Спортдаги ғирром ҳакамлар: Рой Жонс олимпиада олтин медалини қандай бой берганди? 

Ҳаммамизга маълум, бир неча кундан буён Хитойнинг Ҳангжоу шаҳрида Осиё ўйинлари-2022 мусобақалари ўтказилмоқда. Бу мусобақаларда фарқли Ўзбекистон спортчилари бу сафар ҳам анча муваффақиятли қатнашмоқда.

2023 йил 6 октябр ҳолатига кўра спортчиларимиз 20 та олтин, 18 та кумуш ва 26 та бронза медалларини қўлга киритиб, жамоавий ҳисобда бешинчи ўринда бормоқда.

2023 йил 6 октябр куни слаломда эшкак эшиш бўйича яримфинал ва финал босқичлари ўтказилди ва унда қизиқ ҳолат кузатилди. Беллашув давомида мезбон спортчи хатога йўл қўйди ва унга 50 сония жарима баллари ёзилди.

Хитойлик спортчи маррага биринчи бўлиб етиб келган бўлса ҳам, бешинчи ўринга тушиб кетди. Натижада маррага иккинчи бўлиб етиб келган ўзбекистонлик спортчи Анвар Клевлеев ғолиб деб топилди.

Осиё ўйинлари сайти уни ғолиб сифатида кўрсатди. Ўзбекистон миллий олимпия қўмитаси ҳам Анвар олтин медални қўлга киритгани ҳақида хабар берди.

Бироқ кўп ўтмай ҳакамлар беллашув вақтида мезбон спортчига ёзилган 50 сониялик жарима балларини бекор қилишди ва у яна биринчи ўринга қайтарилди.

Ўзбекистон делегацияси ҳакамларнинг бу қарорига апелляция берди. Вазият видеосида ҳам хитойлик спортчи қизил тўсиқни айланиб ўтмаганини кўриш мумкин эди, аммо ҳакамлар натижани бошқа ўзгартиришмади. Шу тариқа ҳакамлар мезбон спортчига ён босишди ва Анвар Клевлеевнинг олтин медали тортиб олинди.

Жаҳон спорти тарихида бундай ҳодисалар жуда кўп содир бўлади. Ҳатто ҳакамларнинг мезбон спортчиларга ён босиши ёзилмаган қоидага айланиб қолган деса ҳам муболаға бўлмайди.

Бир мисол, Хитойда ўтаётган мусобақаларда индонезиялик спортчилар 6 октябр ҳолатига 7 та олтин, 11 та кумуш ва 18 та бронза медалларини қўлга киритишди ва умумий ҳисобда 13-ўринда боришмоқда.

2018 йил Осиё ўйинлари Индонезияда ўтказилганда бу мамлакат спортчилари 31 та олтин, 24 та кумуш ва 43 та бронза медалларини қўлга киритиб, умумий ҳисобда 4-ўринни (!) қўлга киритишган эди.

Ўшанда индонезиялик спортчиларнинг кўп медал олишларига ҳакамлар ҳам «ҳисса қўшишганди». Бу сафар шу иш мезбон Хитой спортчилари билан давом этяпти.

Жаҳон спортидаги ҳакамларнинг ён босишлари билан боғлиқ энг шов-шувли ҳодисалардан бири 1988 йилда Сеулда ўтказилган олимпиада ўйинларида содир бўлади.

Бокс мусобақаларидан бирида финалга америкалик Рой Жонс ва мезбонлар вакили Пак Си Хун чиқади. Беллашувда кореялик спортчи Ройнинг зарбаларига зўрға чидайди.

Бироқ охирида ҳакамлар мезбон спортчини ғолиб деб топишади. Ўшанда ўртадаги ҳакам Пак Си Хуннинг қўлини кўтарганда унинг ўзи ҳам нима бўлаётганини тушунмай бир муддат довдираб қолади. Америкаликлар апелляция беришади, бироқ олтин медал барибир кореялик спортчида қолдирилади.

Ҳодисадан аввалги вазият

СССР парчаланиб кетгунча бошқа спорт турларида бўлгани каби боксда ҳам америкалик ва совет боксчилари ўзаро рақобат олиб боришарди. Орада бу рақобатга кубалик боксчилар қўшилиб туришган.

Ўша пайтларда СССРда профессионал бокс бўлмаган. Шу сабабли профессионал боксда гегемонлик қилган америкаликлар советларни енгиш завқини туя олишмасди.

