Хорижда ўқиб келган фуқаро имтиҳондан ўтса ҳам дипломи тан олинмади. Муаммо нимада?

Наманган вилояти Янгиқўрғон туманида яшовчи Аселнинг айтишича, у Қозоғистондаги Костанай гуманитар институтининг «Қозоқ тили ва адабиёти» мутахассислигини тугатган. Айни пайтда Ўзбекистонда яшаётганлиги боис дипломининг тан олиниши учун 2019 йил январ-март ойларида Янгиқўрғон тумани давлат хизматлари маркази орқали Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекциясига уч марта ариза топширган.

«Аризаларимга биноан уч марта тест топшириқларига қатнашдим, биринчи ва иккинчи марта имтиҳондан ўта олмаган бўлсам, охирги мартада «Ўзбекистон тарихи» фанидан тест топшириқларини ва суҳбатни ижобий топширдим.

Шундан сўнг энди менга дипломим тан олиниши мумкинлиги ҳақида айтилди. Бироқ кейинроқ «Сиз ўқиган муддат дипломингиз тан олиниши учун етарли эмас», дейишди.

Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси ходими Низомжон Ишанқулов менга имтиҳон учун тўлаган пулларим қайтариб берилишини, Халқ банкининг туман филиали орқали пулимни олишим кераклигини айтганди. Бироқ ҳали пулни ҳам қайтариб ололмадим», – дея ёзади Асель Изтелеу.

Асель Изтелеунинг эътирозига сабаб бўлаётган асосий нарса – у имтиҳон топшириш учун керакли миқдорда пул тўлагани, Таълим сифатини назорат қилиш инспекцияси томонидан (бир эмас, уч марта) имтиҳонга чақирилгани ва имтиҳонларни топширгани, лекин якунда таълимнинг муддати билан боғлиқ муаммо аниқлангани туфайли диплом берилмагани бўлмоқда.

«Ахир ташкилотнинг ўзи мени чақиргани учун имтиҳонда қатнашдим. Берухсат қатнаша олмас эдим. Имтиҳондан керакли балл тўплаганимдан кейин нега дипломим тан олинмаётганини тушунмаяпман», – дейди у.

Масъуллар нима дейди?

Kun.uz мухбири ҳолатни тўлароқ ўрганиш мақсадида Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси бўлим бошлиғи Низомжон Ишанқулов билан боғланди.

«Тартибга кўра, фуқаролар хорижда олинган дипломларининг тан олиниши учун давлат хизматлари маркази орқали ариза топширади. Давлат хизматлари марказида эса уларнинг аризаларини қабул қилиш учун 2та дастур ишлайди: биринчи марта мурожаат қилаётганлар ва қайта мурожаат қилаётганлар учун.

Биринчи марта мурожаат қилаётган фуқаролар сўровномада ўзи ҳақидаги маълумотлар билан бирга диплом маълумотлари, диплом ва иловасидан нусха, диплом ва иловасининг ўзбек тилига ўгирилган ва нотариал тасдиқланган нусхасини юклашлари керак бўлади.

Мурожаатчи ўз маълумотларини электрон имзо билан тасдиқлаганидан сўнг, маълумотлар инспекция базасига тушади ва унинг ҳужжатлари ўрганилади.

Базадаги маълумотларга кўра, Асель Изтелеу ҳужжат топшириш жараёнида хатоликка йўл қўйган. Чунки Асель Изтелеу биринчи марта мурожаат қилгандаёқ қайта мурожаат қилиш бўлими орқали сўровномани тўлдирган», – дейди Низомжон Ишанқулов.

Унга кўра, қайта мурожаатда фуқаро диплом ва унинг иловасини юклаши шарт эмас, чунки у бундан олдин ҳам мурожаат қилганда имтиҳонга кириш учун ижобий хулоса олган деб ҳисобланади ва иккинчи марта мурожаат қилаётганда фақат имтиҳонга кириши учун рухсат сўрайди. Ва қайта ҳужжат топшириш бўлимидаги ҳужжатлар ўз-ўзидан имтиҳон топширувчилар бўлимига киритилади.

Хорижий давлатларда таълим олганлик тўғрисидаги ҳужжатларни тан олиш тартиби ҳақидаги низомга мувофиқ, тест синовларини топшириш учун қайта мурожаат қилинганда, талабгорларнинг хорижий давлатларда олий таълим ва кадрларни қайта тайёрлаш таълими олганлик тўғрисидаги ҳужжатлари экспертизадан ўтказилмайди, деб белгиланган.

«Асель Изтелеу ҳам англашилмовчилик сабаб бизга қайта мурожаат бўлими орқали мурожаат қилган», – дея маълумот берди Низомжон  Ишанқулов.

