Kun.uz ноябрь ойининг иккинчи якшанбаси – тиббиёт ходимлари байрами муносабати билан Тошкентдаги Вирусология илмий текшириш институти бош шифокори, тиббиёт фанлари доктори Муҳайё Асилова билан интервью ташкил этди.
Суҳбат давомида Муҳайё Асиловадан Ўзбекистонда коронавирус аниқланган дастлабки кунлар ва ойлаб уйга бормай карантин шароитида фаолият юритишнинг машаққатлари ҳақида сўрадик.
«Уйдан чиқиб кетаётганимда неварам 7 ойлик эди. Қайтсам, у бир ёшдан ошган, анча катта бўлиб қолган», – дейди шифокор.
«Биринчи беморнинг олдига дастлаб ёлғиз киришимга тўғри келди»
— Ҳозир 8 ой олдин бўлган ҳодисани эсласам... 15 март, соат [тунги] 3. Менга телефон қилишяпти: «Опа, бизда COVID-19 учун мусбат натижа чиқди. Нима қиламиз?»
Бир вақтнинг ўзида ҳам ваҳима, ҳам жавобгарлик пайдо бўлди. Чунки ўша вақтда бизда, Вирусология илмий-текшириш институтида 190 нафар касал ётганди. Уларнинг ичида диарея, ОИВ, жигар циррози билан касалланганлар бор. COVID-19 касаллиги аниқланган беморни соат 3да айтишган бўлса, уни кечқурун 12да олиб келишган ва ётқизишган. Унда мусбат бўлади деган эҳтимоли бор эди ва бу тасдиқланганидан кейин биздаги алоҳида бўлимга ўтказилган.
Эрталаб кириб келдим. Бу ерда даволанаётган 190 беморни тарқатиш керак бўляпти. Уларнинг ҳаммасига тўғри тушунтиришимиз, «COVID-19 билан касалланган биринчи бемор шифохонамизга олиб келинди, энди сизларни чиқариб юборишимиз керак», дейишимиз керак. Касаллар орасида бир кун олдин ётгани бор, ҳали тузалмаганлари бор. Уларнинг ҳаммасини тарқатиб, касаллар учун бошқа бўлимларни тайёрлашимиз керак...
Энг қизиғи, эрталаб COVID-19 бўлган касалнинг олдига кириб келаётганимда мендан ходимлар беморнинг олдига кирасизми, деб сўрашди. «Мен кирмасам, сизлар кирасизларми?» деб улардан сўрадим. Уларда ҳам қўрқув бор, улар ҳам қўрқишяпти. Бутун дунёда ваҳима бўляпти. Шундай қилиб, махсус кийимларнинг ҳаммасини кийиб хонага киряпман. Қарасам, ёнимда ҳеч ким йўқ... (кулади)
Кейин сал вазиятга мослашиб, бошқа шифокорлар ҳам киришди. У пайтда ҳали ўзимизда тажриба йўқ, фақат Хитой тажрибасига қарашимиз мумкин эди. Даволаш учун ҳам ҳозирги каби мукаммал шароитлар яратилмаган эди.
Биринчи беморнинг олдига кирганимизда, кўзларида шунчалик қўрқув бор эди. Ўзлари ҳам шифокор бўлганлари учун вирусга оид чет эл маълумотларини олганлар. Шунинг учун энди пневмония бўламанми, оилам нима қилади, деган ҳадик бор эди. Киришим билан мендан сув сўраб, энди оилам нима қилади, деб сўрадилар. Чунки оилаларида кўпчилик вирус юқтирган эди. Уларда ҳам бошида бироз ваҳима бўлди, 1-2 кундан кейин эса ўзларига келишди.
Битта нарса ҳеч эсимдан чиқмайди. Президентимиз бирорта ўлим бўлмаслиги учун ҳаракат қилишимиз, ҳар бир касалга эътиборни кучайтиришимиз керак, ўлим бўлмаслиги керак, деганлари ҳеч эсимдан чиқмайди.
