Surxondaryodagi ayiqlar makoni – Yuqori To‘palang milliy tabiat bog‘i | Manzil

Bu yerda ayiqlar shunchalik ko‘pki, ularni deyarli har kuni uchratish mumkin. Ba’zan fotoqopqonlarga “selfi”ga tushib ham turishadi. Ayiqlarning qo‘shnisi – yovvoyi cho‘chqalar ham to‘da-to‘da bo‘lib yashaydi. “Manzil” jamoasi O‘zbekistonning hayvonot olamiga eng boy maskanlaridan biri – Yuqori To‘palang milliy tabiat bog‘iga sayohat qildi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

O‘zbekiston janubida, Hisor tog‘ tizmasining bag‘rida Yuqori To‘palang milliy tabiat bog‘i joylashgan. Bu – tabiat hali ham o‘z qonunlari bilan yashaydigan, inson ta’siri minimal bo‘lgan kam sonli joylardan biri.

Suv va tog‘lar uyg‘unligi

Yuqori To‘palang milliy tabiat bog‘i Surxondaryo viloyatining Sariosiyo tumanida joylashgan. Hisor tog‘ tizmasining qariyb 28 ming gektar maydonini egallaydi. U yerga yetib borish oson emas: avval To‘palang suv omboridan qayiqda o‘tish kerak bo‘ladi.

Lekin bu safarning asosiy jozibasi ham shu: suv va tog‘lar uyg‘unligi yaratgan manzara kishini hayratga soladi.

Vaqt to‘xtab qolgan qishloqlar

Milliy tabiat bog‘iga kirishda inson qo‘li bilan barpo etilgan bog‘larga duch kelasiz. Ilgari bu yerlarda odamlar yashagan, dalalar sug‘orilgan, bolalar o‘yin-kulgi bilan band bo‘lgan, qariyalar gurung qilib o‘tirgan qadimiy qishloqlar bo‘lgan.

Bu tog‘lar bag‘rida 7–8 ta qishloq bo‘lgan. Lekin 2000 yilda jangarilar bostirib kirgach, xavfsizlik sababli aholi boshqa hududlarga ko‘chirilgan. Ko‘pchilik bu tarixni Sariosiyo voqealari nomi bilan yaxshi biladi.

Bolalik izidan – tabiat muhofazasiga

Inspektor Nizomiddin Sultonov 2022 yilda milliy tabiat bog‘i tashkil etilgandan keyin bu yerda ish boshlagan. Uning bolaligi aynan shu tog‘larda o‘tgan, ajdodlari ham shu yerlarga ko‘milgan. Nizomiddin bu yerlarni besh qo‘ldek biladi.

“Har bir daraxt, har bir so‘qmoq men uchun xotira. Bu yerlarda hayot qanday bo‘lganini, odamlar nima bilan kun ko‘rganini yaxshi eslayman”, – deydi u.

Nizomiddin uchun bu faqat ish emas, u ota-onasi yashagan diyorni asrash, tabiatga xizmat qilishni o‘z burchi deb biladi.

Hayvonot va o‘simliklar olami

Yuqori To‘palang milliy tabiat bog‘i hududida jonzotlarning 55 turi aniqlangan. Ulardan 27 turi sutemizuvchilar, 12 tur – qushlar, 3 tur – sudralib yuruvchilar, 1 tur – baliqlardir.

Shulardan 19 tur hayvon O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.

Bog‘ mas’ullarining aytishicha, bu yerda ayniqsa ayiqlar va Sibir tog‘ echkilari ko‘p uchraydi. Safar davomida ayiqlarni ko‘rish nasib etmadi, lekin tog‘ echkilarini uzoq masofadan kuzatish imkoni bo‘ldi.

Hududning florasi esa 667 tur o‘simlikni o‘z ichiga oladi. Ulardan 36 turi Qizil kitobda qayd etilgan. Bu boyliklarni muhofaza qilish va ularning sonini kuzatib borish uchun doimiy monitoring ishlari olib boriladi.

Bir so‘z bilan aytganda, Yuqori To‘palang – bu jimlik va tabiiylik hukmron bo‘lgan, insonni sukunat bilan tinchlantiradigan makon.

Tohirjon Tursunov,
Kun.uz'ning “Manzil” loyihasi uchun

Ko‘rsatuv O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi bilan hamkorlikda tayyorlandi.