Эль-Класико олдидан. 11:1: Аслида қандай бўлганди?

Ўтган аср ўрталарида мамлакатлар диктатураларининг футболга аралашуви – ўйин натижалари ҳақида буйруқ бериш, ҳакамларни назорат қилиш ва ҳатто президентларини отиб ўлдириш ҳолатлари кузатилган. Испания диктатори Франко томонидан 1936 йилда «Барселона» президенти Жозеп Суньол қатл қилинганди. Айнан Франко ҳақида ўтган сафарги мақолада ҳам ёзгандик, бош мураббийдан ғалаба учун кафолат олмагач, Испания терма жамоасини 1960 йилдаги Европа чемпионатига, Москвага қўйиб юбормаганди. Энг хавфли томони шундаки, тарих нуқтаи назаридан ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмаган шахсларнинг ўйламай қилган ишлари оқибатида тузатиб бўлмас ҳолатлар вужудга келиши мумкин, миллатларни бир-бирига душман бўлиб қолиши эҳтимоли мавжуд...

«Реал» ва «Барселона». Бу икки клубнинг бир-бирисиз тасаввур қилиш қийин, икки олам, икки хил футбол, айнан шу қарама-қаршилик учун футбол яралгандек. Клублар фанатларининг бир-бирига бўлган муносабатлари ҳақида латифалар тўқилган, кўпи ҳақиқат. У клубдан бунисига ўтгани салкам миллат душманидек, ким бўлишидан қатъи назар. Хуллас, оддий қилиб айтганда, бу икки жамоа бир-бирини жуда ёмон кўришади. Бу сафар биз буюк нафратнинг туғилиш куни ҳақида гаплашамиз.

Айтишларча, ушбу клублар пайдо бўлган даврлардан бери бир-бирлари билан рақобат қилишса-да, ўзаро муносабат унчалик ҳам кескин бўлмаган. Ҳаммаси 1943 йили, юқорида тилга олганимиз генерал Франко шарофатига ўтказиладиган Генераллиссимус Кубоги ярим финалидан бошланганди.

«Ноу Камп»да ўтказилган дастлабки учрашув 3:0 ҳисобида майдон эгалари ғалабаси билан тугади. Анча қўполликлар билан ўтган ушбу учрашув натижаси ҳар томонлама финалчи номини аниқлагандек эди гўё. Ҳатто каталонияликлар жавоб ўйини учун Мадриддаги меҳмонхонадан етти кунлик буюртма олдилар. Биратўла финал ўйинини ҳам ўтказиб келишларига ишончлари комил эди.

Аммо Мадридда бутунлай бошқа ҳолат ҳукмрон эди. Мухлислар ўйин адолатсиз бўлганлигига («Барселона» битта голни пенальтидан урганди) ишончлари комил эди. Маҳаллий журналистлар эса оловга мой қуйишар, каталониялик мухлислар «Реал»ни тинмай ҳақорат қилганликлари, «Барселона» бутунлай ҳакам ёрдамида голларни киритганлиги ҳақида бонг уришарди. Айниқса, «YA» газетаси мухбири, «Реал»нинг собиқ дарвозабони Эдуардо Теус мадридликларни жавоб ўйинида ўч олишга, рақибга босим ўтказишга чақира бошлади. 

- Ҳар ерда маҳаллий журналистлар таъқиб қилишарди ва бизни маҳв этишларини айтишарди, - деб эслайди «Барселона» ўйинчиси, биринчи ўйиндаги голлардан бирининг муаллифи Жозеп Валье.

Стадионга кетишда «Барса» автобуси тошбўрон қилинди, стадион маъмурияти ва ходимлари ҳам футболчиларга тазйиқ ўтказа бошлашди. Трибунага киришда томошабинларга ҳуштак тарқатилди, ҳуштаксиз стадионга қўйишмадиям ҳатто. Шу даражага бориб етдики, ўйин бошланмасдан олдин учрашув бош ҳаками Селестино Родригес «Барса» ечиниш хонасига кирган ва ҳар қандай ҳолатда ҳам хотиржамликни сақлаб қолиш, ўзидан кетмасликни футболчилардан сўраган. «Барса»нинг иккинчи дарвозабони Архиланинг айтишича, шундай муҳит юзага келгандики, каталониялик футболчилар бутунлай қўрқув остида майдонга тушишган.    

