Raddiya: OAK Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim haqida bildirilayotgan e’tirozlarga munosabat bildirdi

Mamlakatimizda oliy ta’lim va fan sohalari, jumladan oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim tizimini isloh qilish bo‘yicha keng qamrovli dasturiy tadbirlar amalga oshirilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 16 fevraldagi PF–4958-son «Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida»gi Farmoni asosida 2017 yilning 1 iyulidan boshlab oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’limning ikki pog‘onali tizimi joriy qilinishi muhim ahamiyat kasb etdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining mazkur Farmoni ta’lim va fan sohalarini sifat jihatdan rivojlantirish, oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash va attestatsiyadan o‘tkazish tizimining sifati va samaradorligini tubdan oshirish, ilmiy tadqiqot faoliyatiga iqtidorli yoshlarni keng jalb qilish va ularning intellektual salohiyatini har tomonlama namoyon etish imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qilmoqda.

Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim tizimi sifati va samaradorligini oshirish yuzasidan, ayniqsa keyingi ikki yil ichida juda katta ijobiy o‘zgarishlar amalga oshirildi. Amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar tegishli ravishda sohaga oid normativ-huquqiy hujjatlarda o‘z aksini topgan.

Oliy ta’lim va fan sohalari, jumladan oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim sifati va samaradorligini oshirish bo‘yicha ilmiy jamoatchilik o‘z fikri va takliflari bilan turli darajalarda ishtirok etmoqda. Bu jarayonda har bir bildirilgan munosabatga hurmat bilan qaragan holda taklif va fikrlar sog‘lom, xolis va haqiqatga to‘g‘ri kelishi alohida muhim ahamiyat kasb etadi.

Erkin Karimovning «O‘zbekistonda ilmiy daraja berish tizimi: xatolarni tuzatish vaqti kelmadimi?» maqolasi Kun.uz saytida e’lon qilingan. E.Karimovga sihat-salomatlik va ilmiy faoliyatiga muvaffaqiyatlar tilagan holda maqolada bildirilgan fikrlar yuzasidan, jumladan quyidagilarni ma’lum qilamiz.

Maqolada ta’kidlanishicha, «Fan doktori» ilmiy darajasiga ega bo‘lgan olimlarning ilmiy kengashlar, ekspertlik guruhlari a’zoligiga qo‘shilish borasidagi alohida imtiyozlari, umuman, ilm-fan sohasidagi turli jarayonlarga ta’sir etish imkoniyatlarining kengayishi, bu ilmiy daraja berishni ma’lum ma’noda «siyosiylashtirib» yubormoqda. Bu yerda endi OAKdan ko‘ra sohada faoliyat ko‘rsatayotgan shaxslarning ta’siri, umuman, inson faktori ko‘proq rol o‘ynayapti desak, to‘g‘riroq bo‘ladi».

Aslida bunday holat amalda yo‘q, jumladan:

birinchidan, ilmiy kengashga olim-mutaxassislarni kiritish masalasi manfaatdor vazirliklar va idoralar hamda tegishli oliy ta’lim (OTM) va ilmiy-tadqiqot muassasalari (ITM), ilmiy kengashlarning asoslangan murojaatlari asosida nizomlar talablariga muvofiq amalga oshiriladi. Masalan, «Ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash tuzish to‘g‘risidagi nizom»ga muvofiq ilmiy kengash tegishli vazirlik va idoraning murojaati asosida tuziladi va tarkibi shakllantiriladi.

ikkinchidan, olimlarni ilmiy kengashlar va ekspert kengashlariga kiritish borasida hech qanday imtiyozlar mavjud emas, aksincha, ularning mas’uliyati keskin oshiriladi. Bunga O‘zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi Matematika instituti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashni misol tariqasida keltirish mumkin. Ilmiy kengash tarkibiga kiritilgan 21 nafar mutaxassis-olimlar, jumladan A.Sadullayev, O‘.Roziqov, V.Chilin va G‘.Botirov kabilar o‘z vazifalarini halol va vijdonan bajarib kelmoqda. Shuningdek, ekspert kengashi raisi A.Rasulov va a’zolari hamda OAK Rayosati a’zosi Sh.Ayupov ham o‘z vazifalarini halol va vijdonan, mas’uliyat bilan bajarib kelmoqda. Bu holatlar faoliyat ko‘rsatayotgan 120 ta ilmiy kengashga ham tegishli.

