Xorazmdagi davlat amaldorlarining jinoyati jamiyatdagi axloqiy muhit qay holatga kelib qolganini ko‘rsatgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan ayblanuvchilarga qo‘yilgan ayb hamda belgilangan jazo esa tergov va sudlar odillikdan qanchalik yiroqligini yana bir bor fosh etib berdi. Qilmish qanchalar jirkanch bo‘lmasin, sudlanuvchilar «qarg‘a qarg‘ani ko‘zini cho‘qimaydi» qabilida qo‘llab-quvvatlangani yaqqol ko‘zga tashlanib qoldi.
Xorazm viloyatida viloyat adliya boshqarmasi boshlig‘i va Yangiariq tumani FVB rahbari 15-17 yoshlardagi mehribonlik uyi tarbiyalanuvchilari bilan jinsiy aloqa qilib kelgani ijtimoiy tarmoqlarni larzaga keltirmoqda. Tahririyatda mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, mehribonlik uyining voyaga yetmagan tarbiyalanuvchilari uzoq vaqt (qariyb 1 yil) davomida tahdid ostida, ruhiy va jismoniy bosimlar bilan jinsiy aloqa qilishga majbur qilingan.
Quyida sud hukmi bilan sudlanuvchilarga tayinlangan Jinoyat kodeksining tegishli moddalarini tahlil qilib ko‘ramiz.
Sud tomonidan ikki mansabdorga nisbatan Jinoyat kodeksining 128-moddasi (o‘n olti yoshga to‘lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish) 1-qismi va Jinoyat kodeksining eski tahrirdagi 128-1-moddasida (o‘n olti yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan shaxs bilan moddiy qimmatliklar berish yoxud mulkiy manfaatdor etish orqali jinsiy aloqa qilish) nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir qilishda aybli deb topilgan hamda ularning har biriga 1 yil 6 oydan muddatga ozodlikni cheklash jazosi tayinlangan.
2022 yil dekabr oyida ish apellyatsiya tartibida ko‘rib chiqilgan va birinchi instansiya sudi tomonidan chiqarilgan qaror o‘zgartirishsiz qoldirilgan.
Voqealarni tahlil qila turib sudlanuvchilar yengil jazo nazarda tutuvchi moddalar bilan aybdor deb topilgani hamda jazo tayinlanganini ko‘rish mumkin.
Voyaga yetmagan, himoyasiz, har tomonlama jinoyatchilarga to‘la qaram ojiz qizaloqlar muttasil jinsiy zo‘ravonlikka uchragan.
Aslida bu kabi qilmish Jinoyat kodeksining 118-moddasining bir nechta qismi va bandlari bilan malakalanishi kerak edi.
E’tibor bering, ushbu modda qanday qilmish uchun jazoni nazarda tutadi:
Nomusga tegish, ya’ni zo‘rlik ishlatib, qo‘rqitib yoki jabrlanuvchining ojizligidan foydalanib, jinsiy aloqa qilish —
- ikki yoki bir necha shaxsga nisbatan;
- takroran bir guruh shaxslar tomonidan;
- shaxsning o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganligi aybdorga ayon bo‘lgan holda.
Buning uchun 10 yildan 15 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan.
Voqealar xronologiyasi esa aynan yuqorida sanalganlarga to‘la mos tushayotganini ko‘ramiz.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumining 2010 yil 29 oktyabrdagi «Nomusga tegish va jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiiy usulda qondirishga doir ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida»gi 13-son qaroriga ko‘ra, nomusga tegish deganda (Jinoyat kodeksining 118-moddasi), ayol jinsidagi shaxs bilan uning erkiga qarshi yoki erkidan tashqari zo‘rlik ishlatib, qo‘rqitib (tahdid etib) yoxud jabrlanuvchining ojizligidan foydalanib, tabiiy usulda jinsiy aloqa qilish tushunilishi lozim.
Tahdid etish deganda jabrlanuvchining qarshiligini yengish maqsadida uni jismoniy zo‘rlik ishlatish niyati aniqligini ifodalovchi harakatlar yoki so‘zlar bilan qo‘rqitish tushunilishi lozim. Tahdid etish nomusga tegish paytida jabrlanuvchining qarshiligini yengish usullaridan biridir.
