.
Umumiy asosda test sinovlariga qatnashib, yetarli ball to‘plagan xorijlik abituriyentlar, avvalo Vazirlar Mahkamasi belgilab qo‘ygan summani valyutada bankdagi hisob raqamiga (universitetning hisob raqamiga emas) tushirishlari lozim. Shundan so‘ng Vazirlar Mahkamasining ruxsati bilan rektorning xorijlik abituriyentni talabalikka qabul qilish haqidagi buyrug‘i chiqariladi.
MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi xodimi nafaqat qabul jarayonlariga oid hukumat qarorlarini oyoqosti qilmoqchi, balki davlatni valyuta tushumidan mahrum etmoqchi bo‘lgan.
Ikkinchidan, o‘zi yo‘q, shaxsi va fuqaroligi noma'lum shaxsning hujjatlarini zo‘ravonlik bilan qabul qildirish yoki qabul qilish qonunlarga «xiyonat» hisoblanadi.
Kurator Boborajabov rektordan 2002-2003 o‘quv yili uchun iqtisod mutaxassisligi kunduzgi bo‘limiga hujjat topshirib, test sinovlaridan 47,60 ball (guruhi – 269, javob varaqasi №0200356) to‘plagan abituriyent Artem Vyacheslavovich Konopleyevni talabalar safiga qabul qilishni ham talab qilgan, u rektorga buni MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi boshlig‘i Shuhrat G‘ulomov talab qilayotganini bildirib, buyruq chiqarishni so‘ragan.
Kurator 2002 yil noyabr oyi mobaynida ushbu abituriyentga buyruq chiqarishni bir necha marta talab qiladi. Rektor esa bu talabni bajarmaydi. Ular bosimini kuchaytirishgan, shu bois 2002 yil 28 noyabr kuni bu haqida universitet rahbariyati va qabul komissiyasi a'zolari ishtirokida dalolatnoma tuzib qo‘yilgan.
Shundan so‘ng, MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi tergov bo‘limi boshlig‘i Nodirbek To‘raqulov rektor qabuliga kelib, TerDU haqida yuqori idoralarga taqdimnoma kiritilishini aytib, rektor Allaqulovga tahdid qilgan.
2003 yilning 25 yanvar kuni MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi boshlig‘i Shuhrat G‘ulomovning imzosi bilan yuqori idoralar, shu jumladan, Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vaziri Saidahror G‘ulomovga taqdimnoma kiritilgan. Taqdimnoma ijrochisi tergov bo‘limining boshlig‘i Nodirbek To‘raqulov edi.
Ushbu taqdimnomadan ayrim jumlalarni aslicha keltiramiz: «… Sleduyet takjye otmetit, chto rektor TermGU Allakulov X. vidya i oshchushchaya na sebe ves etot negativnyy protsess nichego ne predprinimaya, sobirayet vokrug sebya, a imenno, naznachayet na rukovodyashchiye doljnosti lits, ne imeyushchix svoyego mneniya, a xujye vsego kotoryye ne znayut dajye svoi funksionalnyye obyazannosti i protsess raboty v VUZe.
Naprimer, nachalnik otdela kadrov VUZa Bekmuradov X., raneye rabotavshiy prepodavatelem istoricheskogo fakulteta TermGU, v svyazi s tem, chto ne znayet ili ne jyelayet znat svoix obyazannostey, postoyanno vstupayet v konflikt ili ne mojyet otvetit na voprosy sotrudnikov TermGU v chasti yego kasayushcheysya. Krome togo, Allakulov X. naznachil na doljnosti prorektorov Dusyarova X. i Berdiyeva U., kotoryye yavlyayutsya kandidatami nauk, xotya v VUZe imeyetsya i doktara nauk i professora, dostoynyx etix doljnostey.
