Куни кеча Президент Шавкат Мирзиёев йилнинг биринчи чораги якунлари бўйича ўтказилган видеоселектор давомида тадбиркорлар муаммоларига ҳам тўхталиб, шундай деди:
«Ҳозир биздан тадбиркорлар норози бўлаётган иккита масала бор. Ер бериш масаласи ва қурилишга рухсат бериш масаласи.
Биз тепадагиларни олиб ташлаяпмиз, лекин пастда ўтирганлар одамларни жуда норози қиляпти. Улар ҳали юқорида бўлаётган жараёндан бехабар. Улар ҳали ўн йил олдинги гап билан юрибди: «Менга бермасанг, мен қўл қўймайман», дейди. Мана шундай тизим ҳалиям бор Ўзбекистонда. Бу тизимни қандай бўлмасин синдириш керак. Синдириш эса осон бўлмаяпти. Чунки ҳаммаси шундай ишлашга ўрганган. Агар шу балодан ҳам қутулиб олсак, тадбиркорларга кўп енгиллик бўларди».
Видео: Mover (tas-ix)
Видео: Youtube
Kun.uz’га Паст Дарғом туманида балиқчилик соҳасида фаолият кўрсатиб келаётган бир гуруҳ тадбиркорлар айнан президент тилга олиб ўтган масала бўйича мурожаат қилишди ва биз мазкур мурожаат юзасидан журналистик суриштирув ўтказдик.
Уларнинг баъзилари қарийб 10 йилдан бери «Шомбулоқ» қишлоғи яқинида, Зарафшон дарёсининг эски ўзани ўрнида балиқчилик билан шуғулланишган бўлса, айримлари ўтган йили май ойидан бу фаолиятни бошлашган.
Чунончи, 2018 йил май ойида бош вазирнинг (собиқ) ўринбосари Зоир Мирзаев балиқчиликни ривожлантириш бўйича селектор йиғилиши ўтказгач, О. Нормуродов, М.Ҳамрақулов, Д.Беков, С.Рўзиев, Д.Қаршиев ва «Шомбулоқ сазан балиқлари» (раҳбари — А.Якубов) ҳамда «Анҳор суви» фермер хўжаликларига «Ўзбекистон мустақиллиги» ММТП ҳудудидан жами 100 гектар ер, туман ҳокимлиги томонидан танлов асосида ажратиб берилади.
Тадбиркорлар бу ерга балиқ ташлаб, ҳовузларни кенгайтириб, балиқ боқишни президент қарорига кўра интенсив усулга ўтказиш учун ҳаракатни бошлашган бир чоғда, туманда икки бор ҳоким алмашади ва сўнггиси — шу йилнинг 12 январида тайинланган янги ҳоким Шунқор Худойбердиев томонидан тўсиқлар юзага келаётганини баён этишди.
Воқеа гувоҳларининг кўрсатмаларига кўра, прокурор секторига мансуб мазкур ҳудудга туман ҳокими ва сектор раҳбари келиб, шахсан ўзларининг буйруғи билан зовурдан ҳовузларга ўтувчи қувурлар кавлатилиб, синдириб олиб ташланган.
Бунинг оқибатида, ҳавзаларда сув аста-секин камайиб, балиқлар сувсизликдан қийналишмоқда. Боз устига, янги мавсум учун ҳовузларга чавоқ ташлаш муддати ўтиб бормоқда. Улар яна 15–20 кун кечикишса — 2019 йилги бутун мавсум бой берилади. Йил сўнгига қадар бу жойда ҳеч нарса етиштириб бўлмайди.
Балиқчилардан беркитиб қуйилган сув нарироқда бекорга зовурга тушиб, Зарафшон дарёси томон оқиб кетмоқда. Ариқларга сув бормаяпти, сув сатҳи пасайиб ҳовузлар қуримоқда…
«Ўзбекбалиқсаноат» уюшмаси, «Самарқанд балиқсаноат» МЧЖ директори ўринбосари Муроджон Маматқуловнинг айтишича, ўрганиш натижасида атрофдаги ер майдонларига сизот суви сизиб ўтиши, ёки ерларнинг шўрланиш даражаси ортишига асос бўлувчи ҳолат кўзга ташланмаган. Барча техник шартларга риоя қилинган. Чунки, балиқ ҳавзалари атрофидан чуқурлиги 5-6 метр бўлган зовурлар қазилган. Сизот сувлари пасайишига замин яратилган. Туман ҳокимлигининг ҳовузлар ости ва атрофларини бетонлаш ҳақидаги талаби ҳам нотўғри, чунки балиқлар табиий шароитда етиштирилиши керак, бетон ҳавзада улар озиқланмайди».
Энг ҳайратланарлиси, бу ишларнинг барчаси тадбиркорларга бирор ҳужжат тақдим этилмасдан, ҳокимнинг оғзаки кўрсатмаси билан қилиняпти. Бу талабнинг қонунийлигини текширишга масъул бўлган туман прокурори эса бошбошдоқликларга ўзи бош.
