Ўзбекистон олийгоҳлари Топ-университетлар рўйхатидан жой олиши учун қайси йўналишда иш олиб бориши лозим? Хорижий экспертлар тавсиялари

Яқинда Scopus илмий-таҳлилий маълумотлар базаси версиясига кўра, Ўзбекистон олимларини тақдирлашга бағишланган тантанали маросим бўлиб ўтди, унда юртимизнинг энг яхши олимлари тақдирланди. Бу Ўзбекистоннинг Марказий Осиёдаги таълим хабига айланиши сари қўйилган навбатдаги қадам бўлди.

Kun.uz мухбири Ўзбекистон олимлари ва олий таълим муассасалари халқаро рейтингларда муносиб ўринга эга бўлиши ҳамда нуфузли совринларни қўлга киритиши учун қайси йўналишларда иш олиб бориш кераклигига қизиқиш билдириб,  Quacquarelli Symonds (QS) агентлигининг Шарқий Европа ва Марказий Осиё мамлакатлари бўйича минтақавий директори Зоя Зайцева ҳамда Elsevier Central Asia минтақавий директори Алия Оспанова билан суҳбатлашди.

QS агентлигининг Шарқий Европа ва Марказий Осиё мамлакатлари бўйича минтақавий директори Зоя Зайцева уч асосий йўналишга алоҳида эътибор қаратиш зарурлигини таъкидлади.

1. Нуфузни ошириш устида иш олиб бориш. Амалий тилга ўгирадиган бўлсак, бу танилиш устида ишлашни англатади. Бу университетлар номидан бошланади. Кўп институтлар қайта номланиш жараёнини бошдан кечиради, баъзилари халқ орасида - бошқача, расман – бошқача номланса, Scopus'да эса яна бошқа бир ном билан рўйхатдан ўтказилади. Агар университет илмий жамоаси олийгоҳ номини тўғри қўллашда изчилликка риоя қилмаса, овозлар йўқолади. Демак, энг аввало университет номланишини тўғри ёзишга эътиборли бўлиш керак.
2. Халқаро тадбирларда иштирок этиш. Ўзбекистон илм-фаннинг турли соҳаларида ажойиб ютуқларга эришган бўлишига қарамай, бу ҳақида дунё аҳли яхши билмайди. Ўзбекистон олимларининг халқаро тадбирларда нафақат тингловчи, балки иштирокчи сифатида қатнашиши –муваффақиятли фаолият учун зарур бўлган қадамлардан бири.
3. Университетлар битирувчилари билан ўзаро муносабатлар. Қатор университетлар, аниқроғи, профессорлар ўзларининг муайян ютуқларга эришган битирувчиларини яхши билишади. Бироқ қолганлар улар ҳақида билмайди. Бизнинг рейтинглар натижалари тақдим этилувчи topuniversities.com сайтимиз бор, ўтган йили 56 миллион киши унга кириб, маълумот излаган, бу жуда ажойиб трафик. У ерга маълумотларни бепул жойлаштирамиз. Университетлар у ерда ўз профилини яратиши мумкин. Бунинг учун улардан фақат сўров йўллаш талаб этилади. Биз логин, пароль, кўрсатмалар берамиз ва олға! Қолганини университетларнинг ўзи бажаради. Агар университетда етакчи битирувчилар (энг яхшиси, халқаро ўқувчилар аудиториясига қизиқ бўлиши учун хорижлик битирувчилар) бўлса, биз улар билан интервью ўтказиб, дейлик, кореялик талабанинг Ўзбекистонга тиббиётни ўрганишга келиб, айни дамда ё ўз ватанида, ёки яна бошқа бир давлатда ишлаётгани ҳақидаги маълумотни жойлаштирамиз, чунки айнан шундай ҳикоялар ёшларда кўпроқ қизиқиш уйғотади.

Зайцеванинг сўзларига кўра, Ўзбекистондаги университетлар халқаро майдонда рақобатбардош бўлиши учун кўпроқ ўз номини танитиш устида иш олиб бориши зарур.

“Ўзингизни мақтанг! Университетларингиз ва олимларингиз нафақат ўз “ошхонаси” ичида, балки халқаро майдонда ҳам ўзини мақташни ўрганиши керак. Таълим миллий даромаднинг муҳим банди ҳисобланувчи Шимолий Америка, Ғарбий Европа, Австралия буни қандай амалга ошираётганига қарашнинг ўзи кифоя, улар ҳатто арзимас нарсани чиройли “қадоқ”қа ўраб намойиш қилишдан уялишмайди” – дея тавсия қилади мутахассис.

Elsevier компаниясининг Марказий Осиё мамлакатлари бўйича минтақавий директори Алия Оспанова Ўзбекистон халқаро академик  ҳамжамиятда ўз ўрнини топиши учун тарихий-генетик хусусиятга эга эканини таъкидлади.