S razresheniya Allakulova X. na rabotu v kachestve ekspeditora byl prinyat Jumayev X., kotoryy rodom iz Oltynsayskogo rayona Surxandarinskoy oblasti. V svyazi s tem, chto rektor ne soglasovav voprosy o prinyatii i naznachenii Jumayeva X. na rabotu, byli rasprostraneny sluxi o tom, chto Allakulov X. sobirayet v Universitete svoix zemlyakov /Allakulov X. sam rodom iz Oltynsayskogo rayona Surxandarinskoy oblasti/.
Vse vysheukazannyye fakty vo-pervyx, nanosyat uron avtoritetu nashey strany /lyudi, dayushchiye znaniye nashim detyam, vsegda olitsetvoryali intelligentsiyu i svet gosudarstva/, vo-vtoryx, nanosyat nepopravimyy ushcherb v vospitanii molodogo pokoleniya /nashi deti vidyat vse eti negativnyye protsessy/, v tretix, vyzyvayet nedoveriye sredi naseleniya v poluchenii dostoynogo obrazovaniya i spravedlivosti provedeniya testovyx ekzamenov v svyazi s chem prosim Vas v blijaysheye vremya dat sleduyushchiye ukazaniya sootvetstvuyushchim Upravleniya vverennogo Vam Minesterstva dlya ozdorovleniya klimata i obstanovki v Termezskom Gosudarstvenno Universitete:
- provesti besedu s rektorom VUZa Allakulovym X. po voprosam kadrovoy politiki, a takjye nedopushcheniya vpred podobnyx narusheniy;
- provesti v blijaysheye vremya kompleksnuyu i inspektorskuyu proverki so storony kompetentnyx sootvetstvuyushchix podrazdeleniy vverennogo Vam Ministerstva …»
MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi rahbar xodimlarining noqonuniy talablarini bajarmagani uchun ular rektorga tahdid qilib, taqdimnomalar kiritgan.
Rektor X.Allaqulovga qadar test sinovlarida mutlaqo qatnashmagan yoki yetarli ball to‘play olmagan yoxud hujjatlarini boshqa shaharlardagi oliy o‘quv yurtlariga topshirib, test sinovlarida yetarli ball to‘play olmagani uchun talabalikka qabul qilinmagan abituriyentlar sobiq rektorlarning talabalikka qabul qilish haqidagi buyruqlarisiz universitetning talabalari tarkibiga kiritilib, noqonuniy o‘qitilib, noqonuniy diplomlar berib kelingan.
Rektor noqonuniy o‘qitib kelingan talabalar ro‘yxatini ilova qilgan holda Vazirlar Mahkamasi, Prezident Devoni va boshqa idoralarga ma'lumotnomalar taqdim etgan, muammo hal etilishini so‘ragan. Lekin hech narsa o‘zgarmagan.
Huquqni muhofaza qiluvchi organlarning xodimlari, hokimiyat vakillari va boshqa shaxslar undan bu «talabalar»ga kirish buyruqlari chiqarib, qonuniy qabul qilingan talabalar safiga qo‘shishini talab qilishadi. X.Allaqulov ularning talablarini yana bajarmaydi.
TerDUda shunday muammo borligini MXX va huquqni muhofaza qiluvchi boshqa organlar hamda yuqori idoralar yaxshi bilishgan. Aniqlanishicha, bunday «talabalar» soni 917 nafar bo‘lgan. Lekin MXX xodimlari o‘zlarini bilmaganga olib kelishgan. Chunki bunday «talabalar» safida ularning farzandlari, qarindoshlari va boshqa tanish-bilishlari bor edi. Bu muammoni X.Allaqulov ko‘tarib chiqqani ularga yoqmaydi va ular rektorning o‘zini aybdor qilmoqchi bo‘lishadi.