Гувоҳлар ҳаттоки ҳовуз ва зовур қазишда ишлатиладиган, бир четда ҳеч кимга халақит қилмасдан турган эксковаторни туман ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари жарима майдончасига киритиб қўйишга уриниш бўлганини гапириб беришди.
Тадбиркорларнинг бизга билдиришича, ҳавзалар балл бонитети баланд бўлган унумдор ерлардан берилгани ва атрофдаги ернинг мелиоратив ҳолатини бузаётгани важ қилиниб, тортиб олиниши режалаштирилган. Шундан сўнг бу ерлар кимгадир бериб юборилади.
Бу ҳудуддаги илк балиқчилик ҳовузи 1978 йилда ташкил этилган. 2001 йилдан бери фермерлик қилиб келиб, бугунги кунда ерлари тортиб олиниб бошқа фермерга берилган Раббим Ҳусанов шундай деди:
— Бу ерда ғалла бўларди. Аммо пахта экиб бўлмайди. Чунки ер дарёга яқин, сатҳи паст, пахта юқорига нисбатан бир ой кеч етилади. Собиқ иттифоқ даврида ҳам бу ерлар чорвачиликка ихтисослашган хўжалик эди. Бизга шунча йил мажбурлаб пахта эктириб келишди. Ана энди биздан тортиб олиб, чортутлик Ҳамза Ҳожимаматов исмли бошқа фермерга беришмоқчи. У чорвачилик учун экинлар экаркан. Биз шунча йил «кўп тармоқли фермер хўжалигига айлантиринг», дея қаттиқ илтимос қилганимизда ҳам бу талабимиз бажарилмасдан келган эди. Энди ҳоким пўписа қилиб, «керак бўлса ҳамманг шунинг (Ҳамзанинг) қўлида қул бўлиб ишлайсан», деди. Қулдорлик тузумими ҳозир? Юқорида жойлашган боғлар ҳам бузилмоқда, аҳоли қон йиғлаб юрибди.
«Ўзбекистон мустақиллиги» ММТПнинг собиқ раиси Отамурод Нормуродовнинг айтишича, бу ерлар азалдан булоқларга бой жойлар бўлган, шу сабабли экин майдонларини қамиш босиб кетган.
— Азалдан бу ерда бирор экин бўлмаган. Ҳудудда учта булоқ бор. Дарёга яқин ҳудуд бўлгани сабабли ер ости сувлари баланд. Булоқларнинг ер ости йўли бўйлаб қамиш ўсиб кетарди. Шунинг учун 40 йил муқаддам ҳам бу ерларни балиқчилик хўжалиги қилишга уриниш бўлган. Ўша пайт барпо этилган ҳавза ҳозиргача бор.
Ўтган йили селектор мажлиси бўлиб ўтгач, бу ерда 100 гектар жой балиқчиликни ривожлантириш учун ажратилди. Керакли мутасаддилар келиб ернинг аҳволини кўришди. Вилоят ҳокимлари ҳам келиб кўрган. Пахта экиб кўрганмиз. Бўлмаган бу ерларда. Ўтган йили бу ерда балиқчилик хўжалиги ташкил этишга қарор қилинди. Мутахассислар келиб ерни кўришди, ўрганишди, ўз хулосаларини беришди. Тендер орқали фермерларга бўлиб берилди.
Тадбиркорларга қарор чиқариб берилгач, кадастр ҳужжатларини тайёрлаш учун, сув сарфига шартнома тузиш учун ҳужжатларни тайёрлаб топширишган, мана ойлар ўтяпти ҳамки, туман ҳокими уни имзолаб бермаяпти. Фермерларнинг бизга билдиришларича, барчаси фақатгина ҳокимнинг имзосига қараб қолган. Ҳоким эса ҳужжатларга қўл қўймоқчи эмас. Аксинча, хўжаликларни бутунлай йўқ қилмоқчи.
Биз мазкур масала юзасидан туман ҳокими Шунқор Худойбердиев билан ҳам учрашдик. Туман ҳокими ва ҳокимнинг қишлоқ ҳўжалик масалалари бўйича ўринбосари Ҳусан Бўриев саволларимизга жавоб берди. Ш.Худойбердиев айнан бизни кутаётганини, бу ҳолат Kun.uz орқали ёритилса уларга ҳам катта ёрдам бўлишини таъкидлаб ўтди.
Туман ҳокими гапни узоқдан бошлади. Ерлар ва ерости сувлари тобора шўрланиб бораётгани, бир пайтлар Навоий вилояти чегарасида бўлган тузлашиш, ҳозирда Каттақўрғонгача келиб қолган, мана шундай ҳовузлар ернинг шўрлашишига олиб келиши, икки-уч йилда атроф атом бомба тушгандек ҳеч нарса ўсмайдиган ҳудудга айланиши, ўзи ватанпарварлиги, фермерлар эса ватанпарвар эмас, «ўз чўнтагини ўйлайдиган инсонлар эканлиги»ни, ҳоким шу элни севадиган инсон сифатида бунга асло йўл қўйиб бера олмаслиги ҳақида узоқ гапирди.