Бироқ совет боксчиларидан ортда қолмаслик учун ҳаваскор боксга ҳам катта эътибор қаратишарди. Олимпиада ўйинлари, жаҳон чемпионатлари асосан АҚШ ва СССР боксчилари ўртасидаги жанглар билан қизиқарли эди.

1988 йилда Сеулда ўтказилган олимпиада ўйинларида ҳам АҚШ ва СССР спортчилари ўртасидаги рақобат давом этади. Ўшанда фақат уч давлат – АҚШ, СССР ва Жанубий Корея боксчилари барча вазнлар бўйича беллашишади. Куба негадир ўз боксчиларини Сеулга юбормайди.

Мусобақаларда совет боксчилари анча муваффақиятсиз қатнашади ва улардан бор-йўғи икки нафари финалгача етиб келади. Америкаликлардан эса олти нафар боксчи финалга чиқади.

Якунда америкаликлар учта олтин, учта кумуш, иккита бронза медалига эга чиқади. Совет боксчилари эса битта олтин, битта кумуш ва иккита бронза медалини қўлга киритади.

Шу тариқа, асосий рақиблардан бири бўлган кубалик боксчилар қатнашмаган мусобақада совет боксчилари америкаликлардан анча ортда қолиб кетади.

Ҳодиса тафсилотлари

Сеул олимпиадасида 71 килограммгача бўлган боксчилар ўртасидаги финалда америкалик 19 ёшли Рой Жонс ва мезбон спортчи Пак Си Хун ўзаро беллашади.

Ўша пайтларда ҳаваскор боксчилар бошга ҳимоя шлеми кийиб чиқишар ва мусобақа уч дақиқадан уч раунд давом этарди. Беллашув давомида Ройнинг рақибидан анча кучлилиги билиниб қолади.

У биринчи раундда рақибига 20 та аниқ зарба беради. Кореялик боксчининг эса бор-йўғи учта зарбаси нишонга тегади.

Иккинчи раундда Жонс 39 та, рақиби 15 та аниқ зарба беради. Учинчи раундда Жонснинг 36 та зарбаси рақибига тегади. Кореялик боксчи 14 та аниқ зарба беради холос.

Уч раунд ҳисобига кўра Рой жуда катта фарқ билан ғалаба қозониши аниқ эди. Бироқ рақибига тўхтовсиз зарба йўллаган бўлса ҳам беллашув сўнгида ҳакамлар мезбон боксчини ғолиб деб топишади.

Ўртадаги ҳакам қўлини кўтарганда Пак Си Хун бир муддат ҳайрон бўлиб довдираб қолади. Ўшанда Ройнинг отаси ҳам томошабинлар орасида эди ва ўғлининг ҳақсизлик қурбони бўлганини кўриб турарди.

Рой ва Пакнинг беллашувини СССР, Венгрия, Уругвай, Уганда ва Марокаш давлатидан келган ҳакамлар баҳолашганди. Кейин маълум бўлишича, икки ҳакам ғалабани Ройга, яна икки нафари Пакга берган. Бир дурранг қайд этган. Охир-оқибат ўртадаги ҳакам ғолибликни мезбон спортчига бериб юборган эди.

Ўшанда Рой ва Пак ўртасида бўлиб ўтган жангни бутун дунё кузатади ва кўпчилик ҳакамларнинг қароридан ҳайрон бўлади.

Жанг тугагандан сўнг кореялик боксчи таржимон билан Ройнинг олдига келади. Жанг ғолиби Рой бўлганини айтиб, ундан кечирим сўрайди. Бироқ ҳакамлар қарори ўзгармасдан қолади.

Ушбу беллашувдан сўнг америкаликлар халқаро олимпия қўмитасига арз қилишади. Қўмита «айбини» ювиш учун Ройга олимпиада мусобақаларида техник жиҳатдан энг маҳоратли бўлган боксчиларга бериладиган Вал Бэркер кубогини тақдим этади. Бироқ бу америкаликларни қониқтирмайди.

Кўп ўтмай АҚШ бокс федерацияси томонидан Ҳаваскор боксчилар халқаро ассоциациясига Рой ва Пак жангини баҳолаган ҳакамлар пора олган бўлиши мумкинлиги ҳақида шикоят йўллашади.

Бироқ ассоциация шикоятни рад этади. Бунга сабаб қилиб, шикоят жанг тугагандан сўнг 30 дақиқа ичида берилиши лозимлиги, бироқ америкаликлар уни кечиктириб бергани кўрсатилади.