“Бугунги кунда Ўзбекистонда илм-фан юқориламоқда, бунга қадар эса бу соҳа асосан ёпиқ бўлган, олимлар ўз тадқиқотларини дунёга намойиш қилишмаган. Ҳозир эса шуларнинг устида иш олиб борилмоқда. Бизда ҳам рўйхатдан ўтувчи патентлар сони ошди, бу эса тадқиқотлар тижоратлашувининг асосий натижаси ҳисобланади. Ўзбекистонда тарихий-генетик хусусият мавжуд, масалан, Ҳарвард, Оксфорд каби барча етакчи университетлар талабалари Абу Али ибн Синонинг китоблари бўйича тиббиётни ўрганишади. Бу ўлкадан чиққан олимлар ҳануз кўп соҳалар бўйича етакчи олимлар ҳисобланади”, - дейди Оспанова.

Унинг сўзларига кўра, яна бир эътиборга молик масала – хорижда муваффақиятли фаолият юритувчи, жуда катта кўрсаткичларга эга ўзбекистонлик олимлар. Алия Оспанова уларни ортга қайтариш ёки “Буюк келажак” ташаббуси ёрдамида илмий ҳамкорликни йўлга қўйишни таклиф қилди.

“Уларни ортга қайтаришнинг имкони бўлмаса, Қозоғистон тажрибасига амал қилиш мумкин, - дея қўшимча қилади Зоя Зайцева. – Улар ҳозир кўзгу лабораториялари лойиҳасини йўлга қўйишган, яъни, дейлик, бир олимнинг Шимолий Америкада лабораторияси бор, худди шундай лаборатория Қозоғистонда ҳам яратилади ва бир тадқиқот турли жамоалар билан бирга ўтказилади, олим барча зарур жиҳозларини олиб келиб, маҳаллий олимлар билан ўз тажрибасини бўлишади. Халқаро тадқиқот маданияти шу тариқа шаклланади”.

Зоя Зайцеванинг таъкидлашича, Нобель совриндорини тарбиялаш учун унга тўғри муҳит керак бўлади – биринчи навбатда ёш олим дунёда содир бўлаётган янгиликлардан бохабар бўлиши, буни тўғри ўқиши ва қўллай билиши, шунингдек тажриба қилиш, тадқиқот ўтказиш ҳамда халқаро лойиҳаларда иштирок этиш имконига эга бўлиши керак.

“Мен монофаолликка, яъни кимдир бир лабораторияда қулфланиб олиб, катта кашфиёт қилишига ишонмайман. Мен илмий ҳамкорликка ишонаман. Агар олим бошқа университетлардаги ҳамкасбларини жамловчи мегагрантлар ва лойиҳаларда қатнашса, шубҳасиз,  ихтироларга йўл ва имкониятлар очилади. Бироқ бунинг учун унга қулай муҳит керак бўлади. Агар олим қолган нарсаларга чалғимай, тадқиқот билан шуғулланиш имконига эга бўлса, албатта катта ютуқларга эришади”, - дея таъкидлайди у.

Экспертларнинг маълум қилишича, ҳозирча Марказий Осиё мамлакатлари орасида халқаро рейтингларда Қозоғистон фаол, лекин Ўзбекистоннинг ютуғи уларнинг хатоларини такрорламаслик имконига эга эканлигида. Таъкидланишича, Ўзбекистонда олимлар сони Қозоғистондагига нисбатан бир неча баравар кўп, шунчаки бу йўнилишда зарур ишлар олиб борилмаган. Қозоғистон ушбу рейтингларга 2011 йилда қўшилган, Ўзбекистон эса эндигина кирди ва муайян ютуқларга эришишга улгурди.

Таъкидлаш жоизки, жорий йилда Ўзбекистонда Ташқи ишлар вазирлиги ҳузуридаги хорижда мутахассислар тайёрлаш ва ватандошлар билан мулоқот бўйича Марказни «Эл-юрт умиди» жамғармасига ўзгартириш тўғрисидаги фармон имзоланган.

Жамғарма фаолияти катта илмий ва амалий тажрибага эга бўлган, хориждаги таниқли илмий-тадқиқот, таълим ва тиббий муассасалар, иқтисодиётнинг истиқболли соҳаларида ишловчи ватандошлар билан алоқалар ўрнатишга қаратилган. Унга кўра, катта илмий ва амалий тажрибага эга ватандошлар электрон реестри ташкил этилади ҳамда юритади. Бундан ташқари, хорижий олимлар, ўқитувчилар, муҳандислар ва бошқа мутахассисларни таълим, соғлиқни сақлаш, иқтисодиёт ва давлат бошқаруви соҳаларига жалб этиш бўйича тадбирларни ишлаб чиқади ҳамда амалга оширади.

Хорижий экспертларнинг таклиф ва тавсиялари ҳамда мамлакатда академик ҳамжамият учун яратилаётган имкониятларни инобатга олган ҳолда, ўзбекистонлик олимлар ва олий таълим муассасаларининг фаоллашувига, ўз имиджи, нуфузини ошириш устида янада кўпроқ ишлашига, халқаро миқёсдаги тадбирларда янгидан янги ташаббуслар билан иштирок этишларига ҳамда халқаро рейтинглардан муносиб ўрин эгаллашларига умид билдирамиз.