X.Allaqulov TerDUning g‘aznasi va bankdagi hisob raqamidan Surxondaryo viloyat va Termiz shahar prokuraturalarining hamda viloyat xo‘jalik (hozirgi iqtisod) sudining mansabdor shaxslarining himoyasida bo‘lgan universitetning mansabdor shaxslari, firma va bank muassasasi rahbarlari tomonidan talon-toroj qilingan rasmiy kursda 600 000 (olti yuz ming) AQSh dollariga teng pulni universitetga qaytartirdi. Bunga qadar TerDUni yillar davomida qayta-qayta tekshirib, taftish qilgan MXX Surxondaryo viloyat boshqarmasi buni ko‘rmaganmidi?
Allaqulov rektorligi davrida TerDUda amalga oshirilgan ishlardan ba'zilarini Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi Hay'atining qarorlari, vazirlikning Vazirlar Mahkamasiga yuborgan xati va boshqa rasmiy hujjatlar asosida keltirib o‘tiladi.
X.Allakulov professor-o‘qituvchilar orasida sog‘lom raqobat muhitini yaratish maqsadida ijodiy izlanishlarga ko‘ra, erishilgan natijalariga qarab, eng kam ish haqining bir barobaridan olti barobarigacha tabaqalashgan ustama ish haqlarini joriy etgan. Gollandiya, Janubiy Koreya, Rossiya, Avstraliya kabi mamlakatlardagi oliy o‘quv yurtlarida TerDU professor-o‘qituvchilari tajriba almashdilar. O‘zaro manfaatli ilmiy-amaliy aloqalar yo‘lga qo‘yildi. Universitet Osiyo universitetlari Federatsiyasi a'zoligiga qabul qilindi. 2002-2004 yillar uchun taraqqiyot hisoblangan «Axborot texnologiyalari va masofadan o‘qitish markazi» tashkil etildi. O‘quv jarayoniga 300 ga yaqin kompyuterlar olib kirilib, 13 ta maxsus kompyuter sinflari tashkil etildi. Barcha bo‘limlar, kafedralar va o‘quv zallari internet tizimiga ulandi, ular o‘rtasida elektron pochta tizimi joriy etildi. Yangi informatsion texnologiyalarga asoslangan kompyuterlashgan «lektor» tizimi orqali tasvirli subtitr yozuvli ma'ruzalar o‘qitilishi yo‘lga qo‘yildi. Yettita zamonaviy laboratoriya ishga tushirildi. Kutubxonadagi kitoblar fondi uch barobarga boyitilib, uchta elektron o‘quv zallari tashkil etildi.
Bu ishlar o‘z samarasini berdi: Professor-o‘qituvchilar tomonidan Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi tavsiya qilgan o‘nlab darsliklar, elektron-o‘quv qo‘llanmalar chop etildi. Universitet olimlari tomonidan o‘nlab monografiyalar nashr qilindi. Yigirmadan ortiq ixtirolik ishlari uchun patentlar olindi. Doktorlik, o‘n oltita nomzodlik dissertatsiyalari himoya qilindi. Talabalarning fan olimpiadalari bo‘yicha 59-o‘rinda turgan TerDU, 2003 yilga kelib respublikadagi oliy o‘quv yurtlari o‘rtasida yuqori o‘rinlarni egallagan bo‘lsa, hududlardagi (Toshkent shahrida joylashgan OTMlardan tashqari) oliy o‘quv yurtlari orasida esa birinchi o‘ringa chiqib oldi.
Magistrantlar safidan esa «JICA» fondi grantlarining sovrindorlari yetishib chiqib, ular Yaponiya oliy o‘quv yurtlariga tahsil olishga yuborildi. Talabalar orasidan Davlat stipendiyalarini olishga sazovor bo‘lganlar miqdori uch barobarga ko‘paydi. Sportchi talaba yoshlar tarkibidan xalqaro turnirlar g‘olibi, Osiyo qit'asi chempionlari yetishib chiqdi.
Lekin universitetda ijobiy o‘zgarishlar bo‘layotganini ko‘rib turgan MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi boshlig‘i Shuhrat G‘ulomov va tergov bo‘limi boshlig‘i Nodirbek To‘raqulov kiritgan taqdimnomalarida asossiz ma'lumotlarni qayd etishgan.
