70 йилдан буён тахтда: 95 ёшли Елизавета II ҳақида қизиқарли маълумотлар

2022 йил 6 феврал куни Буюк Британия қироличаси Елизавета II нинг тахтга ўтирганига 70 йил бўлди. Яқинда 96 ёшга тўладиган қиролича 1952 йил 6 феврал куни отасининг вафотидан сўнг Буюк Британия қироличаси бўлганди.

Елизавета II тахтга ўтиргандан буён кўп воқеалар бўлиб ўтди. Буюк Британия қўл остида бўлган аксарият ҳудудлар мустақил бўлди. СССР ва Ғарб ўртасида совуқ уруш бўлиб ўтди. Инсон космосга парвоз қилди, Ойга қадами етди. Телевидение ривожланди ва интернет пайдо бўлди. Дунё давлатларининг сиёсий ва иқтисодий ҳолатлари ўзгарди. Елизавета II эса ҳамон Буюк Британия тахтида ўтирибди ва уни бугун дунёнинг турли бурчакларида яшаётган миллионлаб инсонлар ўз қироличаси деб билади.

Елизавета II нинг қисқача таржимайи ҳоли

Елизавета II 1926 йилда Буюк Британия қироли Георг VI оиласида туғилади. 1947 йилда Эдинбург герцоги Филиппга турмушга чиқади. 1952 йил 6 феврал куни отасининг вафотидан сўнг Буюк Британия қироличаси бўлади. Тож кийдириш маросими 1953 йил 2 июн куни бўлиб ўтади.

Елизавета II ва Филипп 4 нафар фарзанд кўришган. Шаҳзода Чарлз (1948 йилда туғилган), малика Анна (1950 йилда туғилган), шаҳзода Эндрю (1960 йилда туғилган), шаҳзода Эдуард (1964 йилда туғилган).

Елизавета II нинг турмуш ўртоғи Филипп ҳам қиролича каби узоқ умр кўрди ва 2021 йилда 99 ёшида вафот этди.

Қироличанинг 8 нафар набираси бор. Улар орасидан шаҳзода Чарлз ва малика Диананинг икки ўғли – шаҳзодалар Уилям ҳамда Ҳарри доим омма эътиборида. Шунингдек, Елизавета II нинг бир неча нафар эваралари бор.

Елизавета II ҳақида қизиқарли маълумотлар

Елизавета II инсоният тарихида энг узоқ тахтда ўтирган монарх ҳисобланади. У дунё давлатлари раҳбарлари орасида энг кекса ҳукмдор ҳисобланади. Елизавета II нинг катта бувиси қиролича Виктория ҳам узоқ умр кўрган ва Буюк Британияни 63 йил бошқарган. У бу рекордни 2015 йилда янгилади.

1976 йил 26 март куни Елизавета II Малверндаги телекоммуникация тадқиқотлари марказига ташриф буюради ва электрон мактуб ёзади. Унинг мактуби ARPANET (Интернетнинг муқобили) тармоғидан фойдаланувчиларнинг барчасига йўлланади.

2019 йилда қиролича ҳайвон териси ҳамда мўйнасидан тикилган кийимлардан фойдаланишни тўхтатганини расман эълон қилади.

2007 йилда Американинг Vogue журнали томонидан Елизавета II дунёнинг энг жозибали 50 нафар аёли рўйхатига киритилган.

Буюк Британия қонунларига кўра қиролича билан қўл бериб сўрашиш мумкин эмас. Аммо бир қанча давлат раҳбарлари у билан қўл бериб сўрашишган.

Елизавета II Буюк Британияда паспорти йўқ ягона шахс ҳисобланади. Бу давлатда паспортлар қиролича номидан берилади. Қиролича эса ўзига паспорт тақдим эта олмайди.

Елизавета II нинг шахсий ходими Анжела Келлининг сўзларига кўра қиролича Букингем саройидаги 775 та хонанинг бор-йўғи олтитасидан фойдаланади.

Ҳар куни Елизавета II га дунёнинг турли бурчакларидан минглаб мактублар келади ва уларнинг ҳар бирига жавоб ёзилади.