Аммо балиқчиликка ажратилган ер майдонларнинг ҳаммаси ҳам ҳоким даъво қилаётганидек унумдор ерлар эмас. Умуман, ҳеч нарса экиб бўлмайдиган тошлоқ ерларда ҳам ҳавза барпо этилган ва у ҳовузларнинг ҳам суви беркитилган.
Ҳоким ўринбосари Ҳусан Бўриев эндиликда ушбу жойлар чорвачиликка ажратилганини таъкидлади. Унинг айтишича, бу ерларга ортиқ ғалла ва пахта экилмайди, фақат озуқабоп чорва экинлари экилар экан. Чорва экинини «Чортут» фермер хўжалиги раиси айни пайтда 1500дан 1900 гектаргача ерга эгалик қилаётган (бунинг учун қоидага кўра камида 4500 туёқ қорамол бўлиши керак) Ҳамза Ҳожимаматовга берилади.
«Ҳамза Ҳожимаматовни бу ерларни олишга кўндириш учун бор санъатимни ишга солишга мажбур бўлдим», — дейди Ш.Худойбердиев.
Қизиқ, «шу ерни менда қолдиринг, жон-жаҳдим билан меҳнат қиламан», деб турган Р.Ҳусановдек фермерлар турганда санъатни ишга солишга не ҳожат бор экан?
Ер балиқчиликни ривожлантириш учун туманнинг аввалги ҳокими ва мутасаддилари хулосасига кўра берилганини айтганимизда, ҳоким бу ишларнинг барчаси ноқонуний амалга оширилганини айтиб ўтди.
Энди эътибор беринг, қизиқ ҳолат юзага келяпти.
Паст Дарғом тумани ҳокимлиги ҳузуридаги ер участкаларини бериш (реализация қилиш) масалалари билан шуғулланувчи комиссиянинг 2018 йил 17 майдаги хулосасига кўра, «Ўзбекистон мустақиллиги» массиви ҳудудидаги жами 51,1 га суғориб ҳайдаладиган майдонлари балиқчилик йўналиши бўйича танловга қўйилган. Бу ер майдонлари мелиоратив ҳолати ёмонлашиб, пахта, ғалла ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинлари экиб олишнинг имконияти бўлмаганлиги ҳамда сизот сувлари кўтарилиб кетиши натижасида шўрланиб, захкаш ҳолатга келиб қолгани инобатга олиниб, бу ерда балиқчилик фермер хўжалиги ташкил этиш мақсадга мувофиқ, деб топилган.
Энди, Паст Дарғом тумани ер ресурслари ва давлат кадастр бўлими 2019 йилнинг 25 мартида туман ҳокими Ш.Худойбердиевга йўллаган хатида балиқчилик учун ажратиб берилган ер майдонлари тупроқ унумдорлиги юқори, яъни 72 балл бонитетидан иборат майдонларидан ажратилгани, 1200 гектаргача бўлган майдонларнинг шўрланиб кетишига сабабчи бўлиши ҳамда сизот сувлари яқинлашиб, ернинг мелиоратив ҳолати ёмонлашишига олиб келаётгани ёзилмоқда. Яъни, мақсадга мувофиқ эмас, деб топилмоқда.
Туманда ҳоким алмашиб, мақсадлар ва унинг мувофиқлиги ўзгармоқда. Бу нимадан далолат?
«От — кимники, минганники!» деган гап бор. Шу ўринда савол туғилади: ўзи ернинг мелиоратив ҳолати бузилганмиди, ё энди бузилмоқчими? Кимдир шунга аниқлик кирита оладими?
Ҳайтовур, балиқчилик учун ер ажратилишидан олдин тумонат одам ўрганиб, ҳужжатларга қўл қўйган экан. Энди битта Ш.Худойбердиевнинг имзоси билан барчаси қартадан қурилган уйчадек тўкилиб тушмоқда. Қани экспертлар хулосаси? Қани ҳужжатлар?
Хуллас, «ватанпарвар ҳоким»га кўра, миллиардлаб маблағ сарфланган балиқчилик хўжаликлари бузилади, ер текисланиб чортутлик фермер Ҳамзабой Ҳожимаматовга берилади ва у маккажўхори экади!
Ш.Худойбердиевни ҳам Паст Дарғомга боғлаб бермаган. Айтайлик, 3 ой, 3 йил, 30 йилдан кейин бошқа ишга кўтарилиб, ўтиб кетса ёки ишдан олинса-ю, мазкур ҳудуддан яна бошқа мақсадларда фойдаланилса нима бўлади?
Хулоса чиқариш ўзингиздан, ҳурматли муштарий. Репортажимизни буюк рус ёзувчиси Салтиков-Шедриннинг бир фикри билан якунлаймиз: «Раҳбарлар ватанпарварлик ҳақида гап оча бошлашдими, демак кимдир қаердадир ниманидир ўғирламоқда». Синалган…
Шуҳрат ШОКИРЖОНОВ,
Kun.uz мухбири.