Taqdimnomalar kiritilganidan keyin boshqarma xodimlarining tahdidi yanada kuchaydi.
X.Allaqulov rektor bo‘lib ishga borgach, talabalar kontingentini tekshirgan. Xodimlar bo‘limida saqlanishi shart bo‘lgan hujjatlar, shu jumladan talabalar kirish buyruqlarining bir qismi yo‘qligi aniqlangan. Hisobxonadagi ahvol ham xuddi shunday edi. Bu hujjatlar MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasining og‘zaki talablariga ko‘ra boshqarmaga berib yuborilgan va keyinchalik universitetga qaytarilmagan.
Rektor universitetdan chiqadigan har bir hujjat yozma so‘rovnomalarga ko‘ra uning ruxsati bilan tegishli ravishda rasmiylashtirilib berilishi haqida ko‘rsatma bergan.
Ammo MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi xodimlari og‘zaki ravishda barcha talabalarning o‘qishga qabul qilinganligi to‘g‘risidagi buyruqlarini boshqarmaga yetkazib berishni uzluksiz ravishda talab qilgan. Lekin ularning bu talablari ham bajarilmagan. Ular esa taqdimnomada familiyasi keltirilgan xodimlar bo‘limi boshlig‘i dotsent X.Bekmuradov va boshqa xodimlarga do‘q-po‘pisa qilib, pasporti bilan boshqarmaga borishni talab qilgan. Bunday xatti-harakatlar haqidagi hujjatlar Kun.uz nashrida mavjud.
X.Allaqulov universitetda noqonuniy o‘qitilib kelingan «talabalar» muammosi bo‘yicha prezidentning davlat maslahatchisi, akademik To‘xtapo‘lat Rixsiyev nomiga ma'lumotnoma taqdim etgan. T.Rixsiyev 2003 yil 17 apreldagi 07-585 sonli xati bilan «Komissiya tuzib, ushbu muammo uzil-kesil hal qilinsin» degan mazmunda Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligiga ko‘rsatma bergan. Vazirlikning 2003 yil 18 apreldagi 91-sonli buyrug‘iga asosan maxsus komissiya tomonidan ushbu muammo universitetda o‘rganilgan. Vazirlikning navbatdagi Hay'atida MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi taqdimnomasida familiyalari keltirilgan ma'naviyat va ma'rifat ishlari bo‘yicha 1-prorektor X.Dusyarov va o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor O‘.Berdiyev lavozimlaridan ozod etilgan.
Holbuki undan oldin X.Allaqulov moddiy manfaatdorlik evaziga «talabalar»ning noqonuniy o‘qitilib kelinishida ishtirokchi bo‘lgan o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor Asroriddin Qosimov va ma'naviyat va ma'rifat ishlari bo‘yicha 1-prorektorni lavozimdan ozod etib, noqonuniy ishlarga aralashmagan X.Dusyarov va O‘.Berdiyevni ularning o‘rniga prorektor vazifasini vaqtincha bajaruvchi etib tayinlagandi. Lekin endi ular vazirlikning Hay'ati qaroriga ko‘ra lavozimdan ozod etildi. X.Allaqulov esa noqonuniy o‘qitilib kelingan «talabalar» muammosini ko‘tarib chiqqani uchun vazirlik Hay'atida ogohlantirish bilan «mukofotlanadi».
Binobarin, shu davrga kelib MXX raisining muovini lavozimida faoliyat yuritayotgan Shuhrat G‘ulomovning Surxondaryo viloyat boshqarmasi boshlig‘i paytida kiritgan taqdimnomasidagi talablar bajarildi. Ammo noqonuniy o‘qitilib kelingan «talabalar» muammosi ochiq qoldirildi.
