“Тинчлик режаси”нинг сиздирилиши томонлар реакциясини аниқлаш учун керак эди” – Акрамов

ОАВларга кўра гўёки Трампнинг 28 банддан иборат тинчлик режаси бандлари сиздирилган, режага кўра Украина Донбассни Россияга топшириб, НАТО масаласини музлатиш кераклиги айтилади. Kun.uz’нинг “Геосиёсат” дастурида таҳлилчилар Бектош Бердиев ва Жаҳонгир Акрамов мазкур режа бандлари ва унга Украинанинг эҳтимолий реакцияси хусусида сўз юритди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Трампнинг Россия–Украина урушига оид янги режалари ҳақида нималар маълум?

Бектош Бердиев: Бугун АҚШнинг бир қатор нуфузли ОАВлари Доналд Трамп ишлаб чиқаётган янги тинчлик режасининг айрим тафсилотларини эълон қилди. Аввал бу ҳужжат махфий тарзда муҳокама қилинаётган деб ҳисобланган. Эндиликда эса 28 банддан иборат мазкур келишув лойиҳаси оммага сизиб чиққани айтилмоқда. Хабарларга кўра, Трамп ушбу режани имзолашга мажбур қилиш орқали Россия ва Украина ўртасидаги урушни тўхтатмоқчи. Трампнинг ўзи ҳам “мен саккизта урушни тўхтатганман, бу урушни ҳам тугатишим керак”, деб таъкидлаган. Мазкур ҳужжатни тайёрлашда АҚШ вице-президенти Венц, Давлат департаменти раҳбари Марко Рубио, Стив Уиткофф ҳамда Трампнинг ўзи иштирок этгани айтилмоқда. Айрим манбаларга кўра, Россия вакили Кирилл Дмитриев ҳам маслаҳатлари билан қатнашган. Мутахассисларнинг аксарияти режа кўпроқ Россия манфаатларига ён беришга қаратилганини таъкидламоқда. Энг эътиборли бандлардан бири — Донбассни тўлиқ Россия таркибига киритиш. Бундан ташқари, Запороже ва Херсон фронт чизиғида можарони музлатиш таклиф этилган. Бу ҳудудлар де-юре тан олинмаса ҳам, амалда фронт чизиғи кескин ўзгаришсиз қолиши эҳтимоли бор. Режада Украина вақтинча НАТОга аъзо бўлмаслиги ҳам кўзда тутилган, аммо бу чекловнинг муддати аниқ белгиланмаган. Шунингдек, Украинада хорижий қўшинлар ва ҳарбий техниканинг бўлиши тақиқланиши, Украина армиясининг ҳажми қисқартирилиши таклиф этилган. АҚШ ушбу режани санкциялар фонида Россияга босим ўтказиш орқали амалга оширмоқчи бўлгани айтилади. Бироқ санкциялар уруш жараёнига сезиларли таъсир кўрсатмаётгани сабаб бу йўл самарали деб топилган. Тахминларга кўра Россия келишувга қисман рози бўлиши мумкин, бироқ санкцияларнинг бекор қилинишини асосий шарт сифатида қўяди. Украина эса айнан Донбассни тан олиш, НАТОга аъзо бўлмаслик ва армияни кескин қисқартириш каби бандларга эҳтимолий равишда рози бўлмайди. Режа шунингдек, қуйидаги бандларни ҳам ўз ичига олади: АҚШ Қрим ва Донбассни Россия ҳудуди деб тан олиши, Москва ҳамда Санкт-Петербурггача етиб бориш салоҳиятига эга қуролларини чеклаш, рус тилига расмий иккинчи тил мақоми берилиши, Украина православ черковига алоҳида ҳуқуқий мақом берилиши.

Жаҳонгир Акрамов: Бу таклифлар биринчи навбатда жамоатчилик кайфиятини ўлчаш учун қўйилган синов варианти бўлиши ҳам мумкин. Яъни Ғарб ва АҚШ жамоатчилиги бу режага қандай муносабат билдиради? Улар қўллаб-қувватлайдими ёки бетараф қоладими? Бу ўзига хос “социологик тест” бўлиб, элита айнан шу реакцияга қараб кейинги сиёсий қадамларини белгилаши мумкин. Демократик тизимларда матбуот орқали жамият фикрини билиш — эски ва самарали механизм.