Maqolada «Nimalar o‘zgarishini xohlardik?» deb xohishlar bildirilgan. Ushbu xohishlar bo‘yicha quyidagilarni ma’lum qilamiz.

Birinchi xohish: «Dissertatsiya ishlari mavzusiga oid turli cheklov, to‘siqlarni olib tashlash» bo‘yicha:

birinchidan, mavzuni shakllantirish, uni tadqiqotchiga biriktirish, tasdiqlash va mavzuga o‘zgartirish kiritish Innovatsion rivojlanish vazirligi, manfaatdor vazirliklar (idoralar) hamda tegishli OTM va ITM vakolatiga kiradi;

ikkinchidan, OAK tomonidan mavzuga oid hech qanday cheklov va to‘siqlar  qo‘yilmagan;

uchinchidan, tegishli OTM va ITMning taqdimnomasi asosida OAK tomonidan mavzular faqat ro‘yxatdan o‘tkazilib, «OAK Byulleteni» jurnalida e’lon qilinadi. Ta’kidlash kerakki, mavzular elektron hujjat aylanish tizimi orqali OAKga taqdim etiladi;

to‘rtinchidan, mavzular OTM va ITM kengashlari qarori bilan tasdiqlanganidan keyin, tadqiqotchi mavzu OAK tomonidan ro‘yxatdan o‘tkazilishi va e’lon qilinishini kutib turmasdan barcha attestatsiya tadbirlarini to‘liq amalga oshirishi mumkin. Masalan, OTM kengashi qarori bilan mavzu tasdiqlanganidan keyin tadqiqotchi malakaviy imtihon topshirishi mumkin.

Ikkinchi xohish: «Mavzuga texnik talab qo‘yishni bekor qilish. Hozirgi talab bo‘yicha dissertatsiya ishlari mavzusi ma’lum sondagi so‘zlardan oshmasligi belgilangan. Bu cheklov aksariyat hollarda dissertatsiya ishi mavzusini to‘la ochib berishga to‘sqinlik qiladi».

Mavzu bo‘yicha yuqorida keltirilganlardan tashqari, OAK tomonidan dissertatsiya mavzusi ma’lum sondagi so‘zlardan oshmasligi to‘g‘risida qoida yoki talab belgilanmagan.

Uchinchi xohish: «Mavzu o‘zgargan holda OAK byulletenida e’lon qilish shartlarini olib tashlash. Umuman olganda, dissertatsiya ishlari mavzulari dissertatsiya ishi yakunlanib, himoyaga chiqayotgan paytda OAK bazasiga qo‘yish uchun berish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ilmiy tadqiqot olib borilayotganda mavzuning o‘zgarib borishi tabiiy jarayon, bunga sun’iy tarzda to‘siq qo‘yish – jarayonga salbiy ta’sir etishi aniq» bo‘yicha:

birinchidan, mavzuni shakllantirish, tasdiqlash va mavzuga o‘zgartirish kiritish ishlari yuqorida ta’kidlanganidek, Innovatsion rivojlanish vazirligi, manfaatdor vazirliklar (idoralar) hamda tegishli OTM va ITM vakolatiga kiradi;

ikkinchidan, mavzularni ro‘yxatdan o‘tkazish (o‘zgarishlar kiritish) jarayoni OAK tomonidan elektron hujjat aylanish tizimi orqali amalga oshiriladi. Amaliyotning bunday tashkil etilishi ilmiy jarayonga hech qanday salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi;