Zo‘rlik, tahdid nafaqat jabrlanuvchiga, balki uning yaqin qarindoshlariga hamda jabrlanuvchida ularga nisbatan muayyan mas’uliyat mavjud shaxslarga nisbatan (masalan, o‘qituvchi — o‘quvchilarga, tarbiyachi tarbiyalanuvchilarga va h.k.larga nisbatan) ham qo‘llangan bo‘lishi mumkin.
Jinoyat kodeksining 118-moddasida nazarda tutilgan jinoyat tarkibi 128-moddada nazarda tutilgan jinoyat tarkibidan qanday farq qiladi?
Oddiy qilib tushuntirganda, Jinoyat kodeksining xorazmlik pedofil-amaldorlarga qo‘llangan 128-moddasi bo‘yicha jinoiy javobgarlik o‘n olti yoshga to‘lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish yoki jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiiy usulda qondirish zo‘rlik yoki tahdid qo‘llamagan holda amalga oshirilayotgan harakatlar xususiyati va mohiyatini anglagan jabrlanuvchining roziligi bilan sodir etilgan holdagina kelib chiqadi.
Agar shaxs nomusga tegish vaqtida birin-ketin bir necha marta jinsiy aloqa qilgan bo‘lsa va ish holatlari aybdorda muayyan bir shaxsga nisbatan mazkur aynan o‘xshash harakatlarni sodir etishga nisbatan yagona qasd mavjudligidan dalolat bersa, qilmish Jinoyat kodeksining 118-moddasi tegishli qismlari bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi lozim bo‘lgan bitta davomli jinoyat sifatida ko‘rilishi lozim.
Shunga o‘xshash holat bir necha shaxsga nisbatan sodir etilganda Jinoyat kodeksining 32-moddasiga muvofiq, takroran jinoyat sodir etilgan deb topiladi.
Jinoyat kodeksining 118-moddasi ikkinchi qismi «v» bandi bilan, nafaqat bevosita nomusga tekkan shaxslarning harakatlari, balki jabrlanuvchiga nisbatan zo‘rlik yoki tahdid qo‘llash orqali ularga ko‘maklashgan shaxslarning harakatlari ham kvalifikatsiya qilinishi lozim. Bunda qayd etilgan jinoyat tarkiblari obektiv tomonida nazarda tutilgan harakatlarni shaxsan sodir etmagan, biroq zo‘rlik yoki tahdid qo‘llash orqali boshqa shaxslarga jinoyat sodir etishda ko‘maklashgan shaxslarning harakatlari guruh bo‘lib nomusga tegish yoki jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiiy usulda qondirish jinoyatining sherik ijrochisi sifatida
Jinoyat kodeksining 28-moddasiga havola qilinmagan holda kvalifikatsiya qilinishi kerak bo‘ladi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, mehribonlik uyining voyaga yetmagan tarbiyalanuvchilari uzoq vaqt (qariyb 1 yil) davomida tahdid ostida, ruhiy va jismoniy bosimlar bilan jinsiy aloqa qilishga majbur qilingan. Bu asos ikki amaldorning qilmishiga nisbatan Jinoyat kodeksining 128-moddasi emas, aslida 118-moddasining 3-qismi «a» bandi qo‘llanishi lozimligini ko‘rsatmoqda. 118-moddaning 3-qismi «a» bandi bilan aybli deb topilgan shaxsga esa o‘n yildan o‘n besh yilgacha ozodlikdan mahrum etish jazosi tayinlanishi mumkin.
Mazkur holatlar xorazmlik amaldorlarga nisbatan sudning hukmi qanchalik qonuniy va adolatli bo‘lganini shubha ostida qoldiradi.
Bosh prokuratura Oliy sudga kassatsiya protesti kiritdi. Demak, hali hammasi tugagani yo‘q. Ushbu maqolada yodga olganlarimiz esa Oliy sudning odil sudyalariga «shpargalka» vazifasini o‘tasa ajab emas.
Dilshod Abduqodirov,
Kun.uz