Молиявий ҳолати

Елизавета II анча бой ҳисобланади. Шотландиядаги Балморал қасри, Норфолкдаги сарой, Ланкастер герцоглиги унга тегишли.

Бундан ташқари, қиролича тож эгаси сифатида кўплаб ер-мулкларга эгалик қилади. Қироличанинг тож эгаси сифатидаги ер-мулкларининг бозор нархи 18 миллиард доллардан ошади ва уларни Буюк Британия парламентига ҳисоб берадиган Crown Estate корпорацияси бошқаради.

Қиролича Корноулл герцоглиги фойдасини ҳам олади. (Бу герцогликни унинг ўғли Чарлз бошқаради).

Елизавета II Буюк Британия ғазнасига солиқ тўлашдан озод қилинган. Аммо у 1993 йилдан буён ихтиёрий равишда солиқ тўлаб келади.

1989 йилдан буён Sunday Times газетаси томонидан ҳар йили мунтазам тарзда тузиб келинадиган Буюк Британиянинг энг бой одамлари рўйхатида Елизавета II 350 миллион фунт стерлинг шахсий бойлик билан 300-350-ўринларда қайд этиб келинади. Forbes томонидан тузиладиган миллиардер бойлар рўйхатига у кирмайди.

Елизавета II Нью-Йорк шаҳрида қимматбаҳо турар жойга эгалик қилади. Мазкур турар жой 900 метр квадрат бўлиб, унинг лойиҳасини чизган архитектор 1990 йилда қироличадан рицарлик унвонини олган.

Қиролича ва бош вазирлар

Елизавета II тахтга ўтирганидан буён ҳозиргача Буюк Британияда 14 нафар бош вазир ишлади. У қиролича бўлган пайтда Буюк Британия бош вазири Уинстон Черчилл эди, ҳозиргиси Борис Жонсон.

4 нафар бош вазир Елизавета II тахтга ўтирганидан кейин дунёга келган. Булар, Тони Блэр (1953 йилда туғилган, 1997-2007-йилларда бош вазир бўлган), Тереза Мэй (1956 йилда туғилган, 2016-2019-йилларда бош вазир бўлган), Борис Жонсон (2019 йил йилдан бошлаб амалдаги бош вазир), Дэвид Кэмерон (1966 йилда туғилган, 2010-2016-йилларда бош вазир бўлган).

Телевидение ва кино

Елизавета II 100 дан ортиқ телевизон шоулар, телефильм ва кинофильмлар қаҳрамони ҳисобланади. Британиялик комик Роуэн Аткинсон (мистер Бин) ўз фильмларида кўп маротаба қироличани ҳажв қилиб чиққан. Елизавета II унинг ҳазилларидан хафа бўлмаслигини айтган.

2013 йилда Елизавета II телевидение ва кино санъатига қўшган ҳиссаси учун Британия кино ва телевидение санъати академиясининг мукофоти билан тақдирланган. У 2012 йилда Лондон олимпиадасининг очилиш маросими учун махсус ишланган роликда Дениэл Крейг билан бирга суратга тушган. Қиролича ушбу роли учун «Жеймс Бонднинг энг яхши аёл шериги» деб топилган.

2016 йилда ITV телеканалида «Елизавета: оила тарихи» фильми намойиш этилади. Унда Елизавета II ва унинг оила аъзолари қатнашишади ва фильмда оила тарихи ҳикоя қилинади.

2018 йилда BBC1 телеканалида «Тож кийиш маросими» фильми намойиш этилади. Унда қироличанинг ўзи қатнашиб, 1953 йил 2 июнда ўтказилган тож кийдириш маросимлари тафсилотларини гапириб беради.

Бундан ташқари, 2018 йилда ITV1 телеканали «Қироличанинг яшил олами» ҳужжатли фильмини оммага тақдим этади. Фильмда қиролича иқлим ўзгаришлари, атроф-муҳитнинг ифлосланиши муаммолари ҳақида сўз юритади.

Қизиқишлари

Қиролича камера қаршисида бўлишни ёқтиради. Бундан ташқари от пойгаларини кузатади. Сўнгги 30 йилда қироличанинг отлари турли мусобақаларда ғолиб чиқиб, унга 6,7 миллион фунт стерлинг маблағ ишлаб берган.

