Путиннинг қўнғироғи иш берди. “Tomahawk” нега берилмади?

Бу ракеталар Россияни музокарага қайтишга мажбурлаш учун босим воситаси эди. Ва бу босим иш берди: Зеленский Оқ уйга қадам қўйиши арафасида, Путин Трампга қўнғироқ қилди ва икки соатдан ортиқ суҳбатлашиб, Украинага “Tomahawk” бермасликка кўндирди. Мулоқотдан кейин Оқ уй раҳбари юмшаб, “Путин урушни тўхтатмоқчи” деган гапини яна такрорлай бошлади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

17 октябр куни Вашингтонга борган Украина президенти Володимир Зеленский ташрифидан асосий мақсадига эришолмади: АҚШ президенти Доналд Трамп “Tomahawk” ракеталарини ҳозирча бермаслигини айтди. Kun.uz'нинг “Геосиёсат” дастурида сиёсий таҳлилчилар бунинг сабаблари ҳақида сўз юритди.

Шуҳрат Расул: Президент Трамп, вице-президент Жей Ди Вэнс ва жаноб Келлог ҳам бир неча марта Украинага бу қурол берилишини айтганди. Биз аввалги кўрсатувларда “берилиши аниқ” деганимизда, айни шу баёнотларга таянган эдик.

Бу қуролни беришдан мақсад – президент Путинни музокара столига ўтиришга мажбурлаш эди. Зеленский билан учрашувдан тахминан бир соат олдин Путин ва Трамп 2,5 соат давомида суҳбатлашган. Қурол берилмаганининг асосий сабаби шундаки, Путин Будапештда президент Трамп билан музокараларни қайта бошлашга рози бўлган. Демак, Трамп бу қуролни Путинга босим ўтказиш воситаси сифатида ишлатмоқчи эди, аммо босим қурол берилмай туриб ўз самарасини берди.

Трамп “Tomahawk” ракеталари “мутлақо берилмайди” деб қатъий айтмади. У Зеленский билан учрашувидан кейин матбуот анжуманида айтишича, Путин билан мулоқот вақтида ундан: “Душманингизга 2000 дона “Tomahawk” ракетаси берсам, бунга қандай қарайсиз?” деб сўраган. Путин эса “зинҳор бу ишни қилманг” деб илтимос қилган.

Муҳими, бу телефон суҳбати Трамп эмас, айнан Путиннинг ташаббуси билан бўлган.

Хулоса қилиб айтганда, Трампнинг мақсади “Tomahawk” ракеталарини бериш эмас, балки улар орқали Россияга сиёсий босим ўтказиш эди. Бу босим қуроллар ишлатилмасдан ҳам ўз натижасини берди: Путин музокараларга тайёрлигини билдирди ва Будапешт учрашуви режалаштирилди.

Абдували Сойибназаров: Ҳақиқатан ҳам “Tomahawk” ракеталари Владимир Путинни чўчитгани аниқ. Чунки бундан аввал президент Жо Байден даврида “HIMARS” ракеталари ва бошқа ҳужумкор қуроллар Украинага берилган, бу эса Россиянинг ҳарбий-логистика тизимига ва энергетика инфратузилмасига сезиларли зарар етказган эди.

Шу билан бирга, “Тоmahawk” ракеталари “HIMARS”дан фарқли ўлароқ, товуш тезлигидан тез учмайди ва улар бошқа ҳарбий ҳаракатлар театрларида бир неча бор уриб туширилган. Ҳатто Франция қуролли кучлари бош штаби бошлиғи ўз интервюсида “Tomahawk” туридаги қанотли ракеталар фронтдаги умумий вазиятни тубдан ўзгартирмайди, деган баёнот берган. Бироқ бугунги кунда Россияни ўйлантираётган асосий масала – бу фронт чизиғи эмас, балки ўзининг энергетика тизими ва ишлаб чиқариш корхоналарига берилаётган зарбалардир. Чунки бу ҳолат мамлакатнинг экспорт имкониятларини жиддий чеклаб қўймоқда.

Путин Трамп билан суҳбат чоғида агар “Tomahawk” ракеталари Украинага етказиб берилса, бу АҚШнинг воситачилик ролига путур етказиши ва Россиянинг музокаралардан чиқишига сабаб бўлишини билдирган. Демак, эҳтимол, ана шу сигнал ва дипломатик огоҳлантириш Трампни вақтинча босимни юмшатишга ундаган.

Ойбек Сирожов: Путин ва Трамп ўртасидаги телефон мулоқоти бўлиши кутилган эди. Бу ҳақда Трампнинг ўзи ҳам аввалроқ таъкидлаган. Бироқ бу суҳбат айнан Зеленский ташрифидан олдин бўлишини ҳеч ким кутмаган. Бу мулоқот Зеленский томонидан тайёрланган дастурлар ва режалаштирилган келишувларни сезиларли даражада ўзгартириб юборди. Бу вазиятни таҳлил қилганда, учта асосий масалага эътибор қаратиш мумкин.

Биринчидан, телефон мулоқоти ташаббуси Путиндан чиққан. Демак, бу жараёнда кўпроқ манфаатдор томон айнан Россия бўлган.

Иккинчидан, қўнғироқ Зеленскийнинг Оқ уйга ташрифидан олдин амалга оширилган. Бу эса вақт жиҳатидан ҳам стратегик аҳамиятга эга.