uchinchidan, mavzuni o‘zgartirishga OAK emas, balki birinchi navbatda, tadqiqotchi va uning ilmiy rahbari (maslahatchisi) tashabbus ko‘rsatadi;

to‘rtinchidan, OAK tomonidan mavzuning o‘zgarishiga hech qanday sun’iy tarzda to‘siq qo‘yilmagan. Chunki mavzuni o‘zgartirishga OAK tashabbus ko‘rsatmaydi. OAK taqdim etilgan material bilan ishlaydi va unga to‘sqinlik qilmaydi;

beshinchidan, ma’lumki dissertatsiya tadqiqotini olib borish uchun 3 yil muddat ajratiladi. Agarda mavzu 3 yildan keyin ishning himoyasidan oldin OAK bazasiga qo‘yilsa, shu o‘tgan davr mobaynida takror va parallel mavzularning ko‘payishiga olib keladi.

To‘rtinchi xohish: «Dissertatsiya ishi va avtoreferati uchun qo‘yilgan texnik talablarni bekor qilish.  Bu hozirgi paytda OAK tomonidan dissertantlarga qo‘yilayotgan eng katta to‘siq hisoblanadi. Hozirgi talablar o‘ta yuqori va ko‘plari keraksizdir. Misol uchun avtoreferatdagi majburiy punktlar va ularga yoziladigan matnlar mazmuni barcha dissertatsiya ishlarini bir xil qolipga solish uchun o‘ylab topilgandek. Ko‘plab hollarda OAK tomonidan avtoreferatga, u qaysi fan yo‘nalishidan bo‘lishidan qat’i nazar O‘zbekistondagi ilm-fan rivojiga yo‘naltirilgan Prezident farmonlari, turli qonun va qarorlarni yozishga majburlash – bu endi sharmandali holatdir. Avtoreferat dissertatsiya ishi kirish qismida to‘liq takrorlanadi, bu talab dissertantga asosiy ish mazmunini yoritishda xalaqit beradi» bo‘yicha:

birinchidan, barcha ilmiy hisobotlar va nashr ishlariga, jumladan OAK ham tegishli hujjatlarni rasmiylashtirishga texnik talablar qo‘yilgan. Dissertatsiya va avtoreferatga qo‘yilgan texnik talablar tadqiqot natijalarini to‘g‘ri rasmiylashtirishga, olingan ilmiy natijalarning aniq va lo‘nda, matn ravon va tizimli bayon etilishiga xizmat qiladi. Mazkur texnik talablar dissertantlarga qo‘yilayotgan to‘siq emas, balki dissertatsiya mazmunini to‘liq va sifatli aks ettirishga xizmat qiladi;

ikkinchidan, avtoreferat va dissertatsiyani rasmiylashtirishning texnik talablari manfaatdor vazirlik va idoralar bilan kelishilgandan keyin tasdiqlangan;

uchinchidan, avtoreferat 2 qismdan iborat bo‘lib (kirish va asosiy qism), ushbu jarayonda umumiy ma’lumotlar beruvchi avtoreferatning 1-qismida (6–8 varaq) mavzuning dolzarbligi va zarurati, ustuvor yo‘nalishlarga mosligi, ilmiy tadqiqot ishlari rejasi bilan bog‘liqligi, ilmiy tadqiqotlar sharhi hamda tadqiqotning obekti, predmeti, maqsadi, ilmiy yangiligi, joriy qilinishi masalalari to‘g‘risida umumiy tarzda ma’lumot beriladi. Shuning uchun avtoreferat va dissertatsiyaning kirish qismi bir-biri bilan aynandir. Bu holat dissertatsiyaning asosiy mazmunini yoritishga xalaqit bermaydi;

to‘rtinchidan, avtoreferatda direktiv hujjatlarning keltirilishi, ushbu hujjatlarda iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohalarni rivojlantirish bo‘yicha belgilangan vazifalarni hal etish yuzasidan tegishli ravishda tadqiqotda ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalarning mavjudligi ko‘rsatiladi.

