Kun.uz президентнинг тадбиркорлар билан мулоқотида айтилган янгиликлар, солиқ текширувлари, индивидуал имтиёз ва преференциялар, ҚҚС, кешбэк ва бошқа қатор масалалар юзасидан Давлат солиқ қўмитаси раиси Шерзод Кудбиев билан суҳбатлашди.
— Маълумки, солиқ преференциялари ва солиқ нотенг бизнес муҳитини юзага келтиради. Лекин Ўзбекистонда кўплаб компанияларга шунақа имтиёзлар берилган. Бу ҳақида яқинда статистика ҳам чиқди. Йирик имтиёз олгани ҳам келиб чиқди. Бу имтиёзларни бекор қилиш ҳақида режалар борми? Агар бўладиган бўлса, бу қачон амалга ошади?
— Жуда тўғри савол. Ўша статистикани чиқарган орган айнан Давлат солиқ қўмитаси бўлади. Биз ҳар ой ва ҳар чорак якунида (ҳар хил имтиёз ҳар хил шаклланади) эълон қилиб борамиз.
Иккинчидан, умуман, жами имтиёзларга давлат солиқ хизмати органлари норозилик билан қарайди. Сабаби, бизга тушум камаяди. Индивидуал имтиёзларга эса ўта салбий қараймиз.
Албатта, баъзи ўринлар жуда қисқариши керак. Йилдан йилга қисқаряпти ҳам. Имтиёзлар сони ҳам, ундан фойдаланувчилар сони ва миқдори ҳам камайяпти. Мана, 2023 йил 1 январдан, айримлари 2024 йил қисқартирилишига таклиф билдиряпмиз.
— Умуман, буткул бекор қилиш борасида-чи, бу бўйича режалар борми?
— Бу бўйича ҳам ишлар олиб бориляпти. Лекин қабул қилинган қонунчилик нормалари, ўзингиз айтган каби ностабиллик бор-да, яъни айрим қонунчилигимиз чет эл инвесторлари киргандан кейин уларга инвестициясига қараб туриб, қанчадир йил солиқ режими ўзгармаслиги керак деган нормалар бор.
Лекин Солиқ қўмитасининг позицияси шуки, биз барча имтиёзларни аста-секинлик билан бекор қилишимиз керак. Уларни бошқа йўл билан рағбатлантиришга ўтиш керак.
— Дунёдаги бренд фирмалар Ўзбекистонга ўз маҳсулотларини олиб киради, лекин уларнинг Ўзбекистонда ишлаб чиқариш заводлари йўқ. Улар маҳсулотларини импорт қилиб олиб келишга тўғри келяпти. Яъни таннархга қўшимча солиқлар ва бошқа харажатлар қўшиляпти. Уларнинг Ўзбекистонга кириб келишидаги хавфлар қайсилар?
— Фикримча, бу хавфлар эмас. Менимча, Ўзбекистондаги иқтисодий фаоллик, бу ердаги сиёсий барқарорлик, Ўзбекистондаги тадбиркорларга бўлган эътибор ва инвестицион нуқтайи назаридан фақатгина ижобий томонини кўриш мумкин. Лекин чет эл брендларининг Ўзбекистонга кириши фақат бу нуқтайи назардан эмас, балки бозордаги сиғими юзасидан ҳам қаралса керак-да. Уларга бозорга кириш таннархи нуқтайи назаридан бу ерда ишлаб чиқаришни ташкил қилиш арзонроқ бўладими ёки импорт қилса. Бу ерда бозор қонунлари кўпроқ ишласа керак, менимча.
Албатта, инвестицион жозибадорлик ҳам муҳим ўринга эга. Шунинг учун ҳам бу тарафдан хавфни кўраётганим йўқ. Кейинги йилдан қўшилган қиймат солиғининг 12 фоиз бўлиши бу қўшни мамлакатлар орасида ҳам, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги давлатлари орасида ҳам энг паст солиқ ставкаларидан биттаси бўлади.
— Иқтисодчилар ва фаоллар Ўзбекистонда тадбиркорларнинг солиқ тўлашидан қочишида асосий сабаблардан бири деб солиқ юкининг катталигини айтишади. Шу сабаб туфайли даромадларни яширишга ҳам ҳаракат қилинади, дейишади. Сиз бу фикрларга қандай қарайсиз?
— Жуда тўғри. Мана шу таклифларни ишлаб чиқишда ҳам Telegram-каналимизда сўров ўтказдик. Унда тахминан 70 мингга яқин респондент иштирок этди. Яъни 70 мингталик ижтимоий сўров бу – катта сўров ҳисобланади-да. Ўша ерда нега сиз чек бермаяпсиз, деган савол бор эди.
Иштирокчиларнинг деярли 25 фоизи солиқ юки ошгани учун, деб жавоб берди. Демак, мана бу таклифларнинг ишлаб чиқилишида ҳам айнан шу солиқ юки, ҚҚСнинг деярли бешдан бир қисми камайяпти. Солиқ юки 20 фоизга камайяпти.
— Кичик бизнес вакиллари солиқ текширувлари билан боғлиқ жарималарнинг тури кўплиги ва оғирлиги бўйича эътирозлар билдириб келишади. Бу борада қандай ўзгаришлар кутиляпти?
— Мен сизга айтсам, жами учта турдаги текширув бор. Сайёр солиқ текшируви, камерал солиқ текшируви ва солиқ аудити деган текширувлар бор. Ўзбекистонда 550 мингга яқин юридик шахс бўлса, январь-август ойлари, яъни бугунги кунгача 350 та текширув ўтказилиб якунланди. Бу 550 минг ташкилот учун кўпми ёки камми?
Иккинчидан, қайси текширувлар ўтган йилгига қараганда ошди? Камерал ва сайёр солиқ текширувлари қоляпти. Камерал солиқ текширувлари ўтган йилдан деярли 2,5 баробарга камайди. Ниманинг ҳисобига? Ўтган йилда жуда катта тортишувлар бўлган ва солиқ органларига шундай ваколат берилди: ҳар бир ҳисобот топширилгандан кейин давлат солиқ органлари солиқ текширувидан олдинги ўрганиш ишларини олиб боради. Солиқ ҳисоботи топширилдими, биз унга хат жўнатяпмиз. Унда мана бу ўринларда фарқ кетяпти. Шуни текшириб кўринг, балки қаердадир бирор сабаб туфайли хатолик юз бергандир. Биз буни текширмайлик, ўзингиз тўғрилаб қўйинг дейиш ҳисобига камерал солиқ текширувлари сони 2-2,5 баробарга камайди.
Қайси солиқ текширувлари ошди? Сайёр солиқ текширувлари, яъни чек бермагани учун давлат солиқ хизмати органлари келиб, чек бермаган тадбиркорлик субъектига нисбатан жарима солиш бўйича текширишлар ошди. Фақатгина битта турида ошди. Бу текширишлар нима билан боғлиқ? Ҳаётда дуч келган бўлсангиз керак, кўчада чек бериш ошдими ёки йўқми?
— Ошди.
— Сизга бир рақамни айтаман. Ўтган йилга нисбатан онлайн касса машиналари орқали урилган айланма 1,6 баробар ошди. Бу ҳеч бир иқтисодий қонунчиликда учрамаган. 60 фоизга ўсиш бериши. Одатда, иқтисодиёт 5 фоизга, инфляция деймиз, ана боринг 15 фоизга ошиши мумкин. Лекин 60 фоизга ўсиш дегани бу ўша соядаги иқтисодиёт сал бўлса ҳам чиқиб кетяпти дегани.
Чек бериш ҳам ошди деяпсиз. Албатта, бу фақат текширишлар эмас, Молия вазирлигига, ҳукуматга ва депутатларимизга катта раҳмат. Мана шу тизимни қўллаб беришди-да. Одамларга 330 млрд кешбэкни тарқатиб бердик, гап пулида эмас. Одамлар бунга психологик жиҳатдан қизиқиб кешбэк тўплаяпти.
Иккинчидан, албатта, чек бермаган жойда жазо муқаррарлигини таъминлаш мана шу 30 йилда йўқ эди. Ҳозир бу нарса пайдо бўляпти. Бу кўпчиликка ёқмайди. Кўпчиликда солиқ юки ошиб кетаётгани ёки чек урсам, пулни банкка топширишим керак, эртага банкдан ололмай қоляпман, деган баҳоналар билан чек урмаслик важи бор. Лекин амалдаги қонунчилик шунақаки, масалан энг катта аудиторияга эга оммавий ахборот воситаси сифатида бир нарсани илтимос қилар эдим, гап чек бериш ёки бермаслигида эмас. Гап бозорда ҳаммага бир хил шароит яратиб беришда.
Агарки, сиз ҳам кофе сотасиз, мен ҳам кофе сотаман. Иккаламиз бир хил кофе сотамиз. Лекин сиз чек берасиз, мен чек бермайман. Менда рақобат устунлиги пайдо бўлади-да. Ҳамма келиб мендан сотиб олади кофени. Чунки мен унинг чекини бермасам, солиқ нуқтайи назаридан, кирим қилиш нуқтайи назаридан, операцион харажат нуқтайи назаридан сиздан рақобат устунлигига эга бўламан. Сиз ҳаммага чекни берсангиз, ҳамма нарсани кўрсатишингиз керак, операцион харажатингиз ҳам, солиқ юкингиз ҳам юқорироқ бўлади.
Шунинг учун чек бериш солиқ юкини таъминлаш нуқтайи назаридан эмас, бозорда бир хил шароит яратиш нуқтаи назаридан ўта муҳим ва керакли. Сизларнинг аудиторияларингиз кенг бўлгани учун илтимос қилиб қолардимки, барча тадбиркорларга бир хил шароит яратиш бизнинг жуда муҳим вазифамиздир.
Тўлиқ интервью билан юқоридаги видеода танишиб чиқишингиз мумкин.
Фаррух Абсаттаров суҳбатлашди.
Тасвирчи ва монтаж устаси Муҳиддин Нидо.