X.Allakulovning so‘zlariga ko‘ra, Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vaziri akademik Saidahror G‘ulomov rektor X.Allaqulovga o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor lavozimiga professor Shukur Xurramovni tavsiya etishini tayinlagan, rektor vazirga rad javobi qaytargan. U o‘zida professor Sh.Xurramov universitetdagi noqonuniy qilmishlarni sodir etgan guruhlardan birining boshchisi ekanligi haqida rasmiy hujjat mavjudligi va u prorektor bo‘lib ishlagan kezlarda moddiy manfaatdorlik evaziga «talabalar» noqonuniy o‘qitilib kelinishiga homiylik qilgani, bu to‘g‘risida universitetdagi o‘qishini tugatgan, lekin kirish buyruqlari bo‘lmaganligi uchun diplom ololmayotgan shaxslarning tushuntirish xatlari mavjudligi haqida vazirga axborot bergan. Shundan so‘ng vazir MXXning vazirlik bo‘yicha kuratori Sh.Xurramovni prorektor etib tayinlashni so‘raganini rektorga ma'lum qilgan va bu mavzuga nuqta qo‘ygan.
Shuhrat G‘ulomov MXX Surxondaryo viloyati boshqarmasi boshlig‘i bo‘lib ishlagan kezlarda Shuhrat Toshpo‘latov unga muovinlik qilgan.
Taqdimnomalar kiritilganidan biroz vaqt o‘tib Shuhrat G‘ulomov MXX raisining muovini lavozimiga ko‘tarilgan. Shuhrat Toshpo‘latov esa MXX Jizzax, Toshkent viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasi boshqarmalari boshlig‘i, Toshkent viloyati boshqarmasi boshlig‘i, bir vaqtning o‘zida MXX raisi muovini lavozimlarida faoliyat yuritadi.
X.Allakulovning aytishicha, Professor Shukur Xurramov Shuhrat Toshpo‘latovning pochchasi (xolasining eri) bo‘ladi. Shuning uchun MXX uni prorektor etib tayinlashni so‘ragan.
O‘sha vaqtdagi hukumat inflyatsiyani jilovlash uchun muomaladagi pul massasini qisqartirish yo‘lini tanlab xato yo‘ldan bordi. Oqibatda, banklar mijozlarini yetarli miqdordagi pul mablag‘lari bilan ta'minlamadi. Natijada kishilar peshona teri bilan ishlab topgan ish haqi va nafaqalarini, talabalar esa stipendiyalarini bir necha oylab ololmasdan ovora bo‘lishdi. Odamlar jabr ko‘rdi. Shunday holat TerDUda ham kuzatiladi.
TerDU va uning atrofida sodir etilgan va X.Allaqulov chek qo‘ygan noqonuniy ishlardan manfaatdor professor Shukur Xurramov rahbarligidagi guruhning «mushtipar» a'zosi, lavozimidan ozod etilgan iqtisodiyot fakulteti dekanining muovini Suluv Xamidovaning imzosi bilan Bosh vazirning birinchi o‘rinbosari Rustam Azimov nomiga 2004 yilda ustma-ust telegrammalar yuborildi. To‘lovi kechiktirilayotgan ish haqi va stipendiyalar uchun rektor aybdor qilib ko‘rsatildi.
Rustam Azimov va Markaziy bank boshqaruvi raisi Fayzulla Mullajonov tomonidan banklarning rahbarlariga banklardan bir so‘m ham chiqarmaslik haqida ko‘rsatmalar berilganiga qaramasdan, shikoyatchining telegrammalarida ko‘rsatilgan muammoga «yechim» topildi: «Telegrammada ko‘rsatilgan ... salbiy holatlarni sodir etgan hamda sodir etilishiga yo‘l qo‘ygan rahbar va ma'sul shaxslarni javobgarligini aniqlab va asoslangan faktlarni huquqni nazorat qiluvchi organlarga taqdim etishingizni so‘rayman» deb tegishli vazirliklarga ko‘rsatma bergandi bosh vazirning birinchi o‘rinbosari.