Елизавета II итларни жуда ёқтиради. У доим саройда ит сақлайди ва ҳаёти давомида ўттизтача ит боққан.

Машина бошқариш қироличанинг севимли машғулоти бўлган. Гарчи ҳайдовчилик гувоҳномаси бўлмаса-да Елизавета II 93 ёшигача автомобил бошқарган.

Анъанага кўра Буюк Британия парламентининг сессияларини ҳар доим Елизавета II очиб беради. Бу анъана икки марта, қиролича ҳомиладорлик таътилида бўлганда бузилган.

Елизавета II Қироллик оила аъзолари орасида энг биринчи армия хизматига борган шахс ҳисобланади. У 1945 йилда Британия армиясининг аёллар бўлимида хизмат қилган ва юк машинасини бошқарган.

Қиролича саёҳат қилишни ёқтиради. У шу пайтгача дунёнинг кўплаб мамлакатларида бўлган. Елизавета II СССРга кўп марта таклиф этишганига қарамасдан, Россия императори Николай II Романовни қатл этган давлатга бормаслигини айтган. Елизавета II нинг отаси Георг VI билан Николай II яқин қариндош (холавачча) бўлган. Елизавета II СССР парчаланиб кетганидан сўнг Россияга 1994 йилда бир марта келган.

Елизавета II она тилидан ташқари француз тилида ҳам эркин гаплаша олади. У Францияга ёки француз тилида сўзлашувчи минтақаларга (масалан, Канаданинг французлар яшайдиган провинциясига) борганда таржимон хизматидан фойдаланмайди ва мезбонлар билан француз тилида мулоқот олиб боради.

Ҳамдўстлик давлатлари

Бир пайтлар Буюк Британия дунёнинг энг қудратли империяси бўлган ва ер юзининг барча қисмида унинг ҳудудлари бўлган. Кейинчалик, 19-20 асрларга келиб вазият тубдан ўзгарди Британия қўл остида бўлган мустамлакалар бирин-кетин мустақил бўла бошлади.

Буюк Британия ҳудудларни йўқотар экан, уларнинг аксариятига иқтисодий ва сиёсий «дўстлик»ни сақлаб қолишни таклиф этади. Шу тариқа Бирлашган қироллик бошчилигидаги «Миллатлар Ҳамдўстлиги» иттифоқи барпо бўлади.

Бугунги кунда мазкур иттифоққа 54 та давлат аъзо. Улар орасида дунёнинг йирик давлатларидан бири Ҳиндистондан тортиб, кучли еттиликка кирувчи Канадагача бор.

Бу давлатларнинг 14 таси расмий равишда Елизавета II ни ўз қироличаси деб билади. Уларнинг бир қисми ўтган асрнинг 50-йилларидан бошлаб ўз пул бирликларида ҳам қироличани тасвирлаб келишади.

Елизавета II ҳаётидаги муҳим ва қизиқарли ҳодисалар

1965 йил - Елизавета II Германия Федератив Республикасига илк ташрифини амалга оширади. Бу 1913 йилдан кейин Бирлашган қироллик оила аъзосининг Германияга илк ташрифи бўлади.

1966 йил – Уэльсдаги Аберфан қишлоғида тоғ кўчади ва 20 уйни босиб қолади. Оқибатда 144 киши вафот этади. Ўшанда Елизавета II ҳалокат юз берган жойга орадан 8 кун ўтиб боради ва танқидлар остида қолиб кетади. Кейинчалик, у Аберфенга зудлик билан етиб бормагани ҳаётида содир бўлган энг катта хато эканлигини айтган.

1969 йилда қироллик оиласининг кундалик ҳаёти ҳақида фильм суратга олинади. Ўша пайтда фильм томошабинлар томонидан илиқ кутиб олинади. Аммо филмда қироллик оиласи томонидан уюштирилган кечалар, дам олиш саҳналари борлиги учун оиланинг айрим аъзолари унинг намойиш этилишидан норози бўлишади. Гарчи филм Қироллик оиласининг мавқейи ошишига хизмат қилган бўлса ҳам, 1970 йилда уни омма учун кўрсатиш тақиқлаб қўйилади.