Beshinchi xohish: «OAK tomonidan ilmiy daraja olish uchun qo‘yilgan talablarga ilmiy kengash, ekspertlar kengashi tomonidan qo‘shimchalar qo‘shish imkoniyatini to‘xtatish. Bu imkoniyatdan aksariyat hollarda kengash a’zolari, ekspertlar o‘z qarashlarini singdirish uchun foydalanishi ko‘pchilikka ma’lum. Bu yerda inson faktoriga yo‘l qo‘yish g‘oyat xatarli. Hatto ayrim holatlarda korrupsiya uchun yaxshi imkoniyatlar yaratishi mumkin» bo‘yicha:

OAK, ilmiy kengashlar va ekspertlar kengashlari o‘z faoliyatini tegishli normativ-huquqiy hujjatlar talablari asosida tashkil etadi.

Ma’lumot uchun, agarda shunday holatlar mavjud bo‘lsa, ularni aniq holda OAKga yoki korrupsiya holatlari bo‘lsa, tegishli huquqni muhofaza qilish idoralariga ma’lum qilish kerak.

Maqolada «OAK tomonidan tasdiqlangan ilmiy jurnallar ro‘yxati hozirgi paytda yilda bir marta tasdiqlanadi. Vaholanki, hozirgi tasdiqlangan ro‘yxat qo‘l uchida qilingani yaqqol bilinadi. Chunki, undan dunyo tan olgan ilmiy bazalarga kiritilgan jurnallarning turishi ko‘zlangan maqsadga mutlaqo muvofiq emas», deb ta’kidlangan.

birinchidan, OTM, ITM va tegishli tashkilotlar tomonidan sohaning yetakchi olim-mutaxassislarini jalb qilgan holda fan yo‘nalishlari bo‘yicha nufuzli ilmiy nashrlarni ro‘yxatga kiritish (chiqarish) yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqiladi. Masalan, fizika-matematika fanlari bo‘yicha Ro‘yxatga kiritilgan ilmiy nashrlar Matematika instituti, O‘zbekiston Milliy universiteti kabi nufuzli dargohlar, shuningdek mazkur yo‘nalishda faoliyat olib borayotgan ilmiy kengashlar tomonidan tavsiya etilgan;

ikkinchidan, mazkur Ro‘yxat OTM, ITM va tashkilotlar tavsiyalari asosida shakllantirilib, OAK tomonidan rasmiylashtiriladi. Shuning uchun ushbu Ro‘yxat faqat OAK tomonidan tuziladi deb o‘ylash kerak emas;

uchinchidan, ro‘yxatning 3-betida (yarim sahifada) xalqaro miqyosda faoliyat ko‘rsatadigan ilmiy nashrlar yoki ma’lumotlar bazasiga kiritilgan 43ta tizim keltirilgan. Mazkur tizimda impakt-faktorga ega bo‘lgan nufuzli jurnallar mavjud bo‘lib, ularda chop etilgan maqolalar Ro‘yxatga kiritilgan ilmiy jurnallarda chop etilgan maqolalar sifatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri qabul qilinadi;

to‘rtinchidan, Ro‘yxat qotib qolgan hujjat emas, u doimiy yangilab boriladi. Masalan, 2019 yilning birinchi choragida 3ta ilmiy nashr ro‘yxatga kiritildi;

beshinchidan, agarda Ro‘yxatga tegishli ilmiy nashrni kiritish yoki chiqarish taklifi bo‘lsa, uni tegishli ravishda OTM yoki ITM orqali taqdim etish mumkin.  

