Қашқадарёдаги уч қишлоқ аҳолиси оғир турмуш тарзидан азият чекмоқда. Бунга фақат сел сабабми?

Жорий йилнинг 13–15 май кунлари юртимиз бўйлаб ёғган тинимсиз ёмғир оқибатида Ўзбекистоннинг турли вилоятларида кучли сел оқими кузатилди. Сел оқибатида турли талофатлар етказилди, ҳатто Қашқадарё вилоятида беш нафар инсон нобуд бўлди.

Фавқулодда вазиятлар вазирлиги табиий офатни бартараф этиш ва аҳолига ёрдам бериш мақсадида турли чора-тадбирлар ўтказди, бошқа вилоятлар ушбу табиий офатдан зарар кўрган ҳудудларга инсонпарварлик ёрдами кўрсатишди.

Бироқ табиат барибир ўз сўзини айтди: кўпларнинг ҳовли-жойи бузилди, дарё ўзанлари қум ва тошларга тўлиб, суви улар остида қолиб кетди, кўприклар носоз ҳолатга келди. Энг аянчлиси сел тошган ҳудуд аҳолиси бундан қаттиқ азият чекди ва айтиш мумкинки, бу ҳол ҳамон давом этмоқда. Буни Қашқадарё вилоятининг Китоб туманида жойлашган Хонақа, Хачиручди ва Ҳасантепа қишлоқлари мисолида ҳам яққол кўриш мумкин.

Сувсиз қолган қишлоқ ва чиқиндига тўла ҳовуз

Мазкур қишлоқлардан KUN.UZ таҳририятига мурожаат келиб тушгач, биз у ерларда бўлдик. Тоғли ҳудудда ва сел йўлида жойлашган мазкур жойлар табиий офатдан анча талофат кўрган. Маҳаллий аҳолининг айтишича, дарё ўзани сел оқизиб келган тошларга тўлган, оқибатда ушбу қишлоқларда тоза ичимлик сувининг ягона манбаи тамоман қуриган.

— Бизнинг дарёда 100–200 йилдан буён бундай тошлар бўлмаган, — дейди фуқаролардан бири. — Ота-боболаримиз ҳам бундай селни кўришмаган. Сел қишлоғимизга 14 май куни тунги соат 3:00 лар атрофида ёпирилди. Уч хонали жиҳозланган уйим бор эди, уни вайрон этиб кетди. Бошқаларнинг чорваси ҳам нобуд бўлди. Эртаси куни фавқулодда вазиятлардан ҳам, ҳокимликдан ҳам вакиллар келишди, сизларга ёрдам қиламиз, дейишди. Аммо шу пайтгача ҳеч нарса қилиб беришмади. Бир ой бўляпти, ичимлик суви йўқ. Жуда қийналиб кетдик. Санитария қоидаларига тўғри келмайдиган, ўзимизнинг ҳовузда сақланаётган сувни қайнатиб ичаяпмиз.

Биз мазкур ҳовузни кўриш учун хонадонлардан бирига ташриф буюрдик. У ерда анчагина катта ҳовузда сув тўпланган бўлиб, айни дамда маҳаллий аҳоли мана шу ердан рўзғори учун сув олар экан. Сув аниқ тоза эмас, бу сувни қайнатилган тақдирда ҳам ичишга яроқли, деб айтиш душвор. Уни тасвирга олаётган чоғимизда челак кўтарган аёл ҳовуз ёнига яқинлашди.

— Сувимизни қаранг, — деди у.  — Лойқаланган, ичида қурбақалар болалаган. Биз ундан олиб ичаяпмиз. Болаларимиз касал. Шу замонда шу қадар қийин аҳволда қолдик. Ҳозир биров бировни тингламайдиган замонми? Қаерга борсак, «бор отангга, бор онангга» қабилида иш кўришаяпти.

Сел талофатига тадбиркорлар сабабми?

Бу орада қишлоқнинг бошқа фуқаролари ҳам йиғилишиб келишди. Уларнинг айтишига қараганда, мазкур қишлоқларга ҳар йили кичик ҳажмда сел келиши кузатилади. Бироқ бу йилги сел оқими жуда талофатли бўлган. Бунга бирдан бир сабаб эса тадбиркорлар.

— Бизнинг қишлоққа илгари ҳам сел келарди, лекин бу даражада даҳшатли бўлмас эди, — деди фуқаролардан бири. — Бунинг сабаби уч-тўрт тадбиркор тоғнинг баланд қисмида карьер ташкил этишиб, тош кавлаб олиш учун портлатишади. Бунинг оқибатида тошлар ва қумлар ҳар ёққа отилиб, чашмаларнинг кўмилиб қолишига сабаб бўлмоқда. Келган сел ана шу ҳарсанг тошларни бизнинг қишлоғимизга оқизиб келди ва ичиб турганимиз дарё ўзани сувини кўмилиб қолишига сабаб бўлди. Портлатишлар оқибатида дарахтлар қолмади. Ана шу дарахтлар ҳам селнинг хавфини камайтириб турарди.

— Буниси ҳолва, — дея суҳбатга аралашар экан аҳоли вакилларидан бири. — Собиқ иттифоқ даврида асфальт қилинган йўлимиз бор эди. Мана шу йўлни юк машиналари қатнайвериб, абгор қилиб ташлади. Шундай тезликда юришадики, шу йўлдан мактабга кетаётган болаларимиз йўл четига ўзларини аранг олиб қочишга улгуришади. Бу ҳақда раҳбарларга айтсак, тадбиркорнинг ишига аралашманглар дейди. Бизнинг ҳам бундай ниятимиз йўқ. Улар ё бошқа йўлдан юришсин, ёки йўлимизни оғир машиналар юриши учун махсус таъмирлаб беришсин.