Shundan so‘ng, Moliya vazirligi, Nazorat-taftish Bosh boshqarmasi va Surxondaryo viloyat prokuraturasi 2004 yil mart oyidan TerDUni tekshira boshlaydi. Tekshiruv ishlariga Surxondaryo viloyatidagi barcha tuman va shahar prokuraturalari hamda Samarqand va Buxoro viloyatlari prokuraturalari jalb etildi. Respublika Markaziy banki ham qarab turmaydi va o‘z yo‘nalishidan turib, universitetga nisbatan tekshiruv ishlarini olib boradi.
Tekshiruvlar «natijalari»ga ko‘ra, Surxondaryo viloyat prokuraturasi 2004 yil 26 aprel kuni X.Allaqulovga nisbatan qasddan mansab vakolatini suiiste'mol qilgan, mansab sovuqqonligi va xizmat soxtakorligini sodir etgan, deb jinoyat ishi qo‘zg‘atadi. Bosh prokuratura jinoyat ishini alohida nazoratga oladi.
Tergov harakatlari olib borilayotganiga qaramasdan, «O‘zbekiston ovozi» gazetasining bosh muharriri Safar Ostonovning imzosi bilan ushbu gazetaning 2004 yil 20 may sonida «Respublika prokuraturasi diqqatiga» degan tahdidli ruknda rektor haqida «Holvani rektor, kaltakni student yeydimi? Yoki davlat byudjyetidan ajratilgan mablag‘lar ayrim joylarda qanday talon-toroj qilinayotgani va o‘g‘irlanayotgani haqida» sarlavhali feleton chop etildi.
S.Ostonov X.Allaqulovning aybdorligi haqida fel'yeton berayotgan vaqtda O‘zbekiston Konstitutsiyasining 26-moddasiga binoan, jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi, degan aybsizlik prezumptsiyasining oltin qoidasidan nahotki bexabar bo‘lgan bo‘lsa?
Voqealar rivoji shunday ko‘rinish oladiki, Oliy va o‘rta maxsus ta'limi vaziri qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi va feletonni asos qilib, Allaqulovga rektorlik lavozimidan ketish haqida Bosh vazir o‘rinbosari nomiga ariza yozishini talab qiladi. X.Allaqulov esa avvaliga rozi bo‘lmaydi, lekin oilasining tinchligini o‘ylab ariza yozishga majbur bo‘ladi.
U Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 17 iyundagi qarori bilan rektor lavozimidan ozod etiladi. Davlat va jamiyat qurilish akademiyasida dekan lavozimida ishlagan Zoir Choriyev TerDUning yangi rektori etib tayinlanadi.
Allaqulov bosim tufayli ariza yozishga majbur bo‘lganini 8 guvoh sudlarning majlislarida tasdiqlagan, ular qatorida Oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vaziri o‘rinbosari, akademik Shavkat Ayupov ham bor, ko‘rgazmalar va tushuntirish xatlari berilgan.
Prokuratura 2004 yil 23 iyul kuni Allaqulovga nisbatan olti epizodli ayblov e'lon qilib, jinoyat ishini sudga o‘tkazadi. Unga nisbatan munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risidagi tilxat olish orqali ochiqda qoldirish ehtiyot chorasi qo‘llanildi.
Sud jarayonlari olib borilayotganiga qaramasdan, «O‘zbekiston ovozi» gazetasining bosh muharriri Safar Ostonov imzosi bilan gazetaning 2004 yil 28 sentabr sonida aybsizlik prezumptsiyasi talablariga zid ravishda «Holvani rektor, kaltakni student yeydimi?» sarlavhali ikkinchi feleton chop etilib, Allaqulov «bosh aybdor» deb e'lon qilinadi.
