Фарзандингиз сўзингизга қулоқ солмаяпти. Балки эшитса ҳам, талабингизни бажаришни истамаётгандир? Бу ҳолатда у билан қандай гаплашиш керак? Психолог бу борада бир қатор муҳим тавсиялар билан ўртоқлашди.
Нега болалар ота-оналарини эшитмайдилар?
- Ота-оналар фарзандининг ҳамма нарсани бирданига бажаришини хоҳлашади. Лекин бу мумкин эмас. Ҳатто катталар ҳам бунга доимо амал қила олишмайди. Бундай пайтда ота-оналар тарафидан йўл қўйиладиган энг катта хато дарҳол бақиришни бошлашдир. Боланинг руҳияти баланд овозга бардош бера олмайди ва бу ҳолат доимий бўлса, у ўзини ҳимоя қилишга интилади.
- Болалар ота-оналари улардан нимани хоҳлашларини тушунмайдилар. Гарчи улар фаол ва пассив сўз бойлигини ривожлантирсалар ҳам, мия фақат бир бўғинли жумлаларни қайта ишлай олади. Масалан, “Менга бир пиёла сув олиб келгин. Уни столга қўйиб қўй”. Бола сувни олиб келиши мумкин, аммо уни столга эмас, қўлингизга тутқазади. Сабаби кўп ҳолатларда катталар мураккаб жумлалардан фойдаланишади.
- “Зинадан эҳтиёт бўлиб туш. Ўтган сафар йиқилиб, оёғинг оғриганлиги эсингда бўлса керак?“ Буларнинг барчаси баланд овозда талаффуз қилинади. Бу пайтда бола атайин ота-онасига қулоқ солмаяпти деб ўйлаш хато, аксинча, боланинг мияси бу маълумотни физиологик сабабларга кўра қайта ишлай олмайди.
- Бола ҳам ўз “иши” билан банд. Ҳа, болаларнинг ҳам ўз юмушлари бор: ўйнаш, бирор нарса томоша қилиш. Уларнинг эътибори ота-оналари истаган нарсага эмас, балки ўзи қизиққан жиҳатга қаратилади.
- Агар катталар бирор иш буюрса ва боланинг ҳаракатланишини кутмасдан, буни ўзи бажарса, бола буни қилиш керак эмаслигини тушунади. “Онам сўрайди, сўрайди ва охири буни ўзи бажаради”, деган тушунча шаклланади.
Бола сизни тинглаши учун нима қилиш керак?
· Кўз кўзга тушиб турсин. Фарзандингизга бирор нарса айтганда, сиз у билан бир хил даражада туришингиз керак. Агар бу кичик ёшдаги бола бўлса, унда тиззалаб олинг. Агар бу ўсмир бўлса, унда сиз уни диванга ўтирғизинг ва ёнига ўтиришга ҳаракат қилинг. Шундагина сиз улар билан бир хил даражада бўласиз. Бу эътиборни бевосита айтилажак хабарга қаратишга ёрдам беради. Вояга этган бола ўз эътиборини мустақил равишда суҳбатга қаратиши мумкин, аммо кичик бола катталарнинг ёрдамига муҳтож. Ота-оналарнинг вазифаси биринчи навбатда унинг эътиборини жалб қилиш ва шундан кейингина бирор нарсани айтишдир.
- Етти марта айтинг. Катталарнинг хотиржам ва меҳрибон гапириши жуда муҳимдир. Агар сиз бирор тақиқ ҳақида гапирадиган бўлсангиз, унда қаттиқ гапиришингиз керак, лекин бақириш ярамайди. Акс ҳолда норозилик реакцияси кузатилади. Болаларга мурожаат қилишнинг қоидаси бор: унинг эшитиши ва бажариши учун етти марта такрорлаш керак. Бу етти ёшгача бўлган болаларга тегишли.
- Олдиндан гапиринг. Агар ота-оналар фарзанди соат 21:00 га қадар бирор юмушни бажаришини хоҳлашса, у ҳолда бу ҳақда 20:30 дан бошлаб такрорлаш яхшидир. Сиз айтилган топшириқни бир зумда бажарилишини кутмаслигингиз зарур, чунки бола ўз фаолиятини тугатиши керак. Тўрт ёшгача бўлган бола ўз вазифасини мустақил бажара олмайди, чунки у ҳали ўзини ўзи бошқаришни ривожлантирмаган ва у катталарнинг ёрдамига муҳтож. Беш-етти ёшли болалар мустақил бирор ишни бажариши мумкин, аммо улар ҳали вақтни билмаслигини ҳисобга олиш керак.
- Болани ҳам эшитишни ўрганинг. Бола катталарга қулоқ солиши учун улар ҳам тингланиши керак. Ота-оналар фарзандлари билан ҳиссий алоқада бўлишлари учун улар билан гаплашишлари муҳимдир. Бошқасини эшитиш - бу ўз эътиборини бошқариш, бошқаси томонидан тақдим этилган маълумотларни қайта ишлаш ва ўз хатти-ҳаракатларини тартибга солиш қобилиятини ўз ичига олган бутун маҳоратдир.
Чақалоқ билан қандай гаплашиш керак?
Баъзида чақалоқлар ҳамма нарсани эшитадиганга ўхшайди. Бу ота-оналарга бола билан ҳиссий алоқани шакллантиришга имкон беради: бири табассум қилади, иккинчиси унинг табассумига жавоб қайтаради. Ҳиссий алоқа ҳиссиётлар билан бойитилган ўзаро таъсирни ўз ичига олади. Агар чақалоқ гўдаклик даврида кўпроқ ижобий ҳис-туйғуларни бошдан кечирса, бу унга ижобий таъсир қилади. Бундай пайтда онанинг чақалоқнинг кўзига қараши жуда муҳимдир.
2-3 ёшли бола билан қандай гаплашиш керак?
Бу даврда бола ўжар, инжиқ ва норози бўлиб қолади. Ушбу фазилатлар бу давр учун табиийдир. Катталар мулоқот қилишда буларни ҳисобга олишлари керак. Ота-оналар болага нисбатан барқарор бўлишлари, бақирмасликка ҳаракат қилишлари ва итоатсизлик учун болани жазоламасликлари муҳимдир.
4 ёш ва ундан катта болалар билан мулоқот қилиш қоидалари
Бу ёшга келиб бола онги шаклланган ва ташқи таъсирларга анча сезгир бўлиб қолади. Мулоқот жараёнида бироз фаоллашади. Аммо шуни ҳам унутмаслик керакки, айнан шу ёшдан бошлаб, уларда ҳам ўз “мен”и шакллана боради ва сиз ҳам унинг талабларини имкон доирасида бажаришга интилишингиз лозим.
Махсума Оққўзиева тайёрлади.
