AQSh va ittifoqchilar: HAMAS «Bayden rejasi»ni qabul qilishi kerak

AQSh, Germaniya, Fransiya va Britaniya davlat va hukumat rahbarlari HAMAS harakatini AQSh prezidenti Jo Bayden yaqinda e’lon qilgan G‘azo sektoridagi harbiy mojaroga barham berish rejasini qabul qilishga chaqirdi. Yelisey saroyi tomonidan 6 iyun, payshanba kuni kechqurun e’lon qilingan qo‘shma xatga ko‘ra, ular bu rejani to‘liq qo‘llab-quvvatlamoqda. Hujjatda, shuningdek, «davlat va hukumat rahbarlari Isroil xavfsizligiga sodiqliklarini» ta’kidlab, «Bayden rejasi»ni zudlik bilan amalga oshirishga chaqirishgan.

To‘rt davlat vakillari «Falastin ma’muriyati va bosh vazir Muhammad Mustafoning islohot dasturini qo‘llab-quvvatlashlarini» yana bir bor tasdiqladilar va hukumatni mintaqaviy va xalqaro qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirishga chaqirdilar. Hujjatdan ko‘rinib turibdiki, imzolovchilar «Isroilning xavfsizlik ehtiyojlarini qondirish bilan birga, tegishli xalqaro yordam bilan G‘azo sektorida qonuniy Falastin boshqaruvini tiklash zarurligini» ko‘ryapti. 

Baydenning rejasi qanday? 

AQSh prezidenti Jo Bayden 31 may kuni G‘azo sektorida o‘t ochishni to‘xtatish va garovga olingan isroilliklarni ozod qilish bo‘yicha yangi rejani e’lon qildi, u Isroilning yangi taklifiga asoslanadi. Reja deeskalatsiyaning uch bosqichi, asosan, doimiy sulh va Isroilning Falastin hududidan chiqib ketishini o‘z ichiga oladi. 

Rejaga ko‘ra, birinchi bosqich olti hafta davom etishi kerak. Unda to‘liq va yakuniy o‘t ochishni to‘xtatish, Isroil qo‘shinlarining G‘azo sektoridagi aholi punktlaridan olib chiqib ketilishi va yuzlab falastinlik mahbuslarni ozod qilish evaziga bir qator isroillik garovga olinganlarni qaytarish kiradi. Ikkinchi bosqich harbiy harakatlarni yakuniy to‘xtatish va Isroil qo‘shinlarini G‘azo sektoridan olib chiqib ketishni o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, bu bosqichda qolgan barcha garovga olinganlar Isroilga qaytarilishi kerak. Nihoyat, uchinchi bosqichda AQSh va xalqaro hamjamiyat ko‘magida mintaqani keng ko‘lamli qayta qurish rejasi boshlanadi, bu esa 3-5 yil davom etadi. HAMAS tomonidan o‘ldirilganlarning jasad qoldiqlari isroillik oilalarga qaytarilishi kerak.

Jo Bayden o‘t ochishni to‘xtatish rejasi Qatar vositachilari orqali HAMAS guruhi vakillariga berilganini aytdi. Amerika prezidenti HAMASni bu taklifni qabul qilishga chaqirdi. Shu bilan birga, u isroillik siyosatchilarga ham murojaat qildi. «Isroilda bu rejaga rozi bo‘lmaydigan va urushni cheksiz davom ettirishga chaqiradiganlar borligini bilaman» dedi Bayden, Isroil o‘z xavfsizligi uchun qo‘rqmasdan kelishuvga erisha olishini ta’kidlab.

HAMAS taklif qilingan kelishuvni olqishladi 

Dpa ma’lumotlariga ko‘ra, HAMAS Bayden taqdim etgan kelishuvni olqishlagan. Guruh vakillarining so‘zlariga ko‘ra, agar Isroil «bu borada aniq majburiyatini bildirsa», ular doimiy o‘t ochishni to‘xtatish va Isroil qo‘shinlarini G‘azo sektoridan to‘liq olib chiqishga asoslangan har qanday taklifga «konstruktiv munosabatda bo‘lishga» tayyor.

Isroil Baydenning rejasini qayta ishlash sharti bilan qabul qilishga tayyor 

Isroil AQShning G‘azo sektorida o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha taklifiga ochiq, biroq rejani yaxshilash kerak, dedi Isroil bosh vaziri Binyamin Netanyahuning tashqi siyosat bo‘yicha maslahatchisi Ofir Falk. «Ko‘p tafsilotlarni ishlab chiqish kerak, jumladan, barcha maqsadlarimizga erishmagunimizcha doimiy otashkesim bo‘lmaydi», dedi Falk Britaniyaning The Sunday Times gazetasiga intervyusida.

Falkning ta’kidlashicha, Isroil AQSh prezidenti Jo Bayden bir kun oldin e’lon qilgan rejani rad etmaydi. U buni Isroil rasmiylari rozi bo‘lgan kelishuv deb atadi. «Bu unchalik yaxshi kelishuv emas, lekin biz haqiqatan ham barcha garovga olinganlarning ozod etilishini xohlaymiz», - deya qo‘shimcha qildi Netanyahu maslahatchisi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Isroilning o‘t ochishni to‘liq to‘xtatish shartlari o‘zgarmagan: garovga olinganlarni ozod qilish va HAMASni «genotsid uchun javobgar terrorchi tashkilot» sifatida yo‘q qilish.

Isroil hukumatidagi o‘ta o‘ng millatchilar, agar Binyamin Netanyahu prezident Bayden taklif qilgan sulhni qabul qilsa, hukmron koalitsiyani ag‘darish bilan tahdid qilmoqda, deb yozadi The Sunday Times. Isroil milliy xavfsizlik vaziri Itamar Ben-Gvir shanba kuni kechqurun uning o‘ta o‘ngchi «Otsma yexudit» («Yahudiy kuchi») partiyasi «terrorizmga g‘alaba» berishdan ko‘ra hukumatni tarqatib yuborishni afzal ko‘rishini aytdi. Isroil moliya vaziri Betsalel Smotrich «u taklif qilingan rejaga rozi bo‘lgan hukumatning bir qismi bo‘lmasligini» aytdi. 

Isroil-Falastin mojarosi

7 oktyabr kuni ertalab HAMASning harbiy qanoti - «Izzaddin al-Qassam brigadalari» Isroilga qarshi «Al-Aqso to‘foni» operatsiyasi boshlanganini e’lon qildi. G‘azo sektoridan Isroil tomon minglab raketalar otildi, qurolli guruhlar Isroil aholi punktlariga kirdi. 

HAMASning bildirishicha, operatsiya bosib olingan Sharqiy Quddusdagi Al-Aqso masjidiga bostirib kirish va isroillik muhojirlarning falastinliklarga nisbatan zo‘ravonligi kuchayib borayotganiga javoban amalga oshirilgan. Bunga javoban Isroil armiyasi G‘azo sektorida HAMASga qarshi o‘nlab qiruvchi samolyotlardan foydalangan holda «Temir qilichlar» operatsiyasi boshlanganini e’lon qildi.

Isroil-Falastin mojarosi avj olgandan beri 36 mingdan ortiq falastinlik halok bo‘ldi. Isroilda qurbonlar soni 1400 dan oshadi. G‘azoning 2,3 million aholisi Isroilning havodan ommaviy bombardimon qilishi va eksklavning to‘liq blokadasi tufayli oziq-ovqat, suv va dori-darmonlar tanqisligidan aziyat chekmoqda.