Jinoyat ishini jinoyat ishlari bo‘yicha Surxondaryo, Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarining tuman sudlaridan boshlab Oliy sud bilan jami 14ta sudning 30 nafardan ortiq sudyasi uch yil mobaynida ko‘rib chiqib, X.Allaqulovni sud qilishdi. Ushbu sudlarning barchasi uni haq, prokuratura organlari va matbuotni nohaq deb topishdi.
Jinoyat ishlari bo‘yicha Qashqadaryo viloyati Dehqonobod tuman sudi Allaqulovni qo‘yilgan ayblar bo‘yicha mutlaqo aybsiz deb e'tirof etdi. 2006 yil 23 fevral kuni Jinoyat protsessual kodeksning 83-moddasi 1, 2 va 3-bandlariga ko‘ra oqlov hukmi e'lon qilindi. JPKning 304-314-moddalari tartibida huquqlari tiklanishi va unga nisbatan yetkazilgan zarar qoplanishi lozimligini oqlov hukmida ko‘rsatdi.
Ammo prokuratura organlari oqlov hukmini qabul qilolmadi. Protestlar keltirishdi. Shu sababdan sobiq rektor yana bir yarim yilga yaqin sudma-sud yurib, sarson-sargardon bo‘ldi.
Dehqonobod tuman prokurori kiritgan protest va Bosh prokuratura ikki marta keltirgan protestlar sudlar tomonidan rad etilib, oqlov hukmi yana uch marta o‘z kuchida qoldirildi.
So‘nggi marta jinoyat ishlari bo‘yicha Buxoro viloyati sudi apellyatsiya instansiyasi oqlov hukmi asosli va qonuniy ekanligini tasdiqlab, 2007 yil 5 iyun kuni ajrim chiqardi. Uch yil davom etgan sud jarayonlariga nuqta qo‘yildi va oqlov hukmi uzil-kesil qonuniy kuchga kirdi.
Sud hujjatlari va oqlov hukmida shunday yozilgan: «Universitetda uzoq yillar davomida abituriyentlarni talabalikka qabul qilish qoidalari qo‘pol ravishda buzilib, ayrim talabalar noqonuniy yo‘l bilan o‘qitilib, ularga noqonuniy diplomlar berib kelingan. X.Allaqulov esa rektor sifatida faoliyatining dastlabki kunlaridanoq ushbu noqonuniyliklarga qarshi kurashib, bu holatlarga chek qo‘ygan... X.Allaqulov Termiz davlat universitetidagi talon-toroj va noqonuniyliklarga chek qo‘ygani uchun manfaatdor guruhlar va shaxslar unga tuhmat uyushtirgan. Prokuratura tomonidan yuqori idoralarga taqdimnomalar kiritilgan. Prokuratura qanday yo‘l bilan bo‘lsa-da, X.Allaqulovni ayblamoqchi bo‘lgan».
Sud oqlov hukmi bilan birga Vazirlar Mahkamasiga, Bosh vazir o‘rinbosari Rustam Qosimov nomiga «X.Allaqulovning sha'ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini tiklash maqsadga muvofiq va lozim» degan mazmunda xat kiritadi. Lekin oqlov hukmi va sudning xati mutlaqo e'tiborsiz qoldiriladi.
Bosh prokuror Rashid Qodirov va birinchi Prezident Islom Karimov nomlariga kiritilgan murojaatlar ham bee'tibor qolgan.
Sha'ni uchun BMT Bosh Assambleyasining rezolyutsiyasi bilan 1966 yilda qabul qilingan, O‘zbekiston Respublikasi 1995 yilda ratifikatsiya qilgan, qo‘shilgan «Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt» nomi bilan ataluvchi xalqaro konvensiya bilan berilgan huquqlaridan foydalanib, Jyenevaga borib, BMTning Inson huquqlari bo‘yicha Komitetiga 2011 yil murojaat qilgan.
