Buyuk Britaniya bosh vaziri Tereza Mey parlament a'zolari qarshisidagi chiqishi vaqtida Rossiya Razvedka bosh boshqarmasining Buyuk Britaniyada zaharlangan sobiq polkovnik, Rossiyadagi britaniyalik sobiq ayg‘oqchi Sergey Skripalga uyushtirilgan suiqasd ortida katta ehtimol bilan Rossiya hukumati turgani haqida aytdi. Ma'lum qilinishicha, Skripal va qizi Yuliya Rossiyada ishlab chiqarilgan, asab tolalarini falaj holatga keltiruvchi «Novichok» nomli modda bilan zaharlangan.
Majlisda razvedkachining zaharlanishi bilan bog‘liq o‘tkazilayotgan surishtiruv ishlarining so‘nggi ma'lumotlari e'lon qilindi.
«Hozirga kelib janob Skripal va uning qizi Rossiyada ishlab chiqarilgan o‘ta xavfli zaharli modda bilan zaharlangani ma'lum bo‘ldi. Bu asab tizimini ishdan chiqaruvchi «Novichok» oilasiga mansub zaharli modda», degan Tereza Mey.
«E'tiboringizni shunga qaratmoqchimanki, bu modda Porton Daundagi mudofaa, fan va texnologiyalar sohasidagi yetakchi ekspertlar tomonidan aniqlangan. Bunday modda muqaddam Rossiyada ishlab chiqarilgan, uni Rossiyada yana ishlab chiqarayotgan bo‘lishlari mumkin. Bizning baholashimizcha, Rossiya avvaldan xorijda qotilliklarga buyurtma berib kelgan va katta ehtimol bilan Sergey Skripal va uning qiziga uyushtirilgan suiqasd ortida ham Rossiya turibdi», degan Tereza Mey.
«Yoki bu Rossiya hukumatining bizning mamlakatimizga qarshi qaratilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri harakati yoki Rossiya hukumati bu halokatli xavfga ega modda ustidan nazoratni yo‘qotgan va u begona qo‘llarga tushib qolgan», deya davom etgan Mey xonim.
Tereza Mey Rossiyada seshanba kuni oxirigacha bu hodisa yuzasidan izoh berish uchun muddat borligini ma'lum qilgan.
Uning aytishicha, agar Rossiya tomoni o‘zini oqlovchi dalil keltira olmasa, Skripalning zaharlanishi Rossiya davlati kuchlari Buyuk Britaniya hududida noqonuniy harakatlangan, deb topiladi.
Buyuk Britaniya Tashqi ishlar vazirligi Rossiyaning Londondagi elchisini izoh berishi uchun chaqirgan.
Tereza Meyning aytishicha, TIV rahbariya Boris Jonson rossiyalik elchiga rasmiy Moskva taqiqlangan «Novichok» dasturi haqida to‘liq ma'lumot berishni so‘ragan.
Mey xonimning ma'lum qilishicha, agar Rossiya yetarli tushuntirish bera olmasa, parlamentning navbatdagi yig‘ilishida Buyuk Britaniya hukumati zarur choralarni qo‘llashiga to‘g‘ri keladi. U bunday choralar har qachongidan ham jiddiy bo‘lishiga urg‘u qaratgan.
Zaharlanish voqeasi
5 mart kuni Rossiya Razvedka bosh boshqarmasining Buyuk Britaniyada zaharlangan sobiq polkovnigi, Rossiyadagi britaniyalik sobiq ayg‘oqchi 66 yoshli Sergey Skripal va uning qizi, 33 yoshli Yuliy Angliya janubidagi Solsberi shaharchasida behush holatda topilgandi. Ular darhol shifoxonaga yotqizilgan. Ularning ahvoli hamon og‘irligicha qolmoqda.
Tergovchilar ma'lumotiga ko‘ra, ota va qiz Zizzi restoranida ovqatlanganidan so‘ng, mahalliy savdo markazlaridan biridan og‘ir ahvolda topilgan. Guvohlardan birining ma'lum qilishicha, ular hushida bo‘lgan, biroq xuddi muzlatib qo‘yilgandek bo‘lgandi. Ularning oldiga birinchi bo‘lib kelgan politsiyachi ham zaharlangan va hushidan ketgan, ammo u ayni vaqtda o‘ziga kelgan.
