Блогер — ҳаваскор журналист, бироқ баъзи бир журналистлардан маҳоратлироқ бўлиши ҳам мумкин

Блогер ва журналистларни кўпчилик айнанлаштиради ёки уларнинг фарқига бормайди. Ваҳоланки, улар ўртасида умумийлик қатори ўзига хослик ҳам мавжуд. Ҳамма блогерлар ҳам журналистлар каби маҳоратли эмас, бироқ ҳар қандай журналист блогерликка даъво қилиши мумкин.

Бугунги кунда мамлакатимизда сўз эркинлиги барқарорлашуви, ОАВга берилган имконият ва шароитлар ҳосиласи сабаб, ушбу соҳада маълум масалалар муҳокама марказига тушиб қолди. Жумладан, сўнгги кунларда ахборот ҳақида гап кетганда, журналистлар қатори блогерлар ҳам тез-тез тилга олинадиган бўлди. Расмий ва норасмий тадбирларга ОАВ ходимлари қатори блогерлар ҳам таклиф этилмоқда. Бу очиқ жамиятда сўз эркинлиги барқарорлашаётгани, чинакам демократик принципларнинг амал қилаётганидан далолат беради.

Бироқ бу ҳолатнинг хавфли томони ҳам борки, ахборот бериш ва қабул қилишда шаффофлик, холислик, ҳаққонийлик, очиқлик ва дахлсизлик устуворлигини таъминлаш масалалари юзага чиқади. Яъни, ҳар ким ахборот бериш ё тарқатиш ҳуқуқига эга жамиятда ахборот тарқатувчи шахс ё уюшма ҳар қандай тазйиқ, манфаат, субъектив фикрлар ё маълум бир гуруҳларнинг манфаатларидан холи равишда ҳаққонийлик, холислик, ишончлилик, масъулиятлиликни англаши ва бу меъёрларга қатъий амал қилиши керак.

Бу масала журналистлар қатори блогерларнинг жамиятда фаоллашуви билан янада муҳимроқ бўлиб қолди. Сабаби — журналистлар билан блогерлар ўртасида фарқ ва ўхшашлик амалий тарзда кенг омма учун ҳали у қадар ойдинлашгани йўқ. Бу борада, менимча, соҳа мутахассислари ва олимлари, тадқиқотчилар ҳозиржавоблик билан муносабат билдиришлари шарт.

Савол туғилади: журналистнинг аксарият вазифасини бажараётган блогер журналист бўла оладими? Йўқ. Бироқ бу жавобдан дарров «журналист блогердан устун қўйилмоқда», деган хулосага бормаслик керак. Чунки айрим блогерлар жамиятимиздаги муаммо ва масалаларни ечишда баъзи журналистлардан яхшироқ жонбозлик кўрсатмоқда. Аммо бу ҳам блогерни журналистдан устун қўйишга асос бўла олмайди.

Фикримча, блогер журналист эмас. Мураккаб хулоса талаб этадиган ушбу оддий фикрни кенг жамоатчилик яхши тушуниши ва англаши лозим. Чунки бу «ахборот истеъмоли»да ниҳоятда муҳим омил ҳисобланади.

Нима учун блогер журналист эмас?

Биринчидан, блогерда ҳеч қандай жавобгарлик йўқ. У хоҳлаган пайти, хоҳлаган мавзуси ҳақида материал тайёрлаши, эълон қилиши мумкин. Ахборот узатишда бўрттириши, алдаши ё ўзи билмаган ҳолда хатога йўл қўйиши мумкин. Аммо бу борада журналистда анча масъулият ва жавобгарлик бор.

Иккинчидан, машҳур журналист Владимир Познер айтганидек, блогерлик журналистликдан фарқли равишда, касб эмас. Яъни ахборот узатишда профессионаллик ҳам муҳим аҳамиятга эга.

Учинчидан, блогерлар доим ҳам ОАВ қонунлари ва журналистлар этикаси доирасида иш кўришмайди. Улар фақат ўзлари гувоҳи бўлган воқеа-ҳодиса ҳақида хабар, имкони ва билими етган мавзуда материал тайёрлаши мумкин.

Тўртинчидан, блогерларда саводлилик даражаси турлича. Яъни улар ахборотни истаган услубда ёзиши, баён қилиши мумкин. Улар матн, фото ва тасвирлардаги хатолик, камчиликлар учун масъулиятни зиммаларига олишмайди.

Бешинчидан, блогерлар журналистлардан фарқли равишда хабар тарқатаётганда ҳис-ҳаяжон ва ҳайратга берилишлари, ўз субъектив фикр ва хулосаларига таяниб воқеаларни шарҳлашлари мумкин.

