Японияни энг узоқ муддат давомида бошқарган сиёсатчи Синдзо Абэ суиқасддан кейин 67 ёшида вафот этди. Машҳур сиёсатчилар оиласида катта бўлган, Япониянинг ҳарбий қудратини тиклашга уринган, «Абэномика» номини олган иқтисодий сиёсатни юритган, Курил оролларини қайтариш учун самарасиз уринишларни амалга оширган арбобнинг ҳаётига қисқа сатрларда назар соламиз.
Синдзо Абэ 1954 йилда Токио шаҳрида, сиёсий оламда таниқли бўлган оилада туғилган. Унинг она томондан бобоси Нобусуке Киси, мамлакатнинг собиқ бош вазири. Отаси Абэ Синтаро ўтмишда Япония ташқи ишлар вазири бўлган.
Синдзо Абэ 1977 йилда Сэйкэй университетини тамомлаган. У ерда юридик факултетда сиёсатшунослик бўйича таълим олган. Сўнгра Америкага кўчиб ўтиб, 1978 йилдан 1979 йилгача Жанубий Калифорния университетида ўқиган. 1979 йилда Японияга қайтиб, «Kobe Steel» пўлат эритиш компаниясига жойлашган ва 3 йил ишлаган.
Сиёсий карьера
1982 йилда у ташқи ишлар вазири (отаси Синтаро Абэ) котиби сифатида сиёсий фаолиятини бошлайди. Япония Либерал-демократик партияси аъзолигига қабул қилинади. 1993 йилда Ямагучи префектурасидан Япония вакиллар палатаси депутатлигига сайланади. 1999 йилда партиянинг ёшлар бюроси ва ижтимоий масалалар бўлими директори бўлиб ишлайди. Бу партия раислиги ва бош вазирликка тўғридан тўғри олиб борувчи лавозим эди.
2000 йилдан бошлаб Абэ бош вазирлар – Ёсиро Мори ва Жуничиро Коидзуми ҳукумати таркибида фаолият юритган.
У КХДР томонидан япон фуқароларининг ўғирланиши масаласи билан жиддий шуғулланган. Бош вазир Коидзумига ҳамроҳлик қилиб Шимолий Кореяга борган ва Ким Чен Ир билан олий даражадаги учрашув гувоҳи бўлган.
2003-2004 йилларда Абэ Япония Либерал-демократик партияси бош котиби бўлади. 2005 йил октябр ойида у Вазирлар Маҳкамаси бош котиби лавозимини эгаллайди. Кузатувчилар бу тайинловни бош вазир Жуничиро Коидзуми томонидан Абэни ўз вориси сифатида тайёрлаётгани белгиси сифатида қабул қилишади.
Абэнинг биринчи ҳукумати
2006 йил 20 сентябрда Синдзо Абэ партия раиси сифатида Жуничиро Коидзуми ўрнини эгаллайди. 26 сентябрда Абэ парламент томонидан бош вазир лавозимига тасдиқланади. Натижада 52 ёшли сиёсатчи энг ёш бош вазирлардан бири сифатида тарихга киради.
Абэ бош вазир сифатида мамлакат Конституциясини ўзгартириш нияти, шунингдек, миллатчилик руҳидаги баёнотлари билан Японияда ва хорижда жамоатчилик ва матбуот эътиборини тортади.
У Хитой ва Жанубий Кореяга ташриф буюриб, совуқлик тушган муносабатларни яхшилашга ҳаракат қилади. Аввалроқ, бош вазир Коидзуми турли урушларда ҳалок бўлган япон аскарлари (шу жумладан ҳарбий жиноятчилар) исмлари рўйхати сақланаётган Ясукуни ибодатхонасига ташриф буюрган ва оқибатда бу Хитой, Шимолий ва Жанубий Корея томонидан қораланганди. Кейинчалик, Абэнинг ўзи ҳам бу ибодатхонага 2 марта ташриф буюриб, япон аскарларини хотирлаган.
2007 йилда қишлоқ хўжалиги вазири Тошикацу Мацуока молиявий можаро авжига чиққан пайтда ўзини осиб қўяди. Унинг ўринбосари эса коррупцияда айбланади ва лавозимини тарк этади. Оқибатда Абэ кабинетининг рейтинги кескин тушиб кетади.