Maqolada «Bizga qanday OAK kerak?» degan fikrlar bo‘yicha:

Birinchi fikr: «OAK dissertatsiya ishlarining mavzularini tasdiqlab, uni koordinatsiya qilishi kerak emas. Dissertatsiya ishlari himoyaga tayyor bo‘lgan holda mavzularning oxirgi versiyasi D.I. bajarilgan tashkilot tomonidan ma’lum rasmiy jarayondan o‘tkazilib, OAKning maxsus bazasiga kiritish uchun berilishi kerak, xolos. Bu baza onlayn tarzda barcha uchun ochiq bo‘lishi shart» bo‘yicha:

birinchidan, yuqorida ta’kidlanganidek, mavzuni shakllantirish, uni tadqiqotchiga biriktirish, tasdiqlash va mavzuga o‘zgartirish kiritish Innovatsion rivojlanish vazirligi, manfaatdor vazirliklar (idoralar) hamda tegishli oliy ta’lim (OTM) va ilmiy-tadqiqot muassasalari (ITM) vakolatiga kiradi;

ikkinchidan, OAK mavzularni koordinatsiya qilmaydi, chunki mavzular OTM va ITM qarori bilan tasdiqlanganidan keyin ro‘yxatdan o‘tkazish uchun OAKga taqdim etiladi;

uchinchidan, mavzularni e’lon qilib borish tegishli tashkilotlar va tadqiqotchilarga muhim axborot bazasi sifatida xizmat qiladi.

Ikkinchi fikr: «OAK dissertatsiya ishi rasmiy himoya qilinmagunga qadar jarayonga aralashmasligi kerak. OAKning ishi dissertatsiya rasmiy himoyasidan keyin, kerakli hujjatlar taqdim etilgan holda uni xalqaro miqyosda ekspertizadan o‘tkazishga kirishsa bo‘ladi. Dissertatsiyani plagiatga tekshirish, ilmiy natijalarning to‘g‘riligi va talab qilinayotgan ilmiy daraja uchun mosligi xalqaro miqyosda anonimlikni ta’minlagan holda amalga oshirilishi lozim. Bunga sarflanadigan mablag‘lar OAK ixtiyorida keraklicha mavjud bo‘lishi nazarda tutiladi. Dissertatsiya ishi OAK tomonidan ekspertizadan muvaffaqiyatli o‘tgan taqdirda tegishli diplom, aks holda qonuniy tarzda apellyatsiya jarayoni o‘tkazilib, yakuniy qaror salbiy bo‘lsa, tegishli hujjat taqdim etilib, har ikkala holatda ham OAK bazasida dissertatsiya ishi bo‘yicha to‘la ma’lumot kiritilishi ko‘zda tutilishi kerak» bo‘yicha:

birinchidan, dissertatsiya himoyasi asosida attestatsiya ishi OAKga taqdim etilgunga qadar OAK ilmiy ekspertiza jarayoniga umuman aralashmaydi;

ikkinchidan, bugungi kunda xalqaro andozalarga muvofiq holda ekspertiza jarayoni OAK tomonidan yopiq holda o‘tkazilishi ta’minlanadi;

uchinchidan, tegishli normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq ishni himoyaga qabul qilish to‘g‘risida qaror qabul qilingandan so‘ng Ilmiy kengash dissertatsiya himoyasi to‘g‘risida veb-saytda e’lon berish uchun OAKga tegishli hujjatlarni taqdim etadi. Bu jarayonda hujjatlar faqat me’yoriy-texnik ekspertizadan o‘tkaziladi (hujjatlarni rasmiylashtirish, malakaviy imtihonlar topshirilgani va muddati kabi masalalar). Bu jarayonda dissertatsiya va avtoreferatda ko‘chirmachilik (plagiat) holatini aniqlashning elektron ekspertizasi tashkil qilinadi. Ko‘chirmachilik (plagiat) aniqlangan taqdirda, hujjatlar ilmiy kengashga qaytariladi. Ishning ilmiy ekspertizasi dissertatsiya himoyasidan keyin o‘rnatilgan tartibda sohaning mutaxassis-olimlari tomonidan amalga oshiriladi.

