“Топонимик номларни тушунмасдан, улардан уялиш ярамайди” – Ўзбекистондаги “ғалати” жой номлари ҳақида

1 ноябр куни АОКАда ўтказилган брифингда Давлат кадастрлари палатаси Республика топонимика хизмати бошқармаси бошлиғи Дилноза Камолова ижтимоий тармоқларда нотўғри талқин қилиниб, кўп танқидга учрайдиган айрим жой номлари ҳақида маълумот берди.

“Facebook, Instagram каби ижтимоий тармоқларда баъзи фойдаланувчилар томонидан жой номлари билан боғлиқ “Кулинг, умрингиз узаяди”, “Ўзбекистондаги ғалати номлар” сарлавҳаси остида қўйилган постларга тез-тез кўзимиз тушади. Тўғри, постларда келтирилган номлар бир қарашда кулгили ёки ғалати туюлиши мумкин, албатта. Лекин ўзбек халқининг кўп асрлик тарихи, маданияти, жойнинг хусусиятини тушунган киши учун бу номлар кулгили ҳам, бачкана ҳам, ғалати ҳам эмас аслида”, — дейди Республика топонимика хизмати расмийси.

Дилноза Камолова Ўзбекистонда кўп танқидга учрайдиган айрим жой номлари ва уларнинг тарихига изоҳ берган.

• Яланғоч — чиройли ер демакдир. Ўрта асрларда ижод қилган Маҳмуд Кошғарий туркий сўзлар луғати дея ном қозонган “Девону луғатит турк“ асарида “Яланғоч“ — теп-текис, яланглик, яъни очиқ жой деган маънони беришини қайд этган. Чиройли, кенг текислик жойларни яланғоч дейишган, бу эски соф ўзбек тилидаги ном ҳисобланади. Яланғоч – ҳозирда Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек туманидаги кичик даҳанинг номи.
• Хартум – Андижон вилоятидаги қадимий қишлоқ номи. Андижонсой ўрни бўлмиш қадимги дарё ўзанининг шаклан хартумга ўхшаш адир билан кесишадиган жойи.
• Оёқ – Хоразм вилоятидаги қишлоқ номи. Туркий сўз ҳисобланган “Оёқ” – паст деган маънони ифодалаб, “пастки қишлоқ” маъносини англатади.
• Яйпан – Фарғона вилоятидаги шаҳарча номи. Қўқон хонлигининг архив ҳужжатларида “ёзи паён” яъни текислик, яланглик маъносини берувчи географик термин сифатида ишлатилган.
• Такалик – Жиззах вилоятининг Нурота тоғ тизмасида жойлашган довон бўлиб, тоғ эчкиси кўп бўлган жой маъносида.
• Лағмон – Қашқадарё вилоятидаги қишлоқ номи. Лаҳм, лағм – ер, яъни остидан ер устига сув чиқарадиган анжом маъносида.

“Топонимикада ўлка табиатининг кўпгина хусусиятлари, аҳолининг хўжалик фаолияти ва этнографияси, асрлар давомида мамлакатда рўй берган тарихий, ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ўзгаришлар акс этган бўлади. Шу боис, топонимик номларни тушуниб-тушунмай, улардан уялиш ёхуд уларни алмаштириш ярамайди”, — дейди Дилноза Камолова.

Ҳозирда Республика топонимика хизмати бошқармаси томонидан аҳолига жой номларининг асл тарихий маъноларини ўрганишда асқатадиган маълумотлар, географик объект номларининг тарихий манбаларда келтирилган изоҳлари “Geonames.UZ” ахборот-веб порталига киритиб келинмоқда. Ўзбекистондаги барча фуқаролар ушбу ахборот порталга кириб, ўз таклиф ёки фикр-мулоҳазаларини билдиришлари мумкин.

Маълум қилинишича, Республика топонимика хизматига 2024 йил бошидан ҳозиргача ҳудудий комиссиялар, вазирлик ва идоралар томонидан 48 608 та географик объектга ном бериш бўйича таклиф келиб тушган. Шундан, 27 574 та географик объект номига берилган таклифга қонунчилик ҳужжатларига мувофиқлиги юзасидан ижобий хулоса берилди. 21 034 та таклиф этилган ном қонун ҳужжатларига номувофиқ деб топилди.

Ўзбекистондаги 208 та туман ва шаҳарлардан 117 тасининг кўчалари электрон хариталарини шакллантириш, шоҳкўча, кўча, берк ва тор кўча каби тоифаларга ажратиш ишлари тўлиқ якунланди.