2007 йил 12 сентябрда Абэ соғлиғи туфайли истеъфога чиқишини эълон қилади, аммо яна икки ҳафта бош вазир сифатида фаолият юритишда давом этади. Шу тариқа, у бир йил давомида ҳукумат раҳбари бўлиб ишлайди. Партия раиси лавозимида унинг ўрнини Ясуо Фукуда эгаллайди.
Абэнинг иккинчи ҳукумати
Ҳукмрон Демократик партия бошдан кечираётган инқироз шароитида либерал-демократлар мамлакатда етакчиликни қайтариб олиш учун барча имкониятларга эга бўлишади.
2012 йил 26 сентябрда Абэ яна ЛДП раиси бўлади. Унинг раҳбарлигида партия навбатдан ташқари парламент сайловларида ғалаба қозониб, Вакиллар палатасида аввалги сайловларга нисбатан икки баравар кўп ўринни қўлга киритади. Бу ЛДПга мамлакатнинг янги ҳукуматини шакллантириш имконини беради.
2012 йил 26 декабрда Синдзо Абэ яна Япония бош вазири бўлади. Натижада у 1948 йилдан бери танаффусдан сўнг яна ўз лавозимига қайтган биринчи бош вазирга айланади. Шунингдек, Коидзумидан кейин икки йил ёки ундан кўпроқ вақт давомида лавозимида ишлаган биринчи бош вазир бўлади.
Абэ иккинчи ҳукуматининг дастлабки йилида Токио шаҳрида Олимпиада ўтказиш бўйича тузилган қўмитага раҳбар бўлади. Якунда 2020 йилги ўйинларни ўтказиш бўйича Токио номзоди ғалаба қозонади.
Абэ бош вазирлиги даврида Япониянинг мудофаа салоҳиятини кучайтиришга уринади, АҚШ билан хавфсизлик соҳасида ҳамкорликни ривожлантиради. 1945 йилги Конституцияга ўзгартириш киритишга, яъни Япония мудофаа кучларидан фойдаланиш имкониятини чекловчи 9-моддани олиб ташлашга уринади. Ушбу моддада давлат томонидан халқаро низоларни ҳал қилиш учун ҳарбий кучдан фойдаланишдан тийилиш, урушдан воз кечиш, ўзининг қуруқлик, денгиз ва ҳаво кучларини ташкил этишдан воз кечиш каби масалалар ўрин олганди.
2014 йилда Япония Вазирлар маҳкамаси Конституциянинг жамоавий мудофаа ҳуқуқини амалга ошириш имконини берувчи янги талқинини тасдиқлайди. 2015 йилда парламент Япония ҳарбий мудофаа кучларининг ушбу йўналишдаги ваколатларини кучайтиришни назарда тутувчи қонунларни қабул қилади.
Қайд этиш жоизки, Абэ кабинетининг рейтинги деярли ҳар доим юқори (50-70 фоиз) бўлиб келган. Фақат 2018 йил март ойида у 31 фоизга тушиб кетган. Бунга Синдзо Абэ ва унинг рафиқаси Акиэ иштирок этгани айтилаётган «Моритомо Гакуэн» ташкилоти томонидан давлат ерларини арзонлаштирилган нархда сотиб олиш бўйича келишув ҳужжатларини қалбакилаштириш билан боғлиқ можаро сабаб бўлган.
Абэнинг режалари қаторида жанубий Курил ороллари ёки «шимолий ҳудудлар»га эгалик қилиш бўйича Россия билан ҳудудий можарони ҳал қилиш ва Москва билан тинчлик шартномасини имзолаш ҳам бор эди. Россия президенти Владимир Путин билан юқори даражадаги кўплаб учрашувларга қарамай, бунинг иложи бўлмайди.
2016 йилда Абэ Тинч океани ва Ҳинд океанида очиқ ва эркин савдо зонаси ташкил этиш таклифини илгари суради. Ташаббус сифатли инфратузилмани ривожлантириш ва хавфсиз навигацияни таъминлашга қаратилганди. 2019 йил сентябрида Абэ давом этаётган ислоҳотларга туртки бериш мақсадида ҳукумат таркибини ўзгартиради.