Маълумот учун айтиш керакки, ўрта махсус, касб-ҳунар, олий таълим олганлик тўғрисидаги ҳужжатларни тан олиш учун аризаларни ДХМлар орқали юбориш тартиби 2018 йил ярмидан бошлаб вақтинча регламент бўйича 14та экспериментал марказларда бошланган.

Доимий асосда эса бу тартиб 2019 йилнинг 24 июлидан жорий этилган.

«Буйруқ чиқишидан олдин хато аниқланган...»

Низомжон Ишанқулов берган маълумотга кўра, хорижий давлатларда олинган ҳужжатларни тан олиш учун қилинган мурожаатлар сони 2019 йилда бир йил олдингига нисбатан деярли 6 мартага кўпайган.

2018 йилда 4 мингга яқин ариза тушган бўлса, 2019 йилда 13 мингга яқин ариза кўриб чиқилган.

«Бу ўз-ўзидан иш ҳажми кўплигини англатади. Бўлимда эса фақат 4 нафар ходим штати ажратилган. Ва шу ходимлар ҳам ҳужжатларни нострификация қилиш, ҳам апостиль масалалари билан шуғулланиши керак.

Натижада, Асель Изтелеу ҳам англашилмовчилик туфайли қайта мурожаат қилиш орқали имтиҳонда қатнашган ва унинг аризаси имтиҳондан ўта олмагани сабабли ёпилган.

Кейин яна қайта мурожаат қилинган ва охирги марта имтиҳонлардан ўтгандан сўнг мен комиссия протоколи асосида гувоҳнома бериш учун буйруқ тайёрлашим керак бўлган.

Одатда, буйруқ тайёрлашдан олдин мурожаатчиларнинг маълумотларини яна бир марта қайта текшираман. Боиси, иш ҳажми кўп бўлгани сабабли техник ёки бошқа бирор хато ўтган бўлса, мана шу босқичда тузатиш имкони бор.

Асель Изтелеунинг ҳам ҳужжатларида камчилик борлиги шу босқичда аниқланган», – дейди Низомжон Ишанқулов.

Диплом нега тўғри келмаган?

«Асель Изтелеу Қозоғистон Республикаси Костанай гуманитар институтининг «Қозоқ тили ва адабиёти» мутахассислигини 2004-2006 йилларда 2 йил муддатда бакалавр босқичини тугатган.

Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунига кўра, бакалавриат камида 4 йил этиб белгиланган ва мана шу қонун асосида Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган «Хорижий давлатларда таълим олганлик тўғрисидаги ҳужжатларни тан олиш тартиби ҳақида»ги низомда ҳам дипломни тан олиш учун таълим давомийлиги Ўзбекистон қонунчилигида белгиланган меъёрий муддатлардан кам бўлмаслиги кераклиги кўрсатиб ўтилган.

Агар таълим муддати бир йилгача кам бўлса ҳам, одатда, рухсат этилади. Асель Изтелеунинг таълим муддати эса 2 йилга фарқ қилади.

Бу ҳақида мен фуқаронинг ўзи билан ҳам гаплашиб, вазиятни тушунтирганман.

Жавоб фақат менинг шахсий фикрим бўлиб қолмаслиги учун Асель Изтелеунинг ҳужжатларини олиб, алоҳида экспертизадан ҳам ўтказилган», – дейди Низомжон Ишанқулов.

Фуқаро молиявий зарар кўрмаслиги учун...

Низомжон Ишанқуловга кўра, англашилмовчилик туфайли Асель Изтелеунинг дипломини тан олиш учун қайта мурожаат қилиши тартибида тўлаган БҲМнинг 2 баравари миқдоридаги давлат йиғими суммаси унинг ариза асосида фуқарога қайтарилган.

«Бунда фақат битта тўлов қайтарилаётганининг сабаби – ҳар қанақа ҳолатда ҳам биринчи марта ҳужжат топшириш учун қилинган тўлов комиссия кўриб чиқиб, рад этилса-да, тўлов қайтарилмайди.

Кейинги тўлов эса фуқаро зарар кўрмаслиги учун қайтарилган», – дейди масъул.

«Лекин мен пулни қайтариб олмаганман...»

Асель Изтелеуга кўра, у 2019 йилнинг 17 сентябр куни қайтарилган маблағни ҳали олмаган.

Халқ банки Янгиқўрғон филиалига бир марта мурожаат қилганда пул ўтказилишининг аниқ муддатини билмагани туфайли пулни қайтариб ола олмаган.

Тафсилотлари ва сабаблари кўрсатилган хат эса қайсидир сабаб билан фуқарогача етиб бормаган.

Инспекция Бугалтерия бўлими бош мутахассиси Жавлонбек Саидаҳмедов Асель Изтелеу билан боғланиб, пул ташкилот ҳисоб рақамидан ечилганини ва банкдан бориб олиши мумкинлигини тушунтирди.

