«Airbnb эффекти»: йўқ бўлаёзган шаҳар интернет илова сабаб даромад манбаига айланди

Коронавирус пандемияси вақтида АҚШдаги катта шаҳарлар аҳолисининг бир қисми (баъзилари вақтинча, баъзилари доимий тарзда) табиатга яқин чеккароқ жойларга кўчиб кетишди. Натижада бундай кичик манзилларда уй-жойга талаб ошиб, инфратузилма тезлик билан ривожланиб кетди. Масалан, Оклаҳомадаги Хочатаун сайёҳлар эътиборига тушиб, кутилмаганда гавжум масканга айланди. Бунда Airbnb иловасининг ҳам хизматлари катта бўлди.

Хочатаун Оклаҳома штати жануби-шарқидаги Брокен-Боу кўли соҳилида жойлашган. Шаҳар аҳолиси ҳафтанинг қайси куни эканига қараб 50 минг кишидан 200 минг кишигача етади. Техасдаги йирик мегаполис Далласдан бу ергача уч соатлик йўл. Шу сабаб кўплаб далласликлар шаҳар шовқинидан қочиб дам олиш кунлари Хочатаунга келишади-да, қайиқда сузишади, балиқ овлашади, ўрмонлар ва шаршаралар бўйлаб саёҳат қилишади.

Археологлар чақмоқтошли найзалар ва ўқ изларига қараб, бу ерда одамлар эрамиздан 6000 йил аввал ҳам яшаган деган хулосага келишган. Кейинчалик бу ҳудуддан маҳаллий каддо қабиласи авлодлари ов қиладиган жой сифатида фойдаланган. 1883 йилда эса Америка ҳукумати томонидан мажбуран кўчириб юборилган чокто қабиласи вакиллари жойлашган.

XIX аср охири – XX аср бошларида ҳудудни ёғоч ишлаб чиқарувчилар эгаллайди. АҚШда маст қилувчи ичимликлар ишлаб чиқаришни тақиқлаган «қуруқ қонун» амал қилган вақтларда эса бу ерларда қўлбола вино тайёрлашган. Маҳаллий тадбиркорлар ҳудудни Хочатаун деб аташган. Аммо бу ном расман қайд этилмаган.

1960-йилларда Хочатаун аҳолиси 100 кишидан кам бўлган. Кўпчилик маҳаллий аҳоли вакиллари тўғон қурилиши сабаб кўчиб кетади, шаҳарчанинг кўп қисмини сув босиб ҳам кетади. Оқибатда ҳудуддаги почта бўлимлари ёпилиб, Хочатаун почта индексидан маҳрум бўлиб, ҳатто харитадан ҳам ўчиб кетади. 2020 йил Хочатаунда 400 та уй қолган ва улар Airbnb меҳмонхона қидирув иловаси орқали сайёҳларга ижарага берилганди.

Коронавирус пандемияси Хочатаун тарихидаги муҳим босқичга айланди. Чунки жуда кўп чекловлар сабаб мегаполисларда яшовчи одамлар табиат қўйнига, чеккароқ қишлоқларга интилди. Натижада бир неча йил ичида Хочатаундаги уйлар сони 2400 тага етади. 2023 йил сентябр ойида шаҳар тарихида илк марта солиқ йиғилиб, маҳаллий ҳукумат ғазнасига 456 минг доллар тушади. Хочатаун мэри Дайан Жордан келажакда шаҳардан ҳар ой камида миллион доллар солиқ йиғилишини тахмин қилмоқда.

Дайан Жордан «шаҳар 100 фоиз Airbnb томонидан қурилган» деб ҳисоблайди. Яъни Airbnb корпорацияси томонидан эмас, унинг иловасида Хочатаундаги уй-жойлар қисқа муддатга ижарага берилиши ҳисобига, албатта.

Оклаҳомадаги Хочатаун шаҳарчаси йўқ бўлиб кетаётган шаҳарчалар «Airbnb эффекти» сабаб ривожланиб кетганининг ягона мисоли эмас. Масалан, 30 мингдан камроқ одам яшайдиган Техасдаги Игл-Пасс шаҳарчасида охирги бир йилда уй-жойни қисқа муддатга ижарага бериш бўйича эълонлар сони 168 фоизга ошган.

«Меҳмонхоналар йўқ жойларда туризмнинг ривожланиши маҳаллий аҳоли ва шаҳарга катта иқтисодий фойда келтиради, – дейди Airbnb сиёсат ва коммуникациялар бўлими бошлиғи Жей Карни New York Times билан суҳбатда. – Аҳолиси қисқариб бораётган ва ишлаб чиқариш корхоналари ёпилаётган ҳудудлар ўз тарихида илк марта туризмдан пул ишлаши мумкин», деб қўшимча қилган компания вакили.

Аммо «Airbnb эффекти» ҳеч қаерда Хочатаунда бўлгани каби сезилмаган: «Коронавирус билан боғлиқ вазият биз учун аввалига муаммога, кейин эса мўжизага айланди. Аввалига биз меҳмонларга 10 минглаб долларни қайтардик, кейин эса вазият ўзгариб 95 фоиз уйларимиз тўлиб кетди», дейди шаҳарчадаги 60 та уй қуриб, уларни бошқараётган қурувчи Тодд Макдэниел.

Ва юқоридаги гапларнинг ҳаммаси на полиция участкаси, на ўт ўчириш хизмати, на чиқинди тўплаш тизими ва на марказлашган оқова сув таъминоти бўлган шаҳарча ҳақида кетмоқда. Хочатаун мэри Дайан Жордан ноодатий инсон. У шаҳар мэри бўлиш билан бирга Техасдаги Одесса шаҳрида жойлашган университетда ижтимоий фанлар бўйича катта ўқитувчи бўлиб ҳам ишлайди.