Ўйин бошланди. Қулоқни қоматга келтирувчи ҳуштак овози, майдонга ирғитилаётган шиша идишлар, ҳақоратлар... Аслида каталониялик бўлмаган, клуб массажчиси Анхел Мур матбуотда хотирлаганди:

- Бутун майдон узра «ўлдиринглар каталонияликларни», «қизил итларга ўлим» каби ваҳшиёна чинқириқлар тутиб кетганди. Шу паллада мен улардан шунчалик нафратландимки, ўзимни ҳақиқий каталониялик ҳис қила бошладим ва бундан бахтиёр эдим. 

Ушбу гаплар учун кейинчалик Мурни қамаб қўйишларига сал қолди, «Барселона» президентининг аралашувигина массажчини сақлаб қолди. 

Шунга қарамай, «Барселона» ўйинни яхши бошлади. Кальвет:

- Биз марказдан тўпни ўйинга киритдик. Мартин тўпни Эсколга оширди, у эса қанотдан олдинга борди ва Соспедрага етказди. Соспедра жарима майдонига, Мартинга юқорилатиб узатди, аммо Мартиннинг зарбаси бироз юқорилаб кетди. «Мадрид» ҳатто тўпга тега олмади ҳам. Агар ўшанда гол урганимизда ҳаммаси бошқача бўлиши ҳам мумкин эди.

6-дақиқадаёқ «Реал» футболчилари Саутонинг қанотдан ҳужуми натижасида Пруден зарба бериб ҳисобни очадилар. Бироз ўтиб Баринага иккинчи тўпни киритади. 

Жарима майдони яқинида ўйин қоидасини бузган Бенитони ҳакам майдондан чиқариб юборади ва жарима зарбасидан ҳисоб 3:0 га етади. Сўнг ўзи шундоқ ҳам ўйини қовушмаётган «Барса» бутунлай издан чиқади. Тайм охиригача мадридликлар яна бешта гол киритадилар ва иккинчи тайм фақат расмиятчилик мақомини олиши аниқ бўлиб улгуради.          

Руҳан бутунлай эзилган «Барселона» футболчилари иккинчи таймга чиқишни хоҳлашмайди.

- Биз бу ҳақида мураббийимизга айтдик, - деб хотирлайди Кальвет, - шу пайт эшик очилди ва полковник кириб келди. У бизни қўрқита бошлади ва агар майдонга тушмасак, шу ердан тўғри қамоқхонага жўнатишини айтди.

Иккинчи таймда бутунлай ўйнашни тўхтатган «Барса» дарвозаси яна уч бор нишонга олинди. Фақатгина ўйин охирларида Мартиннинг зарбасигина «Реал» дарвозасидан жой олди – 11:1.

Кўп вақтлар Халқаро спорт қўмитаси раҳбари лавозимида ишлаган, ўша пайтларда эса маҳаллий «Ла Пренса» газетасининг 23 ёшли мухбири Хуан Антонио Самаранч бу ҳақида қуйидагиларни ёзганди:

«11:1! Ўз майдонидаги йирик ғалабадан кейин Испания кубогини қўлга киритиш учун энг яқин турган жамоа шармандали мағлубиятга учради. Ушбу мағлубият сабабини ва айбдорларини «Барселона»дан қидирманг. Чунки улар йўқ. «Барселона» яхши ўйнай олмади, аммо ёмон ҳам ўйнамади. Улар майдонда йўқ эдилар холос. Мағлубиятнинг сабаби ўша «Реал»нинг ўзи доимо мақтаниб келадиган жентельменликнинг йўқотиб қўйишганлигидадир. 

Агар ҳисоб 4:0 бўлганда «Барселона» футболчиларини айблашимиз мумкин эди. Аммо 10 та тўп фарқи бу ҳолатнинг бошқа сабабларини ахтаришимиз кераклигини далолат қилмоқда. Футболчилар ўйнашмади, тўп учун курашмадилар, мадридликларга тегишдан ҳам қўрқдилар. Чунки ҳар бир қаршилик, ҳар бир қўполлик ўн баробар қаттиқроқ бўлиб қайтаётганди. Айнан оломон ТЎДАси ўша куни ўзининг ҳақиқий кучини намойиш қилганди. 

Мен «Реал» яхши ўйин кўрсатганлигини тан оламан. Айниқса, ярим ҳимоя яхши ўйин кўрсатди, бутун ўйин майдонда ҳукмронлик қилди. Аммо ўйлаб кўринг, агар ҳеч ким ҳалақит бермаса, майдонда ҳар қандай мўъжиза яратса бўлади. Оддий болалар жамоаси ҳам ўша куни «Реал»га яхшироқ қаршилик кўрсатиши мумкин эди».

Ушбу мақола туфайли Самаранч журналистлик фаолияти билан хайрлашишига мажбур бўлди.

Ўйин ҳақида кейинчалик ҳам кўп ёзилди. Айниқса, чет эллик журналистлар томонидан жуда кўп версиялар ўртага ташланди. Айтишларича, «Барса» дарвозаси орқасида қуролланган аскарлар ўтиришган ва дарвозабонни қўрқитишган. «Барселона» футболчиларига кўрсатилган тазйиқлар, ҳатто баъзиларининг калтакланиши, «Барса» дарвозабони Миронинг мадридликлардан пора олганлига ва ҳоказо. 

Бу мавзу нафақат икки футбол клуби, балки Кастилия ва Каталония ўртасидаги анъанавий тўқнашув сифатида баҳоланганди. Энг кўп урғу, албатта, Генерал Франкога қаратилганди. Айтишларича, «Реал» ўша пайтларда ҳукуматнинг катта қувватига эга бўлган, Ди Стефанонинг Мадрид клубига ўтишида ҳам Генерал Франконинг қўли борлиги исбот сифатида келтирилади. Аммо…

Бу тахминлар анча бўрттирилган бўлиши мумкин. Чунки айнан Франко афсонавий Кубаланинг «Барселона»га ўтишида кўпроқ жонбозлик кўрсатган. Коммунистик режимдан қочиб келган Кубала унинг диктаторлик тарғиботи учун катта фойда келтирарди, ҳатто у ҳақида фильм ҳам олинганди.

Бошқа тарафдан олганда, Франко футболни шунчалик севган деб тасаввур қилиб кўрайлик, унинг учун «Реал» эмас, «Депортиво» (Франко Галисияда туғилган) ёки «Расинг» қалбан яқинроқ бўлиши керак эди. Хўп, агар Мадрид клублари ичидан танланиши лозим бўлса, армиячилар қарамоғидаги «Атлетико»нинг танланиши мантиқийроқ бўларди, нима дейсиз? Чунки «Реал» 50-йилларда Европани забт этгандан кейингина ҳақиқий «Қироллик клуби» мақомини олганди. 

Агар бундан ҳам кўз юмсак, нега айнан ўша финалда «Реал» эмас Бильбаонинг «Атлетик» жамоаси ғалаба қозонди? Франко ўз номи билан юритиладиган Кубокни севимли жамоасига топширишни исташи ҳам мумкин эди-ку!

Бундан ташқари, Франко режими қатъий тус олган 2-жаҳон уруши йилларида, ундан кейин ҳам «Реал» узоқ вақт ички чемпионатда ғалаба қозона олмаган. Ўз вақтида «АС» газетаси бу ҳақида ҳазил мақола билан чиққан.

«Реал»нинг ашаддий мухлиси Франко жамоасини чемпион қилиш учун бор имкониятини ишга солди. Ҳар мавсумдан кейин рақобат қилувчи жамоалар ўйинчиларини қамади, ҳакамларни, клуб раҳбарларини қатл қилди, кўряпсизки, бу ҳам ёрдам бермади. 1954 йилга келибгина «Реал» чемпионлик мақомига эга бўлди. Бечора диктатор. Қўлидан ҳеч нарса келмайдиган Франко» – деб кесатганди газета, бу билан Франконинг футболга умуман аралашмаганлигини исботлашга ҳаракат қилганди. Айнан шунга ўхшаш воқеалар олдинроқ, Италияда «Лацио» ва Муссолини билан ҳам кузатилганди.