1986 йилда Елизавета II турмуш ўртоғи Филипп билан Хитойга ташриф буюради. Ташриф давомида Бутунжаҳон ёввойи табиатни асраш фондининг йиғилишида нутқ сўзлаган Филипп «Хитойликлар тўртта оёғи бор жонзотлардан стулни, иккита қаноти бор учадиганлардан самолётни, сувда сузадиганлардан кемаларни емайди. Қолган барча нарсани ейди», дейди. Унинг бу ҳазилини хитойликлар нотўғри тушунишади ва охир-оқибат икки давлат ўртасидаги алоқалар совуқлашади.

Оиладаги ихтилофлар

Елизавета II нинг оиласида узоқ йиллар давомида жиддий келишмовчиликлар бўлмаган. Аммо шаҳзода Чарлз ва малика Диананинг ажрашиши ортидан муаммолар пайдо бўла бошлайди. Диана келиб чиқиши мисрлик бўлган Доди ал Фаёд билан танишади ва у билан дўстона алоқада бўлади. Бу Елизавета II га ёқмайди.

1997 йил 31 август куни Парижда малика Диана билан Доди ал Фаёд бирга машинада кетаётганида папараццилар таъқиб қилишади. Ҳайдовчи улардан қочиб кетиш учун тезликни оширади ва машина ҳалокатга учрайди. Оқибатда, Доди ал Фаёд ва ҳайдовчи ўша заҳоти ҳалок бўлишади. Малика Диана эса шифохонада вафот этади.

Кейинчалик, 2007 йилда Скотланд-Ярд ўша куни ҳайдовчи маст ҳолда машина бошқаргани ва унинг хатоси туфайли ҳалокат содир бўлгани ҳақидаги ҳисоботни эълон қилади. Аммо Диананинг ўлимига сабаб бўлган ҳалокатни МИ-6 уюштирган деган гаплар ҳам тарқалади. Елизавета II нинг собиқ келини билан низолашиб қолгани бундай гапларнинг урчишига сабаб бўлади.

Елизавета II нинг оилавий можаролари кейин ҳам давом этди. Малика Диананинг икки нафар ўғли шаҳзода Уильям ва шаҳзода Ҳаррилар улғайгач, қироллик оиласида можаролар авжига чиқди.

Аввалига шаҳзода Уильям ва Кейт Мидлтоннинг никоҳига амаллаб чидаган қиролича, шаҳзода Ҳаррининг қонида ҳабашлар қони оқаётган америкалик киноактрисага уйланмоқчи бўлганини ҳазм қила олмади. Шу тариқа улар ўртасида келишмовчиликлар бошланади.

2018 йил 19 май куни шаҳзода Ҳарри ва Меган Марклнинг никоҳ тўйи бўлиб ўтди. Шундан сўнг 2020 йилда улар қироллик оиласи аъзолари мақомидан чиқишларини эълон қилишди.

Орадан кўп ўтмай, 2021 йил 7 март куни шаҳзода Ҳарри ва Меган Маркл америкалик машҳур телебошловчи Опра Уинфрига шов-шувли интервью беришди. Интервьюда уларнинг ҳар иккаласи қироллик оиласида ўзи дуч келган муаммоларни айтиб ўтади.

Елизавета II нинг британияликларга фавқулодда мурожаатлари

Елизавета II ҳар йили одатий тарзда Рождество муносабати билан британияликларга мурожаат қилади. Шунингдек, қиролича турли ҳодисалар муносабати билан ўз фуқароларига беш марта фавқулодда мурожаат қилган:

• 1991 йил 24 феврал куни Буюк Британия армияси халқаро коалиция қўшинлари таркибида Ироққа қарши уруш бошлаганда;
• 1997 йилда малика Диана фожиали ҳалок бўлганда;
• 2002 йил 30 мартда онаси Елизавета Боуз-Лайоннинг вафоти муносабати билан (Елизавета Боуз-Лайон 1900 йилда туғилган бўлиб, узоқ умр кўради ва 2002 йил 30 март куни 102 ёшида вафот этади);
• 2012 йилда тахтга ўтирганининг 60 йиллик тантаналари чоғида;
• 2020 йил 6 апрел куни дунёда коронавирус пандемияси тарқалиши муносабати билан.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади