Тошкентда минглаб қуёш панеллари ўрнатган тадбиркор – имкониятлар ва муаммолар ҳақида

Тадбиркор Комил Исломов Тошкентда ўзига тегишли 10 дан ортиқ ёқилғи қуйиш шохобчаларида қуёш панелларини ўрнатган. Бу объектлар кундузи электр энергиясига бўлган эҳтиёжини ўзи қоплаб, ортиқча токни давлатга сотади. Kun.uz тадбиркорнинг бу йўналишдаги тажрибаси билан қизиқди, дуч келаётган муаммоларини тинглади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Комил Исломовнинг сўзларига кўра, пойтахтдаги ўндан ортиқ АЁҚШларида ўрнатилган қуёш панелларининг умумий қуввати 4 мегаваттга тенг. Шу орқали тадбиркор электр токига бўлган эҳтиёжининг 25 фоизини ўзи ўрнатган панеллар ёрдамида қоплаяпти.

“Қуёш панеллари бўйича прогнозларимиз ўзини оқлади”

“Шаҳарда 11 та, вилоятда 2 та филиалимиз бор. Бензин, метан каби ёқилғиларни сотиш билан шуғулланамиз. Бугунги кунда Ўзбекистон бозорига электромобиллар кириб келяпти, эртанги кун шу соҳага йўналяпти. Тадбиркорнинг мақсади – доим фойда олиш. Ўтган йили қуёш панеллари бўйича пропаганда кетганда, бизга талаблар қўйилди. Тахминан, 50 минг долларга қуёш панелларини олсак, талаб бўйича кўрсаткични ёпган бўлардик. Бу вақтда электр энергиясининг нархи 450 сўм эди, лекин нарх кўтарилиши борасида гаплар бор эди. Ҳисоб-китоб қилиб, бизнес режа қилганимизда бу лойиҳа 9-10 йилда ўзини оқлаши керак эди.

9,6 мегаватт қуёш панелларини олиб келдик, Huawei компаниясидан инвертерлар ва қиммат бўлса ҳам яхши маҳсулотларни олиб келдик, буларни фақат ўзимизнинг объектларга қўйиш асосий мақсад эди. Салкам 1 йил бўлди, иқтисодий ҳисоб-китобларимиз ўзимиз ўйлаган прогнозларни берди. Иккинчи томондан, электр энергиясининг нархи 450 сўмдан 900 сўмга кўтарилгани панелларнинг ўзини оқлаш даврини 9 йилдан 4,5–5 йилга туширди. Бу ҳали ҳаммаси эмас, юридик шахслар учун нархлар яна ошиши мумкин”, – дейди тадбиркор.

“Бизга жойлар керак”

“Битта нарсани айтиш мумкин, бу лойиҳа иқтисодий самарадор. Шаҳарда қанча объектимиз бўлса, ҳаммасига ўрнатиб бўлдик. Бизга қўшимча жойлар керак, қўшимча жойлар масаласида шундай таклифлар бермоқчимиз: пропаганда вақтида қурилиш ишларимиз битмай тўхтаб қолди. Шу нарсаларга давлат томонидан рухсат берилса, қўяётган панелларимиз, ўзимиз ишлатаётган электр токидан ортиқча бўлиб, электромобилларни қувватлаш станцияларини ўрнатмоқчимиз. Электромобил кўп электр токини талаб қилади, уларга талаб ошиб боряпти, демак электр энергияга талаб ҳам ошади, Буни қоплаш учун бизнесда яхши имконият бор. Бу нарса даромадлилигини амалиётимизда исботладик”, – дейди у.

Бошланиб охирига етмаган лойиҳа

Комил Исломов Тошкент шаҳрида жойлашган шохобчаларидан бирининг кириш қисмига бетон устунларни ўрнатган. Бу устунлар усти ёпилиб, том қисмига қуёш панеллари ўрнатилиши, панеллардан олинган ток электромобилларни зарядлаш қурилмаларига етказилиши керак эди. Бу ташаббусни аввалига ҳокимият қўллаб-қувватлаган, лекин кейин масъул идоралар “қурилишни тўхтатиши кераклиги, акс ҳолда жаримага тортилиши мумкинлиги”ни айтган. Натижада электромобилларни қуёш билан зарядлайдиган лойиҳа тўхтаб қолган.