Юқоридагилардан хулоса қилиш мумкинки, Генерал Франко ички чемпионат ўйинларига аралашадиган даражада пастга тушишига ишониш ўта мушкул. У футболни, «Реал»ни қувватлаган, бу рост, аммо бу ҳам анча кейинроқ, ўша «Реал» бутун Европа бўйлаб Испания футболини тарғиб этишни бошлаганда бўлган. 40-йилларда «Реал»нинг ҳукуматга, генаралларга тўғридан-тўғри, расмий ёки норасмий алоқаси бўлганлигининг исботи ҳеч қаерда йўқ. Клуб президентлигига Сантьяго Бернабеунинг келиши билангина, ҳукумат билан расмий алоқалар ўрнатилган ва янги стадион қурилиши (шунинг учун ҳам Мадрид стадиони Сантьяго Бернабеу номи билан аталади) юзасидан катта кредитлар олиш ва бошқа ташкилий ишларда ҳамкорлик бошлаб юборилган. Яъни, айнан Бернабеу даврида «Реал» мамлакатда сиёсий даражага кўтарилган, Франко ҳам айнан ўша пайтда ҳайрихоҳликни бошлаган. Қўли қонга тўлган диктаторнинг мамлакат футболини бутун дунё бўйлаб ёйиш орқали ўз номини тиклаб олиш, халқ орасида обрўсини кўтариш ва гуноҳларини шу орқали «ювиш»ни исташи табиий ҳол.       

1943 йилдаги воқеада эса пастроқ доирадаги, «Реал»ни ва футболни янада қаттиқроқ яхши кўрган бошқа амалдор таъсир қилган бўлиши эҳтимоли юқори. 

Ўша пайтларда спорт ишлари билан шуғулланган 65 ёшли генерал-лейтенант Хосе Маскардо исми ҳам «11:1» га кўпчилик томонидан боғланган. Айнан у Мадридда туғилганлиги «Реал»нинг фанати бўлганлигига далолат қилиши мумкин. Иккинчидан, у Барселонада ўтган дастлабки ярим финални жонли кузатган ва ҳакамнинг майдон эгаларига ён босганлигини эътироф этувчилардан бири бўлган. Антикаталония тарғиботини бошлаб юборишга асослари етарли бўлган, нега қилмасин? Шунингдек, айнан у спорт ишларига ва журналистларга таъсир эта оладиган куч соҳиби бўлган. 

«Реал»нинг финалда «Атлетик»ка ўйинни бой берганлиги ҳолатига ҳам изоҳ топилиши мумкин. Москардонинг иккинчи фамилияси – Итуарте, яъни унинг онаси басклар юртидан бўлган. Бу ҳам битта версия.

Бу воқеанинг асли қандай бўлганлигини билиш ниҳоятда мушкул. Бу сирларнинг ошкор этилиши имконсиз. Нима бўлгандаям, «11:1» тарихда ўзининг ўчмас изини қолдирди. Бу ғалаба «Эль-класико» тарихидаги энг йирик ҳисоб сифатида қайд этилди. Ачинарлиси, айнан шу ўйин икки клуб, икки халқ футбол мухлислари орасидаги ўчмас ва туганмас нафратнинг сабабчиси сифатида муҳрланди. Тарихдаги воқеалар орқали ўзаро адоватда бўлган халқларни бирлаштириши мумкин бўлган футбол яраларни янгилади, ўртадаги чоғни янада катталаштирди. Кейинги учрашувда икки клуб президентларининг бир-бирларига гуллар тақдим этиб, қучоқлашишганига ҳам ҳеч ким эътибор бергани йўқ. Адоват туғилиб бўлганди аллақачон. 

Ҳақиқий адоват ақлсиз инсонларнинг ўйламай қилган биргина қадами, ўз принципини адолат мезонидан устун қўйишлари оқибатида вужудга келади. Адоватнинг йўқолиши эса янада қийин, бунинг учун қандай воқеа бўлиш кераклигини ҳеч ким билмайди.

Қаҳрамон Асланов тайёрлади