Ассоциация президенти Анвар Чоудри вазиятни шарҳлаб, «Агар америкаликлар шикоятни вақтида беришганда ҳам у рад этиларди. Чунки жанг ҳакамларининг кореяликлардан пора олишгани ҳақида исбот йўқ» дейди.

Орадан йиллар ўтиб, 1996 йилда АҚШ бокс федерацияси Халқаро олимпия қўмитасига ҳакамлар сотилганини тан олиш ва америкалик спортчига олтин медални қайтариш бўйича яна шикоят киритади. Қўмита шикоятни кўриб чиқади ва уни қаноатлантирмайди.

Бироқ кейинчалик, Ҳаваскор боксчилар халқаро ассоциацияси Сеулдаги ҳолат бошқа такрорланмаслиги учун жангларда боксчиларга очко бериш тизимини ўзгартиради.

Рой Жоннинг порлаши

Рой Жон кўп ўтмай профессионал боксга ўтиб кетади. У дастлабки жангини 1989 йил 6 май куни ўтказади ва ғалаба қозонади. Шундан сўнг Ройнинг ғалабали серияси бошланиб кетади ва барча рақибларини енга бошлайди.

1993 йил 22 май куни Рой IBF (International Boxing Federation) йўналишида чемпионликни қўлга киритади. Шунгача у 20 та жангнинг барчасида ғалаба қозонганди.

Рой шундан кейин ҳам ғалабали одимини давом эттиради ва кўп ўтмай IBF йўналишида мутлақ чемпионга айланади. Шундан сўнг у бошқа бир йўналиш WBC (World Boxing Council) чемпиони билан жангга чиқади ва ютқазиб қўяди.

Орадан кўп ўтмай Рой аввалига WBC, сўнг WBA (World Boxing Association), IBO  (International Boxing Organization) йўналишларида ҳам чемпион бўлади ва тўртта йўналиш ғолиби сифатида жаҳоннинг мутлақ чемпионига айланади.

Шундан сўнг Рой тўртала йўналишда ҳам ўз чемпионлик камарларини ҳимоя қилиш учун кўплаб жангларга чиқади ва уларнинг аксариятида ғалаба қозонади.

Рой илк аламли мағлубиятни 2004 йил 15 май куни Антонио Тарвердан қабул қилади. Ўшанда Антонио уни нокаутга учратганди. Рой бирданига учта йўналишнинг чемпионлигини ютқазади.

Рой 2003 йил 8 декабр куни ўтказилган биринчи жангда Антонио устидан ғалаба қозонганди. Бироқ иккинчи жангда ютқазади. Орадан бир ярим йил ўтиб, 2005 йил 1 октябр куни ўтказилган жангда у Антониога яна ютқазади. Уларнинг йўли рингда бошқа кесишмайди.

Рой кейинчалик ўзини тиклаб олади ва яна кўплаб жангларни ютади. Бир нечта йўналиш бўйича камарларни қўлга киритади. 2018 йилда 49 ёшли Рой навбатдаги жангини ўтказиб, ғалаба қозонади ва фаолиятини тўхтатишини эълон қилади.

Рой профессионал боксда жами 76 та жанг ўтказади ва ундан олтмиш олтитасида ғалаба қозонади, ўнтасида мағлубиятга учрайди. Ғалабаларнинг қирқ еттитасида рақибларини нокаут билан енгади.

Кейинчалик Рой Жонс Сеул олимпиадасидаги ғирромлик ҳақида шундай деганди:

«Ўшанда ҳакамларнинг ноҳалол ишидан жуда қаттиқ хафа бўлгандим. Ҳаётимдаги бошқа қайтиб келмайдиган энг яхши имкониятни қўлдан чиқардим деб ўйлардим. Жанг тугагандан сўнг аввалига кореялик боксчи келиб узр сўради ва жангда мен ғалаба қозонганимни айтди. Сўнг Олимпия шаҳарчасига кўплаб кореяликлар келишди ва ғирром ҳакамлик учун узр сўрашди. Гарчи ватандошлари ғалаба қозонган бўлса ҳам, мухлисларнинг ноҳалол ҳакамликни ҳазм қила олишмагани мени жуда тўлқинлантириб юборганди. Кейинчалик ҳам бир неча бор ғирром ҳакамларга дуч келдим. Бироқ энг аламлиси Сеулда бўлган эди».

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.