Бироқ 28 банддан иборат ушбу лойиҳанинг умумий моҳиятига қараганда, Трамп урушда Россияни де-факто ғолиб сифатида эътироф этаётганини кўриш мумкин. Чунки ундаги айрим таклифлар ҳатто Россия расмийлари илгари сурмаган ғоялардан ҳам кескинроқ.

Мисол сифатида Украинадаги православ черкови масаласини олайлик. Украинада учта асосий православ йўналиши мавжуд:

• Москва патриархатига қарашлилар,
• Украина православ черкови,
• Константинополга қарашли автокефал черков.

Сўнгги йилларда айнан Москва патриархати таъсирини камайтириш орқали диний мустақилликни мустаҳкамлаш сиёсати олиб борилган эди. Чунки бу черков тизими кадрлари Москвага боғлиқ бўлгани учун Украинада жамоатчилик фикрига идеологик таъсир ўтказиш имконига эга эди. Бу эса суверенитетга хавф сифатида баҳоланган. Агар янги режадаги таклиф қабул қилинса, Украинадаги маданий ва ментал мустақиллик жараёни тўхтаб қолади ва мамлакат яна эски геосиёсий ҳолатга қайтиб қолиши мумкин.

Иккинчи муҳим банд – Украина армиясининг қисқартирилиши. Бу талаб одатда мағлуб бўлган давлатларга қўйилади. Масалан, Версал шартномаси ва Иккинчи жаҳон урушидан кейинги Потсдам битимларида Германия айнан шундай чекловларга дуч келган. Ҳозир эса Украина мағлуб эмас, Киев қуршовга олинмаган, уруш майдони кенгаймаган бир пайтда бу талаб қўйилаётгани мантиқан саволлар туғдиради.

Донбасс масаласи ҳам энг кескин бандлардан бири. Донбасс Харковга яқин стратегик ҳудуд бўлиб, совет давридан қолган кўплаб мудофаа инфратузилмасига эга. Агар у бир томонлама топширилса, бу Украина суверенитети, миллий ғурури ва урушнинг мазмунини сўроқ остига қўяди: “агар натижа шу бўлса, унда нега уришилди?” деган савол пайдо бўлади. Донбасс ва Қримни де-юре тан олиш эса халқаро майдонда хавфли прецедент яратади. Бу ҳолат Хитойнинг Тайван бўйича сиёсатини, Туркиянинг Шимолий Кипрга нисбатан талабларини ва бошқа кўплаб ҳудудий можароларни жонлантириши мумкин. Трамп аввал ҳам Ғарбий Саҳройи Кабир масаласида шу каби сиёсий модели бўйича қарорлар қабул қилган.

Шу нуқтаи назардан, мазкур режадан мақсад — аввало, халқаро жамоатчилик кайфиятини ўлчаш ва сиёсий фонни тайёрлаш эканини тахмин қилиш мумкин. Маълумотнинг ОАВга сизиб чиқиши эса АҚШ сиёсий доираларида Путинга нисбатан келишувга мойил кучлар кучайгани билан боғлиқ бўлиши мумкин. Европа позицияси ҳам бу жараёнда муҳим. Буюк Британия, Германия ва Франциянинг қарорлари Украинанинг келажак хавфсизлик кафолатида ҳал қилувчи рол ўйнайди. Шу билан бирга, АҚШнинг ўзида ҳам Трампнинг Украина бўйича позициясига норозилик ортган. Айрим экспертларнинг фикрича, Эпштейн иши ва унинг атрофидаги можароларнинг фаоллашуви Трампнинг Путин билан муросага яқинлашувидан хавф сезилгани учун босим воситаси сифатида ҳам қўлланмоқда.

Суҳбатни батафсил YouTube платформасида томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.