Олтинчидан, блогер ахборот манбаи, гувоҳ сифатида қабул қилиниши мумкин. Яъни, ОАВда у орқали маълумот олиш ва тарқатиш имкони мавжуд. Билъакс, ОАВ манбаларига таяниб материаллар тайёрлаётган блогерлар ҳам кам эмас.

Аслида, бугунги жамиятда журналист деган гувоҳномани кўтариб юриб, ўз масъулиятини билмаётган, маддоҳлик ва манфаатлар учунгина ҳаракатда бўлаётган ёки номигагина кабинетга тиқилиб олиб ижод қилаётган ҳамкасбларингиз ҳам борку, дейишингиз мумкин. Тўғри, аммо бу ўша ОАВ муҳаррирларию раҳбарлари билангина боғлиқ жараён. Шунга жавобан жасорат кўрсатиб, жамиятнинг нуқсонини келажакка ислоҳ этиш, ижобий ўзгаришлар учун интилаётган, сўз масъулиятини биладиган блогерлар эҳтимол юқорида сифатлари айтилган «журналистлар»дан фидойироқ ва кераклироқдир.

Хуллас, бу омилларнинг яна кўпини келтириш мумкин. Муҳими, бугунги кунда биз бу борада аниқ тушунчага эга бўлишимиздир. Бу эса ўз навбатида замонавий журналистика соҳасида янги тадқиқотлар олиб бориш, таҳлил ва таққосни, илмий прогнозларни талаб қилади.

Аслида кимни блогер дейиш мумкин? Бу масала ҳам муҳим бўлиб, ушбу тушунчага изоҳ илмий-назарий ва амалий билимларга асосланиб, қонунчиликда аниқ кўрсатилиши керак. Шунингдек, блогерларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, қўшимча имконият ва шароитларни яратиш баробарида омма олдида масъулият ва жавобгарлик ҳисси учун ҳам блогерлар учун қонун ниҳоятда зарур. Шу мақсадда Ўзбекистон Республикаси норматив- ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамасининг regulation.gov.uz порталида айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги лойиҳа жойлаштирилди. Унда блогер тушунчасида қуйидагича таъриф берилган:

Блогер — хабар ва материалларни тўплаш, таҳлил қилиш, таҳрирлаш, тайёрлаш ва тарқатиш билан шуғулланувчи ҳамда улар ахборотдан фойдаланувчилар томонидан, шу жумладан, муҳокама қилиши учун Интернет жаҳон ахборот тармоғидаги ўз веб-сайтига ва (ёки) веб-сайт саҳифасига жойлаштирувчи жисмоний шахс.

Бу таъриф ҳам таҳрирталаб, чунки унда интернет журналистикасида фаолият олиб бораётган журналистлар кўпроқ назарда тутилгандек. Ваҳоланки ахборот тарқатувчи ҳар қандай жисмоний шахсга блогер деган мақом бериш ноўрин.

Менимча, блогер маълум бир сондаги фойдаланувчилар ё обуначиларга эга бўлиши, жамоатчилик томонидан эътироф этилиши керак. Чунки эртага ҳар қандай жисмоний шахс турли маълумот ва хабарларни эълон қилавериб, ўзидан блогер ясаб олиши мумкин. Баъзи ҳолатларда шундай ҳам бўляпти.

Ижтимоий тармоқлар ва муҳокамаларни ўқиб, амин бўляпмизки, блогерлик учун аниқ мезон ва талаб керак. Жамоатчилик назорати остида бўлса-да, блогерлик фаолияти таҳлил этилиши, баҳо берилиши лозим. Айтайлик, нуқул масаланинг бир томонини бўрттириб кўрсатадиган, ўзининг яширинча манфаати бўлган шахс омма олдига блогер сифатида «чиқиш» қилаверса, нима бўлади?

Шунинг учун блогерларга журналист мақоми даражасида ҳуқуқ берилаётган экан, ўша даражада мажбурият ва жавобгарлик ҳам бўлиши лозим. Бу жамоатчилик назорати остида бўлса, демократик жамияти меъёрларига ҳам мувофиқ бўлади.

Хулоса шуки, блогерлик фаолияти журналистик фаолият каби қоронғи уйда худди фонус кўтариб кирадиган шахс каби ниҳоятда самаралидир. Бироқ, бу борада ҳаққонийлик, холислик, сўз ва ахборот масъулият ва этика меъёрларига қатъий амал қилиш талаб этилади. Бу талаблар қанчалик бажарилиши эса яна кенг жамоатчилик фикри ва хулосасига боғлиқдир.

Баҳодир РАҲМОНОВ,

 «Овози Самарқанд» газетаси бош муҳаррири, журналист.