Sergey Skripal - harbiy razvedkachi, 1999 yilgacha Rossiya Razvedka bosh boshqarmasi xodimi, shu yili iste'foga chiqqach, Rossiya Qurolli kuchlarining zaxiradagi polkovnigi. U 2006 yilda Rossiyada davlatga xiyonat qilganlik uchun jazoga hukm qilingan, biroq Rossiya va AQShning o‘n nafar fuqarosini almashish bo‘yicha operatsiya doirasida 2010 yilda afv etilib, Buyuk Britaniyaga kelgan va mazkur mamlakatdan boshpana huquqini olgan edi.
Rossiyaning reaksiyasi
Rossiya Tashqi ishlar vazirligi Buyuk Britaniya bosh vazirining aybloviga darhol munosabat bildirdi. Vazirlik rasmiysi Mariya Zaxarova Tereza Meyning parlamentdagi chiqishini «sirk tomoshasi» deb atadi.
«Ko‘rinib turibdi: navbatdagi axboriy-siyosiy kampaniya. Ig‘voga asoslangan kampaniya. Yangi ertak to‘qishdan avval Qirollikdagi kimdir Litvinenko, Berezovskiy, Perepilichniy va Britaniya yerida sirli o‘lim topgan boshqa ko‘p kishilarning ishi nima bilan yakun topganiga izoh bersin. Lekin Grimpenskaya botqog‘i sirlarni mangu saqlaydi», deya Zaxarovaning so‘zlarini keltirgan «Interfaks» agentligi.
Rossiya Federatsiyasi kengashi qo‘mitasi rahbari o‘rinbosari Vladimir Jabarov Skripalning o‘limi Rossiyaga kerak emasligini ta'kidlab o‘tgan.
«Hozirda Rossiya uchun bunday variantlarning hech biri to‘g‘ri kelmaydi. Skripal bizga xalal berayotgani yo‘q edi. U o‘sha yerda kimlar bilan ishlagan, bilmaymiz, bu bizning ishimiz emas. U bizning maxfiy sirlarimizga kirish imkoniyatiga ega emasdi, obektlarimizga ham. Uning o‘limi bizga kerak emasdi, Rossiyaga ham», degan Jabarov.
Bundan avvalroq Rossiya prezidenti Vladimir Putin ham Solsberidagi voqeaga munosabat bildirgandi.
Bi-bi-si muxbiri Stiven Rozenbergning savollariga javob berar ekan, Putin sobiq polkovnik va uning qizi zaharlanishi haqida shunday degandi: «Sizlar avvaliga u yerda bir fikrga kelib olinglar, keyin biz siz bilan buni muhokama qilamiz».
«Novichok» nima?
Asab tizimini falajlantiruvchi «Novichok» moddalari SSSRda o‘tgan asrning 70-yillari va 80-yillarda ishlab chiqarilgan.
Bu guruhdagi moddalardan biri bo‘lmish A-230 katta ta'sirli toksinlarni ichiga olgan (ko‘pchilikka ma'lum VX toksinidan ham ko‘ra xavfli), u bir necha daqiqada odamni o‘ldirishi mumkin.
Bu preparat bir necha versiyada ishlab chiqarilgan, Rossiya armiyasida kimyoviy qurol sifatida qo‘llashga ruxsat berilgan.
«Novichok»ning ayrim turlari «binarli» (ikkilik) ko‘rinishda bo‘ladi: toksin kamida ikki xil xavfli moddadan tashkil topgan bo‘ladi, qachonki u qo‘llanganida, bu moddalar aralashib ketadi.
«Novichok» SSSR inqirozga uchrashidan oldin sovet olimlari tomonidan O‘zbekiston g‘arbidagi kimyoviy qurollar laboratoriyasida ishlab chiqarilgan. Orol dengizi janubi-g‘arbidagi «Vozrojdeniya» orolida joylashgan maxfiy laboratoriya 1990-yillar oxirida amerikalik ekspertlar ko‘magida zararsizlantirilgan.
Uning tarifi 1992 yilda «Moskovskiye novosti» gazetasida ximik Vila Mirzayanovaning «Zaharli siyosat» sarlavhali maqolasida keltirilgan.