Komitet 2017 yil 3-28 iyul kunlari Jyenevada bo‘lgan 120-sessiyasida murojaatnomamni ko‘rib chiqib, 19 iyul kuni xulosalar va qaror qabul qildi.
Qayd etish joizki, Komitet «O‘zbekiston ovozi» gazetasi bosh muharriri Safar Ostonovning qilmishlarini davlat tomonidan xalqaro konvensiya moddalarini buzish tarzida muhokama qildi va xulosa qildi.
Komitet qarorining 6.3 bandida: «Komitet X.Allaqulovning hokimiyat tomonidan o‘tkazilgan bosim tufayli lavozimidan ozod qilish to‘g‘risida ariza berishga majbur bo‘lgani, ishdan bo‘shatishda protsessual qonunlarga rioya qilinmagani va milliy sudlar guvohlarning uning foydasiga bergan ko‘rsatmalarini inobatga olmagani haqidagi vajlarini e'tiborga oladi. Komitet mehnat shartnomasi bekor qilingani to‘g‘risidagi buyruq nusxasini X.Allaqulov hech qachon olmagani tufayli so‘nggi muddatni o‘tkazib yuborgani va bu buyruqni u birinchi bosqich sudida uning da'vosi rad etilgan 2008 yil 28 avgustda birinchi marta ko‘rgani haqidagi vajlarini ham e'tiborga oladi» deb yozilgan.
Qarorning 9-bandida: «Paktning 2-moddasi 3-bandiga muvofiq ishtirokchi-davlat X.Allaqulovga huquqiy himoyaning samarali vositalarini taqdim etishi shart. Bu Paktda mustahkamlab qo‘yilgan huquqlari buzilgan shaxslarga to‘liq xajmda qoplashni talab qiladi. Ushbu holatda ishtirokchi-davlat, jumladan:
a) X.Allaqulovga adekvat, ya'ni to‘liq hajmda kompensatsiya taqdim etishi, shu jumladan mahrum bo‘lgan ish haqi va olishi mumkin bo‘lgan, lekin ololmay qolgan daromadlari va uning obro‘yiga yetkazilgan ziyon, sudda ishni ko‘rish bilan bog‘liq sud xarajatlari va ushbu Taqdimnomada ko‘rsatilgan buzilgan huquqlari uchun;
b) X.Allaqulovga uning obro‘, sha'ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘ tiklanishi uchun satisfaksiya (qoniqishi)ning tegishli vositalarini shahar sudining 2009 yil 16 yanvar kunidagi qaroriga muvofiq taqdim etishi shart» deb ko‘rsatilgan.
Komitetning qarori O‘zbekistonga 2017 yil avgust oyida kelib tushgan.
Konstitutsiya bo‘yicha milliy qonunlardan xalqaro Konventsiyalar ustun turadi. X.Allaqulov Komitetning qarori bo‘yicha Prezident, Bosh vazir hamda Prezidentning Davlat maslahatchilari va arboblari nomlariga o‘n ikki marotaba murojaatnomalar taqdim etgan. Prezidentning shaxsiy qabulini ham so‘ragan. X.Allaqulovning taxminicha, murojaatnomalari Prezident Shavkat Mirziyoyev e'tiboriga yetkazilmagan.
Prezident Shavkat Mirziyoyev Ulug‘nor tumanida Andijon viloyati faollari ishtirokida 2018 yil 19 may kuni o‘tkazilgan videoselektor yig‘ilishida: «Hamma noto‘g‘ri ketganlarni qaytaraman.... Televizorda ko‘ryapsiz, qaytaryapman. Men bilaman nima uchun, ular bir-ikki atrofdagilarga yoqmagan, porasini bermagani uchun haydalgan», deb ta'kidlagan edi.
Hozirda sobiq rektor Xidirnazar Allaqulov Prezident tashabbusi bilan unga nisbatan adolat uzil-kesil qaror topishiga ishonmoqda.
Zafarbek Solijonov
Kun.uz jurnalisti