Тадбиркор бундай устунлардан яна бирини Сергели туманидаги шохобчалардан бирининг ҳовли қисмида қуришни бошлаган. У бундай металл боғламали конструкцияларни кейинчалик ечиб олиш мумкинлигини айтади.

“Енгил конструкциялар ўрнатишга ҳам тайёрмиз, қачонки бу жойда қурилиш қилишга тўғри келса, бу металларни ечиб олиб кетиш имконини беради. Агар давлатнинг талаби бўлса, шартнома ҳам қилишимиз мумкин”, дейди суҳбатдошимиз.

Комил Исломов ўтган йили Хитойдан 50 та қувватлаш станциясини олиб келган. Ўзининг айтишича, бундан ҳам кўпроқ панелларни олиб кела олади, лекин бунда жой билан боғлиқ ҳуқуқий масалалар бор.

“АЁҚШларнинг олдида ҳам қилса бўлади, лекин ҳужжат бўйича бизники эмас. Давлат талаби бўйича бу жой аукционга чиқарилиши керак, аукционга чиқарилса, уддабуронлар сотиб олади-да, бизга икки баробар қиммати билан сотади. Буни бизнесга қизиғи йўқ. Ундан кўра, бизга узоқ муддатли ижара қилиб беришса, биз солиқларни ҳам, ижара пулини ҳам тўлашга тайёрмиз. Вазият шундайки, бу жойнинг ҳеч кимга фойдаси тегмайди. Бу жойни капитал қурилиш қилиш учун сўрамаяпмиз.

Балки қачондир ҳукумат буни тўғри тушуниб, бизнесни қўллаб-қувватлар. Яқинда президетнинг тадбиркорлар билан учрашуви бор, етиб борадиган бўлса, қарашлар ўзгариши мумкин. Бизнинг мақсадимиз ҳаммага фойда келтириш. Одамларга яхши бўлсин, иш ўрни яратилсин, бизнесга яхши бўлсин, фойда кўрсин, давлатга яхши бўлсин, солиқ олсин”.

“Давлат етказиб берган токимизнинг пулини тўламаяпти”

Тадбиркор ўз эгалигидаги 14 та объектнинг барчасига қуёш панелларини ўрнатган, 13 та объектдан олинган электр токининг 60 фоизини давлатга сотади. Ҳозирги қуёшли кунларда айниқса электр токи ишлаб чиқариш ортган, аммо объектларнинг 100 фоиз эҳтиёжи фақат кундузи қуёш панелларидан олинган ток эвазига қопланади. Кечаси эса умумий тармоқдан фойдаланишга тўғри келади.

“Бу ерда ҳам бир оғриқли масаламиз бор – қонунчилик бўйича “электросет” биздан оладиган токни 20 фоиз арзонга сотиб олади. Бугунги кунгача 800 млн сўмлик ток сотган бўлсак, пулини ололмадик. 7-8 ой ичида давлатга 1 млн 110 минг киловатт ток сотганмиз. Бошида камроқ бўлди, лекин борган сари ток ишлаб чиқаришни ошириб боряпмиз. Ваъда қилишяпти, келаси ойда тўлаб берамиз деб, шу нарсаларни ҳам назоратга олиш керак. Тўлаб бермаган тақдирда ҳам қайта ҳисоб-китоб қилиш керак – биз ишлатган электр токи пулини давлатга сотган токимиз ҳисобига қоплаб берса ҳам рози бўлардик. Давлатдан олишимиз учун олдиндан 100 фоиз тўлов қилишимиз керак, лекин сотган токимизнинг пулини ойлаб, йиллаб ололмаяпмиз”.

Кутилмаган харажатлар

Тадбиркор энг катта қувватли қуёш панелларини Сергели туманидаги АЁҚШга ўрнатган, у ердаги 3 та объектда жами 1 мегаватт қувватга эга қуёш панеллари бор.

Бу ердаги АЁҚШда метан-шохобчалар ва компрессорлар ишлаши туфайли истеъмол ҳажми анчагина катта. Бир ойда объектнинг ўзида 182 млн сўмлик ток ишлатилади. Исломовнинг айтишича, режа бўйича 1,5 мегаваттлик панеллар қўйиладиган бўлса, 200 млн сўмлик ток ишлаб чиқариш мумкин бўлади.

“Шу бинонинг тепасига 800 киловатт қувватли қуёш панеллари ўрнатилган, ҳамма биноларимизнинг усти билан ҳисоблаганда 1 мегаватт қуёш панеллари ўрнатилган. Бир кунда 7–7,5 мегаватт ток ишлаб чиқаряпти, тахминан 6,5-7 млн сўмлик ток оламиз. Иқтисодий томондан, кредитнинг ўзи ва фоизини қоплаган ҳолда, 5 йилда ўзини оқлайди ва фойдага чиқади.

Бу бинонинг бир томонини қуёш панелларидан олинган ток эвазига электромобилларни зарядлаш қурилмаларини ўрнатмоқчи эдик, қолган жойда 120 ўринли автомобилларга техник хизмат кўрсатиш устахонаси бўлиши керак эди. Лекин ҳокимият томонидан шундай қарор чиқдики, қурилиш қилинаётган майдоннинг ҳар бир квадрат метрига тўлов белгиланди, бу объектга 3 млрд 700 млн сўмлик тўлов ҳисобланди. Ундан ташқари бу ерда лойиҳа ишлари бор, тахминан 450-500 млн сўмлик қурилишгача харажатлар ҳам бор. Энди бошимиз қотиб қолди, буни қилишимизга арзийдими-йўқми? Бу қурилиш қилаётган ҳар битта тадбиркорнинг муаммоси бўлса керак. Бунақа ҳолатда иш ўрни яратиш имконсиз.

7200 метр квадрат майдонга 800 киловатт қувватга эга панеллар ўрнатилган. Қуёш панеллари шаҳар бўйича 35-37 градусга қўйилади, биз янгичароқ технология қўйиб, ойма ой назорат қиладиган қилганмиз. Июн ойида 8 фоизгача тушади, декабр ойларига бориб 52 градусгача кўтарилади. Сабаби қуёшдан максимал фойда олиш. Қуёш 90 градус бўлган вақти кўпроқ ток беради, шунинг учун максимал фойдаланиш учун бошқа жойларга нисбатан 15-20 фоизга кўпроқ ток оляпмиз”.

“Имкониятларни бой бердик”

Исломов қуёш панеллари пропагандаси вақтида Аҳмад Дониш ва Амир Темур кўчаларида, Олой бозорига ёндош ҳудудда автомобиллар тўхташ жойларига қуёш панеллари ўрнатишни таклиф қилганини айтади. У ҳокимиятлар билан келишиб, 9,6 мегаватт қувватга эга қуёш панелларини олиб келган, лойиҳалар ишлаб чиқиб, тақдимот қилинган ва тадбиркор пулни ҳам ўзи тикишини айтган. Аммо бу лойиҳалар тўхтаб қолган. Шу сабабли Комил Исломов юқори турувчи расмийларни бу масалага эътибор беришга чақиряпти.

“Қуёш панеллари нархи биз олган вақтимиз 1 ватти 23 центдан эди, бугунги кунда нарх 13 центгача тушди. Давлатдан олинадиган нарх 450 сўм эди, ҳозир 900 сўм бўлди. Менимча, бу ҳам охирги нарх эмас.

Тошкентда қуёш панеллари ўрнатилган ҳудудлар умумий майдоннинг 1 фоизини ҳам ташкил қилмаса керак. Бутун дунёга қарасангиз, йўл ўрталари, каналларнинг устларига ўрнатилган. Лекин бизда шунча имконият бўлиб ҳам, ундан фойдаланмаётганимиз тадбиркорларнинг ютқазиши. Бу соҳа фойда олиб келмайди, деган фикр бор кўпчиликда. Лекин тадбиркор сифатида айтишим мумкин, тиккан пулингиз ўзини 5 йилда қопласа, бу яхши нарса, аммо бу ҳозирча 5 йил, кейинги йилларда 2-3 йилларга тушиш эҳтимоли ҳам йўқ эмас”, – дейди суҳбатдошимиз.

Мадина Очилова тайёрлади.