Шу тариқа, Асель Изтелеу ўтган йили сентябрь ойида қайтарилган пулни 10 март куни олди.

«Диплом талабларга тўғри келмаса, имтиҳондан ўтса ҳам имкон йўқ...»

Низомжон Ишанқуловнинг қайд этишича, Ўзбекистон қонунчилигига асосан, экспертиза асосида таълим давомийлигидан ташқари, тўпланадиган кредитлар ҳажми ҳам ўрганилади.

Низомга кўра, агар таълим давомийлиги кам бўлса ҳам, Ўзбекистонда амал қиладиган Болония процессига мувофиқ, 240 кредит ҳажмини тўплаган бўлса, унда мурожаатчининг ҳужжати тан олиш учун тавсия этилади.

«Асель Изтелеу эса  таълим давомида 240 кредит ҳажмидан кам кредит тўплаган.

Ҳужжатни тан олиш учун олинадиган имтиҳон мутахассислик бўйича айрим фанлар доирасида ўтказилади. Буни ижобий топширишнинг  ўзигина дипломни тан олиш учун асос бўла олмайди.

Хорижий давлатлар тажрибасига қарайдиган бўлсак, Болония процессига кўп давлатлар аъзо ҳисобланади.

Жумладан, Асель Изтелеу таълим олган Қозоғистон Республикасида ҳам Болония процесси амал қилади», – дейди Низомжон Ишанқулов.

Аризаларнинг кўплиги ва уни ўрганадиган ходим камлиги бошқа муаммоларни чиқармайдими?

Мурожаатлар сонининг ўсаётганига, ходимлар эса камлиги туфайли Асель Изтелеу каби талабгорлар билан боғлиқ бошқа англашилмовчиликлар содир бўлмайдими?

Низомжон Ишанқуловнинг жавоб беришича, штатдаги тўрт нафар ходимнинг ҳам нострификация масаласи билан шуғулланиши, ҳам фан-таълим соҳасига тегишли ҳужжатларга апостиль қўйиш билан шуғулланиши катта куч талаб этади.

Масалан, ўтган 2019 йилда 28 мингта ҳужжат апостиль қилиш учун бўлимга келиб тушган.

Ходимларнинг жисмоний жиҳатдан барча ишларга улгуриши масаласига келсак, фикримизча, тизимда яна бошқа англашилмовчилик содир бўлиш эҳтимоли бордек.

«Иш жараёнини тезлаштиришимиз зарур...»

Низомжон Эшанқуловнинг           таъкидлашича, фуқаролар ҳужжатларини  қабул қилиш тизими Давлат хизматлари агентлиги ва инспекциянинг Ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш ва ривожлантириш бўлими ҳакморлигида такомиллаштирилмоқда.

Бундан ташқари, иш жараёнларини максимал даражада рақамлаштириш масалалари кўрилмоқда.

«Бунда хатоликларни минималлаштириш ва иш жараёнини тезлаштириш мақсад қилиб олинган.

Боиси, хоҳласак-хоҳламасак, жараённи автоматлаштирмасак, қўл кучи билан ҳаммасини амалга ошириш имконсиз.

Чунки агар 2019 йилда дипломи тан олиниши учун ариза топширганлар сони 6 марта ошган бўлса, 2020 йилда ундан ҳам юқори кўрсаткич қайд этилиш кутилмоқда. Четда ўқиш истагида бўлган ёшлар сони ҳам тобора ошиб бормоқда» – дейди масъул ходим.

Хулоса

Гарчи англашилмовчилик билан бўлса-да, Асель Изтелеу банкдан бир марталик тўлов пулини қайтариб олди. Аммо у бакалавр даражасига эга бўлса-да, Ўзбекситонда дипломи тан олинишига эриша олмади.

Шундай вазиятларга тушаётган барча фуқаролар яна бир марта хулоса чиқариши, ОТМни танлаётганда эртага ҳужжати билан боғлиқ муаммо бўлмаслиги учун нималарга эътибор беришни билишлари зарур.

Масалан, ОТМнинг аккредитацияси билан танишиш, таълим шакли давомийлигини халқаро тажриба (ёки ўзи ишлашни мақсад қилган давлат тажрибаси) билан солиштириш, бундан ташқари, кўпчилик давлатларда амалда бўлган Болония процесси каби ҳужжатлар нормаларини ўрганиш масалаларига алоҳида эътибор қаратиш керак, назаримизда.

Бакалавриат йўналишларида ўқиш муддати 3 йилдан кам бўлмаслигига ҳам эътибор қилиниши керак.

Болония процесси ҳақида навбатдаги мақоламизда батафсил маълумот беришга ҳаракат қиламиз.

Зилола Ғайбуллаева