Биз ўша карьерни кўриш учун йўлга отландик. Тоғ юқорилаб борар эканмиз, йўлнинг торлиги, ўнқир-чўнқирлиги, тепароқ чиққан сайин унинг тупроққа белангани шоҳиди бўлдик. Ҳақиқатан ҳам тоғ тепаси портлатилган тош бўлакларига тўлиб ётибди. Чашмалар устига ҳам келиб тушган, дарахтлар сийрак. Биз шу куни тадбиркорлардан ҳеч бирини топа олмадик.

Қаровсиз мактаб манзараси

Қайтаверишда одамларнинг қаттиқ илтимосига кўра, қишлоқда жойлашган 76-умумий ўрта таълим мактабига кирдик. Ана шундагина улар нега бу қадар куюнганликларининг гувоҳи бўлдик. Синфхоналар жуда ачинарли ҳолда, жавонлар совет давридан илгариги даврдан қолган бўлса ажабмас. Коридор деразаларининг шишаси йўқ, целлофан плёнка билан қопланган.

Мактаб спорт залидаги манзара эса буларнинг бари ҳолва эканлигини шундоқ кўрсатди, қўйди. Бу ҳолатни нима деб таърифлашга сўз ожиз. У ер спорт залими ўзи? Ер бетон, у ҳам бўлса уйдим-чуқур. Бирор бир спорт жиҳози йўқ. Қизлар хонаси деб ёзиб қўйилган хона эса қоронғи ва тор, шароити йўқ. Бу ерда спорт билан шуғулланиш мумкинми? Бу ерда спортни ҳис қилиш мумкинми? Ўзи, умуман, бу мактабда таълим олиш мумкинми?

— Мана шу мактабда учта қишлоқнинг боласи келиб таълим олади. Кадрларга эҳтиёж жуда юқори. Таълим сифати ўта паст. Мактаб директори пенсионер киши, замонавий фикрлаб, турли ислоҳотларни амалга оширишни билмайди. Ахир бу ерда таҳсил олаётган болалар қандай ақл билан бу ерни тугатишади. Уларга қараб раҳмим келади. Мақсадсиз, калласи бўм-бўш, тушкун кайфиятдаги ёшлар, — дейди биз билан суҳбатда шу қишлоқда яшовчи Аброр Асроров. — Мактаб ўқувчилари сувдан қийналишади. Ҳатто, қўпол бўлса-да айтаман: ҳожатхонадан чиққанда, қўл ювиш учун сув ҳам йўқ.

Вазият юзасидан мактаб директори билан суҳбатлашмоқчи бўлдик, аммо у кишини топиш мушкул бўлди. Биринчи ўринбосарининг уйида меҳмон бор экан, чиқа олмаслигини билдирди.

Қаршидаги «сирли» йиғилишга кетган раҳбарлар

Тоза ичимлик сувисиз, сифатли таълимсиз, дарё ва кўприксиз қолган тоғ одамларининг дарди ҳам тоғдек экан. Буни уларнинг жон куйдириб гапиришларидан, юз-кўзларидан, қолаверса, чин манзаранинг ўзи ҳам кўрсатиб турибди. Қизиқ, нега раҳбарият улар ҳолидан хабар олмади экан? Селдан сўнг ҳолинг не, деб сўраб келгувчи киши топилмадими? Бу саволларга жавоб олиш мақсадида қишлоқ фаоллари билан бирга Китоб туман ҳокимлигига ташриф буюрдик.

Аммо шу куни раҳбарлар билан учрашиш тақдири пешонамизга битмаган эканми бу ердан ҳам ҳеч кимни топиб бўлмади. Котиба қизларнинг раҳбар ва унинг муовинларини сўраб қилинган саволга жавоблари бир хил бўлди: «Улар Қаршида. Йиғилиш бор...»

Қизиқ, туман ҳокимидан тортиб, унинг ўринбосарларигача бир кунда, бир вақтда Қаршидаги йиғилишга кетишганмикан? Ҳатто туман халқ таълими бўлими бошлиғи ҳам ўша пайт Қаршидаги йиғилишда экан. Ажойиб, ажойиб...

Хулоса...

Хулоса журналистдан бўлмайди. Уни халқ чиқаради, ҳукумат вакиллари ислоҳ этади. Гапимиз сўнгида Ўзбекистонда амалга оширилаётган ишлар ҳақида узундан узоқ ёзмоқчи эмасмиз. Буни ҳамма билади. Буни ҳамма ерда гапиришяпти. Биз вазиятга холис нуқтаи назардан ёндашган ҳолда айтишимиз мумкинки, бугун Китоб туманининг сел табиий офатидан жабр кўрган Хонқа, Хачиручди ва Ҳасантепа қишлоғи аҳолиси ёрдамга муҳтож. Улар тоғ кишилари, «берсанг — ейман, урсанг  — ўламан», дейдиганлардан эмас. Раҳбарият ва халқ биргалашиб бу муаммони ҳал этса бўлади ва бундан умид қилиб қоламиз. Чунки у қишлоқларнинг одамлари, кексалари, аёллари, болалари, барча-барчалари ўз раҳбарларидан аниқ чора ва муаммоларни ҳал этишда қатъий қадам кутишмоқда.

Сарвар Анвар ўғли,
Kun.uz мухбири