Tabiiy gaz qazib olishda top-10: bozor kimlar qo‘lida?

O‘tgan yil ma’lumotlariga asoslangan infografika tabiiy gaz qazib olish bo‘yicha eng yirik 10 ta mamlakatni ko‘rsatadi va energiya xavfsizligi, geosiyosat hamda iqlim siyosati masalalari bir-biri bilan chambarchas bog‘lanib ketgan davrda bir nechta «energetik og‘ir vaznli» davlatlar ustunligini ta’kidlaydi.

AQSh katta farq bilan birinchi o‘rinni egallab turibdi: 2024 yilda u 1,03 trillion kubometrdan sal ko‘proq tabiiy gaz qazib olgan. Energetika instituti tayyorlagan Statistical Review of World Energy ma’lumotlariga ko‘ra, AQShda qazib olish o‘sishi hanuz asosan slanets gazi va ilg‘or qazib chiqarish texnologiyalari hisobiga ta’minlanmoqda.

Aynan shu ishlab chiqarish quvvati mamlakatga suyultirilgan tabiiy gaz (STG) bo‘yicha dunyodagi eng yirik eksportyor maqomini mustahkamlash imkonini berdi. Ayniqsa Yevropaga yetkazib berishlar muhim: u yerda davlatlar Ukrainada urush boshlanganidan keyin Rossiyadan keladigan ta’minotlarga muqobil variantlarni faol qidirmoqda.

Rossiya, taxminan 630 milliard kubometr qazib olish hajmi bilan, sanksiyalar va Yevropaga yetkazib berishlar qisqarganiga qaramay, jahon gaz bozoridagi asosiy o‘yinchilardan biri bo‘lib qolmoqda. Energetika instituti ma’lumotlari Moskva eksportni tobora ko‘proq Osiyo bozorlariga qayta yo‘naltirayotgani va STG ishlab chiqarish quvvatlarini oshirayotganini ko‘rsatadi. Bu orqali u global energetik savdodagi ta’sirini saqlab qolishga intilmoqda.

Taxminan 263 va 248 milliard kubometr qazib olayotgan Eron va Xitoy esa turli chaqiriqlar va ustuvorliklarni namoyon qilmoqda. Eron gaz sohasi sanksiyalar va infratuzilma muammolari bilan cheklangan, Xitoyda esa qazib olishning o‘sishi Pekinning geosiyosiy raqobat keskinlashayotgan sharoitda energetik mustaqillikka intilish yo‘lini aks ettiradi.

Birinchi o‘nlikdagi qolgan o‘rinlarni Kanada, Qatar, Avstraliya, Saudiya Arabistoni, Norvegiya va Jazoir egallaydi. Qatar va Avstraliya STGning jahon bozoridagi hal qiluvchi roli bilan ajralib turadi — ayniqsa Osiyo va Yevropaga yetkazib berishlarda. Norvegiya esa Rossiya ta’minoti qisqarganidan keyin Yevropaga quvur orqali gaz yetkazib beruvchi eng ishonchli mamlakatga aylandi. Jazoir Yevropa janubi davlatlarini gaz bilan ta’minlashda muhim rol o‘ynashda davom etmoqda.

Bu ma’lumotlar 2025 yilda — energetik kelajak haqidagi global bahslar kuchayayotgan sharoitda alohida ahamiyat kasb etadi. Qayta tiklanuvchi energiya manbalariga investitsiyalar jadallashayotganiga qaramay, Energetika instituti ta’kidlashicha, tabiiy gaz hanuz elektr energetikasi va sanoat uchun keng miqyosda «o‘tish yonilg‘isi» sifatida ko‘rilmoqda.