«Тошкент шаҳрида июль ойи жуда ҳам оғир келди»
— Дастлаб март ойида асосий қийинчилик ташкилий масала бўлди. Мен ўйлайманки, бизнинг энг катта ютуғимиз ўз вақтида карантин қилингани бўлди.
Ҳаммага маълумки, Тошкент шаҳрида июль ойи жуда ҳам оғир келди. Aсосий оғир касалларга кислород жуда ҳам керак. Шунақа пайтда Юнусобод ҳокимияти томонидан кислород нуқталари кўпайтириб берилди. Бундан ташқари, ҳомийлар 8та нуқтамизни 40тагача кўпайтириб беришди. Бу эса жуда ҳам керак эди.
15 мартда касалнинг олдига кириб чиққандан кейин уйга бориш тўхтатилди. Aйнан июлнинг охири ва августнинг бошлари энг оғир вақт бўлди.
«Шу пайтгача ҳеч бунақа ҳолатга тушмаганмиз»
— Уйдан чиқиб кетаётганимда неварам 7 ойлик эди. Қайтсам, у бир ёшдан ошган, анча катта бўлиб қолган. Тошкентда бўлсангиз ҳам уйга боролмайсиз, уларни бағрингизга босолмайсиз. Шу пайтгача ҳеч қачон бунақа ҳолатга тушмаганмиз.
Лекин биз жамоа билан астойдил чин юракдан ишладик. Шахсан ўзим эрталаб кириб кетардим, соат 14, 15 ё 16гача ҳам қолиб кетардим. Бу биринчи текширув эди. Ҳар бир касални кўриб, уларнинг тепасида ўтириб, ҳаммасини кўриб чиқардик-да, кейин тушлик қилиб, тушликдан кейин яна соат 18ларда кириб кетиб, соат 24гача қолиб кетардик.
Aлбатта, бу айниқса ёз пайтида қийин бўлди. Чилла вақтида комбинезон, ниқоб, респираторда, қўлимизда 2тадан қўлқоп билан қийин бўлди. Лекин шуни айтишим мумкинки, мен карантинда ишлаган шу 6 ой давомида менга вирус юқмади. Сентябрь ойига келиб, неварам мактабга бора бошлаганда ўша ердан юқтириб олди, келиб менга ҳам юқтирди (кулади).
«Шифокорларнинг руҳан тикланиши осон бўлмаяпти»
— Биласизми, COVID-19га чалинган оғир касалларни, вафот этганларни кўриб, руҳан жуда ҳам эзиласиз. У ердан чиққандан кейин шифокорнинг руҳан тикланиши осон эмас. Бу шунақа қийин эди... Кечқурунлари худодан сўрардим. Эй худо, авваламбор, ходимларимга ҳеч нарса қилмасин, ҳеч қачон қаторимиздан хато бўлмайлик, ҳар бир келган беморимизнинг олдида юзимизни ёруғ қилгин, дердим.
Лекин қўлимиздан келганича ҳаракат қилсак ҳам, афсус, ўлимлар бўлди. Aммо нисбий даражада энг кам ўлим кўрсаткичи бизнинг институтимизда бўлди.
Шифо топган беморлар, биласизми, шунақа илиқ сўзлар айтишади. «Онажон, сиз мени ҳаётга қайтардингиз, яхшиям сизни қўлингизга тушдик…» Буларни эшитиш биз учун жуда катта бахт. Ортга қайтиш имкони бўлганида, қайси касбни танлардинг дейишса, фақат шифокор бўламан деган бўлардим.
Вирусология институти коронавирусдан бошқа беморларни ҳам қабул қила бошлади
— 1 ноябрдан бошлаб биз ўз фаолиятимизга қайтдик, чунки пойтахтда беморлар сони анча камайди. Эпидемиологик вазият яхшиланди.
Лекин шуни таъкидлаб ўтмоқчиманки, ҳали хотиржамликка анча эрта.
Жамшидхон Зиёхонов суҳбатлашди.