Учинчидан, “Tomahawk” ракеталарининг берилиши масаласи Россияга босим ўтказиш воситаси сифатида кўрилган. Бу ракеталарни етказиб беришнинг мақсади Украинага 1991 йилги чегараларини тўлиқ қайтариб бериш эмас, балки Россияни музокаралар столига қайтариш ва урушни тезроқ тугатишдан иборат эди.

Энди савол туғилади: Россия АҚШни ўз позициясига қанчалик қизиқтира олди? Трампнинг сўзларига қараганда, телефон мулоқоти “самарали ва мазмунли” кечган. У ҳатто Зеленскийга “Путин урушни тўхтатмоқчи” деганини айтган. Бу ҳолатдан келиб чиқиб, Путин Трампни ўзининг музокараларга тайёрлигига ишонтира олган, яъни муайян даражада ён берган, деб тахмин қилиш мумкин.

Бундан ташқари, АҚШ манфаатлари нуқтайи назаридан ҳам, айрим жиҳатлар муҳим аҳамиятга эга. Трамп доимо таъкидлаб келади: “Бу урушни Байден бошлаган, агар мен ҳокимиятда бўлганимда уруш бўлмасди”. Шу боис у бу можаронинг “Байден уруши”дан “Трамп уруши”га айланиб қолишини истамайди. Яъни Украинага қўшимча, айниқса юқори технологияли қуроллар етказиб бериш Трамп учун сиёсий хавф туғдиради.

Яна бир муҳим жиҳат – Трампнинг Путинга нисбатан риторикаси ўзгариб бораётгани. Шанҳай Ҳамкорлик Ташкилоти саммитидан сўнг у Путинга нисбатан жиддий танқидий гаплар айта бошлади. Бу ўзгаришнинг сабаби Россия билан Хитой ўртасидаги яқинлашув бўлиши мумкин. АҚШ учун Россия–Хитой иттифоқининг кучайиши стратегик таҳдид саналади. Будапештда режалаштирилаётган навбатдаги учрашувда Трамп ва Путин бу масалани батафсил муҳокама қилишлари кутилмоқда.

Тўртинчи масала – Трампнинг шахсий сиёсий амбициялари. У ўзини “урушларни тўхтатган президент” сифатида тарихда қолдирмоқчи. Трамп бир неча бор “мен еттита, саккизта урушни тўхтатдим” деб таъкидлаган. Шу сабабли у Украина–Россия урушини ҳам якунлаш имкониятини ўз сиёсий ғалабаси сифатида кўрмоқда.

Камолиддин Раббимов: Дарҳақиқат, Путиннинг дипломатик салоҳияти юқори. У чорак асрдан бери ҳокимиятда. Бундан ташқари, Доналд Трампга хушомадгўй лидерлар жуда ёқади – Путин айнан шундай. У Трампга нисбатан малакали ва чиройли хушомад қилувчи сиёсатчи образида майдонга чиқмоқда.

Иккинчидан, Трамп бутун дунёни танқид қилса ҳам, Путинни жиддий, қаттиқ танқид қилмаган. Шундан келиб чиққан ҳолда, Ғарб элиталарида Трамп ва Путин ўртасида қандайдир боғлиқлик ёки компромисс юз бериши мумкинлиги ҳақидаги тахминлар кучли.

Учинчидан, Трамп кимларни ҳурмат қилишини ёки кимларга эътибор беришини кузатганимизда, у авторитар етакчиларни қадрлайди. Масалан, Эрдўған каби узоқ муддат ҳокимиятда қолган авторитар шахслар Трамп тафаккурида қудратли ҳисобланади. Трамп либерал қадриятларни биринчи ўринга қўювчи сиёсатчи эмас: унинг тафаккури авторитар йўналишга мойил ва у ҳокимият алмашинуви, ҳокимиятлар бўлиниши каби либерал институтларни доимий сиёсий функциялар сифатида тўлақонли қабул қилмаслиги мумкин. Шу боис, ким узоқ вақт ҳукмронлик қилса, Трамп кўзида у кучли лидер деб қабул қилинади. Шунинг учун ҳам Путин Трамп билан мулоқотда ҳар сафар аниқ тайёргарлик кўради, қандай сўзлар ишлатилиши ва асосий аргументлар нимадан иборат бўлишига алоҳида эътибор беради.

Зеленский масаласига келсак, “Tomahawk” ракеталари борасидаги ёндашув Европа Иттифоқида умумий равишда шундай: ушбу қурол-аслаҳалар эртами-кечми маълум миқдорда етказиб берилади. Ҳозирча “Tomahawk” Путинга босим воситаси сифатида қўлланмоқда. Аммо агар Путин тўлиқ музокарадан воз кечиб, урушни давом эттиришга қарор қилса, Трампнинг ҳам “нега бермаслигим керак?” деган нуқтайи назари пайдо бўлиши мумкин.

Трампнинг сиёсий услуби – зарур пайтда иккала томонга ҳам босим ўтказиш орқали улардан натижа олишга уриниш. Бироқ кечаги телефон мулоқотларидан олинган инсайдер маълумотларига кўра, Путин ўз позициясида қаттиқ туриб: “Уруш тўхтатилса, Донбасс бизга берилиши керак” каби талабни илгари сурмоқда.

Суҳбатни тўлиқ YouTube платформасида томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.