Судан инқирози: Миср, БАА, Саудия ва Россия манфаати тўқнашяптими?

Суданда давом этаётган фуқаролик урушида нафақат ички сиёсий рақобат, балки ташқи давлатлар манфаатлари ҳам муҳим рол ўйнайди. Таҳлилчиларга кўра Миср, Саудия Арабистони, БАА, Исроил ва Россия каби давлатлар Судандаги табиий ресурслар, сув тақсимоти ҳамда геосиёсий манфаатлари йўлида фойдаланишга интилмоқда. Kun.uz’нинг “Геосиёсат” дастурида сиёсатшунослар Судан атрофидаги сўнгги жараёнлар хусусида сўз юритди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Суданда ташқи кучларнинг қандай манфаатлари мавжуд?

Жаҳонгир Акрамов: Судандаги ҳозирги инқирозда ташқи ўйинчилар ҳам муҳим рол ўйнайди. Улардан бири Миср, қадимдан Суданга таъсир қилишга интилган Миср, собиқ президент Умар ал-Баширнинг 1973 йилдаги урушларида Исроилга қарши курашган шахс сифатида тарихий алоқага эга. Шунингдек, Миср марказий ҳокимиятни қўллаб-қувватлаш орқали геосиёсий манфаатларини ҳимоя қилмоқда. Жанубий Судан ҳам бу ерда муҳим ўрин тутади. Жанубий Судан Кордофан вилоятидаги олтин конлари ва бошқа табиий ресурслар бўйича бир неча марта тўқнашувларга гувоҳ бўлган. Шу сабабли у тезкор ҳаракат кучларини қўллаб-қувватлайди. Агар марказий ҳокимият кучли бўлса, қўшни давлатларнинг нефт, олтин ва контрабанда бўйича манфаатларига зарар етиши мумкин, шунинг учун баъзи қўшни давлатлар Суданда марказий ҳокимиятнинг кучайишини истамайди. Бу борада Чад ва Уганда мисол бўла олади. Судандаги асосий низолардан бири ҳам айнан Миср ва Эфиопия билан боғлиқ, яъни Нил дарёсининг тақсимоти борасида. Агар ягона тизимли давлат юзага келса, Суданнинг сув ресурсларини бошқариш имконияти ошади, бу эса геосиёсий манфаатларга бевосита таъсир қилади. Шу сабабли ҳудудда Мисрнинг роли катта. Ташқи ўйинчилардан Саудия Арабистони ва Бирлашган Араб Амирликларининг Судандаги манфаатлари ҳам катта. Шу билан бирга, Ямандаги можаро натижасида уларнинг манфаатлари баъзан тўқнашади. Исроил ҳам бу ўйинчилардан бири, масалан, 2019 йилда Умар ал-Башир ағдарилганидан кейинги ҳукумат Исроил билан алоқаларни тан олган. Исроил ва Саудия ҳамкорлиги минтақавий фронтни шакллантиришга хизмат қилади. Россиянинг роли ҳам муҳим. Россия–Украина уруши бошланганидан кейин, у Африка давлатларида Ғарб манфаатларига қарши ҳаракат қилаётган кучларни қўллаб-қувватлаш орқали таъсир доирасини кенгайтиришга интилмоқда. Бунинг яққол мисолини Мали, Нигер ва Буркина-Фасода ёш ҳарбий капитанлар ва хунталарнинг ҳокимият тепасига келиши орқали кўриш мумкин. Шу йўл билан Россия Судандаги “Тезкор ҳаракат кучлари” билан ҳамкорлик қилади, прокси гуруҳлар орқали ўз таъсирини кучайтиради. Судандаги вазият шундай қилиб мураккаблашган: нафақат давлатлар, балки прокси гуруҳлар ҳам фаол қатнашмоқда. Миср, Жанубий Судан, Саудия Арабистони, Бирлашган Араб Амирликлари, Исроил ва Россия каби ўйинчилар ўз манфаатларини ҳимоя қилиш йўлида ҳаракат қилмоқда. Шу сабабли вазият чигаллашиб, назоратдан чиқиб кетган.

Фарҳод Каримов:

1. Мисрнинг манфаатлари:

Мисрнинг асосий мақсади ўз чегараларида хавфсизликни таъминлаш ва буфер зонасини яратишдир. Шу сабабли Миср Шимолий Судандаги назоратни ўрнатувчи ҳокимиятни қўллаб-қувватлаган. Жумладан, генерал Абдулфаттоҳ ал-Бурҳоннинг ҳокимиятга келишида Мисрнинг бевосита иштироки катта бўлган. Тарихий жиҳатдан Миср Жамол Носир даврида, шунингдек, Муаммар Каддафий билан боғлиқ воқеаларда Суданнинг айрим ҳудудларида ўз таъсирини сақлаб келган. Нил масаласи Миср учун жуда муҳим. Қишлоқ хўжалиги, саноат ва умуман Мисрнинг ҳаёти Нил дарёси билан боғлиқ. Нил бўйидаги ҳудудларда генерал Ал-Бурҳон кучлари жойлаштирилган бўлиб, бу ерда ноқонуний сув иншоотлари ва каналлар қурилишининг олдини олиш учун доимий назорат ўрнатилган. Шунингдек, Миср учун жанубдан келувчи экстремистик хавфлар – хусусан, “Боко Ҳарам” каби гуруҳлар асосий хавф ҳисобланади. Шу сабабли Шимолий Судандаги бу ҳудудлар Миср учун стратегик буфер зона сифатида хизмат қилади.

2. Бирлашган Араб Амирликлари манфаатлари:

БАА Суданда муҳим ўйинчи ҳисобланади. Ал-Башир давридан кейин назоратсиз қолган олтин конлари, хусусан, Ал-Фашир ва Чад билан чегарадаги ҳудудларда, ноқонуний тарзда қазиб олиниб, Қизил денгиз орқали экспорт қилинмоқда. Дубай бу олтин савдосининг асосий маркази ҳисобланади. Шу сабабли БАА ушбу ҳудудлардаги олтин ва нефт ресурсларига қизиқиш билдиради ва ўз прокси кучларини – жумладан, тезкор ҳаракат гуруҳларини қўллаб-қувватлайди.

3. Саудия Арабистони манфаатлари:

Саудия Арабистони учун Судандаги асосий манфаат Қизил денгиз билан боғлиқ. Шу ҳудуддаги сиёсий беқарорликни камайтириш ва ҳарбий хавфларни чеклаш мақсадида Саудия Арабистони Ал-Бурҳонни қўллаб-қувватлаган. Бундан ташқари, Ямандаги ҳарбий ҳаракатлар орқали Қизил денгиздаги хавфларни назорат қилишни ҳам ўз олдига мақсад қилган. Саудия Арабистони олтин ва нефт билан унчалик қизиқмаган, чунки у ерда бизнес уларга тегишли эмас.

4. Россиянинг роли:

Россия айниқса Вагнер гуруҳи орқали Суданда фаол бўлган. Уларнинг асосий манфаатлари Суданнинг ўзида эмас, балки Чад ва Ливиядаги нефт конларига кириш ва Қизил денгиз бўйлаб магистрал йўлларни назорат қилишдан иборат. Шу орқали Россия Судандаги генерал Ҳафтарнинг мавжудлигини сақлаб туришига ёрдам беради. Россия ва Ҳафтар орқали ҳудудий назорат ва норасмий савдоларни бошқариш амалга оширилган.

Қисқача қилиб шуни айтмоқчиманки, Судандаги ички бўлинишлар ва мураккаблиги шундаки, генерал Абдулфаттоҳ ал-Бурҳон Миср томонидан қўллаб-қувватланади, Исроил орқадан ёрдам беради, Саудия билан алоқалари мавжуд. Муҳаммад Дагало БАА томонидан тўлиқ қўллаб-қувватланади. Россия асосан Вагнер орқали у билан ҳамкорлик қилади. Ҳар икки томон ҳам назоратни мустаҳкамлашга интилади, лекин Судандаги вазият мураккаб ва назоратдан чиқиб кетган. Ушбу ҳолат мамлакатни сиёсий ва ҳарбий инқирозга олиб келган.

Суҳбатни батафсил YouTube платформасида томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.