2019 йил 20 ноябр куни Синдзо Абэ Япония тарихида энг узоқ муддат бош вазир лавозимида ишлаш бўйича мутлақ рекордчига айланади. Бу кўрсаткич бўйича Эйсаку Сато рекордини ортда қолдиради. Абэ биринчи муддатда 1 йил ишлаган, иккинчи муддатда деярли 8 йил ишлаётганди.
2020 йил 7 апрел куни Токиода бир суткада рекорд даражадаги коронавирусга чалиниш ҳолатлари қайд этилгач, ҳукумат урушдан кейинги тарихда биринчи марта мамлакатнинг бир қанча ҳудудларида фавқулодда ҳолат эълон қилади. Бироқ, Японияда Хитой ёки Европадаги каби одамларнинг ҳаракатланишига мажбурий чекловлар қўйилмайди.
Абэ одамлар ўртасидаги алоқаларни 70-80 фоизга қисқартиришга чақиради. 16 апрел куни фавқулодда ҳолат бутун мамлакат бўйлаб жорий этилади.
Коронавирус эпидемияси Абэнинг позицияларига қаттиқ зарба беради. Фуқаролар бош вазирни чекловчи чоралар кечикиб киритилгани учун фаол танқид қилишади. Синдзо Абэ бошқарувидаги Япония ҳукумати фаолиятини маъқуллаш рейтинги 27 фоизга тушиб кетади.
2020 йил 28 август куни Синдзо Абэ кутилмаганда соғлиғи ёмонлашгани туфайли бош вазир лавозимидан истеъфога чиққанини ва ўринбосар сайланмагунча ўз фаолиятини давом эттириши ҳақидаги қарорини эълон қилади. Сиёсатчи ичак яраси билан боғлиқ хасталик кучайгани ва даволаниши лозимлиги ҳақида хабар беради.
2020 йил 16 сентябрда Синдзо Абэ бош вазирлик фаолиятини тўхтатади.
Умумий ҳисобда бош вазир лавозимида ишлаган даврида Абэ 176 та мамлакатга, шу жумладан, 2015 йилда Ўзбекистонга ҳам ташриф буюрган. Унинг бош вазирлик муддати 8 йил-у 8 ой давом этган.
Абэномика
Абэ изчил равишда Абэномика деб номланган ўзига хос иқтисодий сиёсатни олиб борган. У йигирма йил давомида турғун ҳолатга тушиб қолган ва узоқ муддатли дефляциядан азият чеккан Япония иқтисодиётини жонлантириш учун мўлжалланганди.
Унинг асосий ғоявий илҳомлантирувчиси ва маслаҳатчиси Йель университети профессори, асли япониялик Коичи Ҳамада эди.
Абэномиканинг асосий усули иқтисодиётдаги пул массасини икки баравар ошириш йўли билан иенани сунъий девалвация қилиш ҳисобланган. Бундай чора янгилик эмас. Аммо унинг қўлланиши янги халқаро валюта урушлари бошланишига олиб келиши мумкин ва қатор иқтисодий экспертлар томонидан танқид қилинган. Бошқа томондан, иқтисодиёт бўйича Нобел мукофоти лауреати, америкалик иқтисодчи олим Жозеф Стиглиц Абэномикага ижобий баҳо берган.
Абэ ҳукумати ташаббуси билан 2014 йилда истеъмол солиғи 5 фоиздан 8 фоизга оширилади. Кейинчалик 10 фоизга кўтарилади.
Қотиллик
2022 йил 8 июл куни маҳаллий вақт билан соат 11:30 да Нара шаҳрида Синдзо Абэга суиқасд уюштирилди. Сиёсатчига сайлов кампанияси доирасида нутқ қилаётган пайтида номаълум шахс томонидан камида икки марта ўқ узилган.
Синдзо Абэ ҳушидан кетган ҳолда шифохонага етказилган. Шифокорлар унинг ҳаётини сақлаб қолиш учун курашганига қарамй, Абэ ҳушига келмасдан вафот этган. Сиёсатчи 67 ёшда эди.
Нурмуҳаммад Саид тайёрлади