Жордан 2015 йилдан буён Хочатаунга шаҳар мақоми берилиши борасида ўз кампаниясини юритиб келди. Мэрнинг ҳам шаҳарчадаги бошқа одамлар каби бир нечта кулбалари бор: улардан биттасида ўзи яшаса, қолганларни ижарага берган.

Шаҳарчадаги уйлар машҳурлашиб кетгани сабаб уларнинг нархи кўтарилди, одамлар ижарага бериш учун янги чиройлироқ уйлар қуриб, ўзлари яшаётган эскиларини ҳам таъмирлаб олишди. Пандемия бошида Хочатаун ишонч билан ривожланиб борди. Маҳаллий аҳолининг Хочатаун шаҳар сифатида тан олинишига ишончи ҳам ҳудуд ривожланиш тезлиги каби кучли эди.

Ҳудуд шаҳар сифатида тан олиниши унинг ривожланишини янада тезлаштирарди. Чунки бу маҳаллий солиқлар, муниципиал ресурсларни мустақил тақсимлаш имконини яратади. Ҳозиргача бюджет маблағлари Хочатаун жойлашган Маккартен округи томонидан тақсимланади ва бу муаммолар келтириб чиқарган. Оддий мисол: хочатаунликлар бир хонали кулбачалар қиммат меҳмонхона каби уйларга айлантирилиб, даромадлари ошмагунига қадар ҳудуддаги тошли йўлларни ҳам таъмирлай олишмаган. Ахир улар бюджет пулларини бошқара олишмаган-да. Одамлар одатда шаҳарчадаги ижтимоий муаммоларни шахсий пуллари орқали, кўпчилик ўртага пул ташлаб ҳал қилишган.

Хочтаунликлар учун тез-тез ишдан чиқадиган сув таъминоти тизими ҳам жиддий муаммо ҳисобланади. «Жакузи бўлмаган уйни ижарага бера олмайсан. Сифатсиз инфратузилма сабаб қувурлар ишдан чиқса, ярим шаҳар бир неча кун тоза сувдан маҳрум бўлади», дейди NYT билан суҳбатда ижарадорлардан бири Лео Винегар.

Мэр Дайан Жордан бошчилигидаги 128 нафар маҳаллий аҳоли вакиллари Хочатаунга шаҳар статуси берилиши учун ҳаракат қилаётган бир вақтда ҳудуднинг «мустақиллигига тажовуз қиладиган қўшнилар пайдо бўлди». 15 км узоқликдаги Брокен-Боу шаҳри бир нечта ер эгалари билан келишиб, Хочатаун ерларининг бир қисмини эгаллаб олишга интилади.

Брокен-Боу шаҳар маъмурияти раҳбари Вики Паттерсоннинг иддао қилишича, «улар шунчаки хочатаунликларга ёрдам беришни истаган». Аммо қўшни шаҳарнинг «аннексияга уриниши» устидан хочатаунликлар судга ариза киритиб, ишни ютиб чиқишди-да, мустақилликларини сақлаб қолишди.

2022 йил ноябр ойига бориб мэр Жорданнинг кампанияси ниҳоят ўз самарасини бериб, Хочатаун расман шаҳар сифатида тан олинди. Аммо ҳозирда ривожланиши Ёввойи Ғарб ривожланишига қиёсланган шаҳарнинг келажаги борасида қўрқувлар пайдо бўлди. 2023 йил баҳорида Хочатаундаги уйлар атиги 55 фоизга тўлган бўлса, августга келиб бу натижа 40 фоизгача тушиб кетди. Кўплаб ижарачилар тезда уйларни сотишга киришди. Пандемия вақтида таъмирланган уйлар нархи 599 минг доллардан 1,1 миллион долларгача қимматлаб кетган бўлса, ҳозир уларни 899 минг долларга ҳам беришмоқда.

Лео Винегар 2021 йилда шаҳарда ер сотиб олиб, ижара уй қуришга пул тикади. У вақтда ҳали «Airbnb эффекти» амалда бўлиб, савдо зўр эди. Аммо Лео уйини тўлиқ қуриб битказганда талаб тушишни бошлаганди. Ютқазмаслик аниқ бўлган бизнесдай кўринган нарса ҳозир Винегар ва бошқалар учун иқтисодий бошоғриққа айланган. У зарарларни қоплаш учун Хочтаундаги ишларидан ташқари, Далласдаги дўконда тунги сменада ишлашга мажбур бўлмоқда.

«Уйни сотишга мажбур бўлмайман деб умид қиламан. Airbnb бизни фаолроқ реклама қилиб, ижарачилар учун тўловчи туширса, ҳали бу бизнесдан умидим бор», дейди Винегар.

Шаҳар мэри Дайан Жордан эса аксар қўшниларидан фарқли талаб тушишини яхшиликка деб қарамоқда. Унинг фикрича, бу вақт Хочатаунга «нафас ростлаб олиш» имконини беради. Мэр охирги йилларда йўқолиб кетиш арафасида бўлган шаҳар «Airbnb эффекти» сабаб жуда яхши ривожланишга эришган деб ҳисоблайди. Маҳаллий аҳоли уй ижарага бериш кўринишидаги «олтин васвасаси»дан кейин ҳам шаҳар ривожланишда давом этишига умид қилмоқда. Акс ҳолда қисқа муддатли ва жуда тез ўсиш билан бошланган бахт улар учун молиявий инқироз билан якунланиши ҳеч гап эмас.