Uchinchi fikr: «OAK ekspertizasidan salbiy natija olgan dissertatsiya ishini taqdim qilgan ilmiy kengashni alohida nazoratga olish, agar bu hol qaytarilsa, bu kengashni yopish vakolati ham OAKda bo‘lishi maqsadga muvofiq» bo‘yicha:

Amaldagi nizomlarda mazkur masala ko‘zda tutilgan. Masalan, «Ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash to‘g‘risidagi nizom»da ilmiy kengash faoliyati OAK qarori asosida quyidagi hollarda 6 oygacha to‘xtatib turilishi belgilangan: ilmiy kengash tomonidan talablariga javob bermaydigan dissertatsiya himoyalari o‘tkazilganda; ilmiy kengash faoliyati davomida himoya qilingan ikkita dissertatsiyaga OAK tomonidan rad javobi berilganda; ilmiy kengash tomonidan dissertatsiya himoyasini o‘tkazish tartibi surunkasiga ikki marta buzilganda.

To‘rtinchi fikr: «OAK veb-saytida O‘zbekistonda ilmiy daraja, ilmiy unvonlarni olish uchun qo‘yilgan talablar to‘la holda turli asosiy tillarda mavjud bo‘lishi lozim. Ixtiyoriy odam, misol uchun O‘zbekistonda berilgan ilmiy darajani taqdim etgan xodimni ishga oluvchi chet el universiteti mas’uli, OAK saytidan ilmiy darajani olish talablari, daraja egasi, uning dissertatsiya ishi haqida to‘la ma’lumotni shu saytdan topa olishi zarur. Ilmiy darajaning haqiqiyligini tekshirish bo‘yicha qilingan har qanday murojaatga OAK tezkor tartibda javob berishini yo‘lga qo‘yish ham dolzarb masalalardan biri» bo‘yicha:

birinchidan, OAK veb-saytida uch (o‘zbek, rus va ingliz) tilda «Ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash to‘g‘risidagi nizom», «Ilmiy darajalar berish tartibi to‘g‘risidagi nizom», «Ilmiy unvonlar berish tartibi to‘g‘ri-sidagi nizom», «Malakaviy imtihonlarni o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizom», «Ekspert kengashi to‘g‘risidagi nizom» joylashtirilgan;

ikkinchidan, «OAK Byulleteni» jurnalida tegishli ilmiy darajalarda tasdiqlanganlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar muntazam e’lon qilib boriladi. Bundan tashqari, bugungi kunda OAK veb-saytining yangi versiyasi ishlab chiqilib, aprel oyida ishga tushiriladi. Mazkur veb-saytga «OAK Byulleteni» jurnalining barcha sonlari joylashtiriladi.

Beshinchi fikr: «Bu taklif OAKning ilmiy jurnallar ro‘yxatiga oid bo‘lib, unga aynan xalqaro tan olingan ilmiy bazalarga turli sabablarga ko‘ra kirmagan, lekin OAK qo‘ygan talablarga javob bera oladigan jurnallar ilmiy kengash, sohalar bo‘yicha ekspertlar tomonidan tavsiya qilinib tuzilgan bo‘lishi kerak. Bu ro‘yxat qo‘shish uchun kelgan taklif tegishli tarzda ko‘rib chiqilib, istalgan paytda yangilanishi mumkin bo‘lishi kerak. OAK saytidan bu ro‘yxatdan kerakli jurnal joy olgani, ommalashganini bilish murakkab jarayon emas»  bo‘yicha:

birinchidan, yuqorida ta’kidlanganidek, ilmiy nashrlarni va xalqaro tan olingan ilmiy bazalarni ro‘yxatga kiritish (chiqarish) OTM, ITM va tegishli tashkilotlar tomonidan tavsiya etiladi. Mazkur ro‘yxat ularning tavsiyalari asosida shakllantirilib, OAK tomonidan rasmiylashtiriladi. Yuqorida qayd etilganidek, ro‘yxat qotib qolgan hujjat emas, u doimiy ravishda yangilanib, to‘ldirib boriladi (masalan, 2019 yilning birinchi choragida 3ta ilmiy jurnal ro‘yxatga kiritildi);

ikkinchidan, OTM, ITM tomonidan xalqaro tan olingan ilmiy bazalar tavsiya etilsa, uni 2019 yilda ham ro‘yxatga kiritish mumkin.

Oltinchi fikr: «Ilmiy daraja berish borasida ilmiy kengashlar vakolatini oshirish, shu bilan birga, inson faktori tufayli qo‘shimcha talablar qo‘yilmasligining oldini olish uchun aniq mexanizm ishlab chiqilishi kerak. Ilmiy kengash faoliyatini ma’lum moliyaviy to‘lovlar asosida jamoatchilik asosida yurgizish» bo‘yicha:

birinchidan, amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar doirasida OAK tomonidan ilmiy kengashlar vakolatini kengaytirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan. Mazkur takliflar muhokama uchun Internet tarmog‘ida yaqin kunlarda e’lon qilinadi va OTM va ITMda muhokamasi uyushtiriladi.

ikkinchidan, inson faktori tufayli qo‘shimcha talablar qo‘yishning oldini olish bo‘yicha maqsadli tadbirlar amalga oshirilgan va oshirilmoqda. Agarda Sizda ham taklif bo‘lsa, uni O‘zbekiston Milliy universiteti va Matematika instituti huzuridagi ilmiy kengashda muhokama qilishga tayyormiz;

uchinchidan, bugungi kunda ham ilmiy kengashlar jamoatchilik asosida faoliyat ko‘rsatadi;

to‘rtinchidan, ilmiy kengash faoliyatini ma’lum moliyaviy to‘lovlar asosida yuritish maqsadga muvofiq emas.

Yettinchidan fikr: «Mamlakatda bir tabaqali ilmiy daraja «Falsafa doktori» (PhD) darajasi joriy etilganidan so‘ng, ilmiy kengashlarni ilmiy tadqiqot institutlari, ilmiy markazlar, universitetlarda ochish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Doktoranturaga qabul, undagi ichki jarayonlar har bir muassasaning o‘ziga havola etilishi kerak. Ilmiy kengashlar dissertatsiya ishi tayyor bo‘lgan holda rasmiy murojaat qilingach, taqdim etilgan ish bo‘yicha ekspertiza va yakuniy holda dissertatsiya himoyasini o‘tkazishi ko‘zda tutiladi. Bu jarayon ham imkon qadar qog‘ozbozlik, inson faktoridan yiroq holda, aniq ko‘rsatilgan mexanizm bo‘yicha amalga oshirilishini ta’minlash kerak»  bo‘yicha:

birinchidan, tabiatda va jamiyatda har qanday rivojlanish evolyutsion xususiyatga ega. Shu jihatdan ham ilmiy darajalarni ikki pog‘onali tizim asosida amalga oshirish eng ko‘p samara berishi tajribadan ma’lum. Misol tariqasida, Angliya ta’lim vaziri Jastina Grinning intervyusini keltirish mumkin. Unga ko‘ra, bugungi kunda Angliyada umumiy o‘rta ta’lim sohasida islohotlar yakuniga yetkazilib, uning natijalariga ijobiy baho berilgan. Endi, jumladan oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim ikki pog‘onali tizimini joriy etish yuzasidan fikr bildirilgan;

ikkinchidan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 16 fevraldagi PF–4958-son Farmoni asosida 2017 yilning 1 iyulidan boshlab falsafa doktori (PhD) va fan doktori (DSc) ilmiy darajalarini berishni nazarda tutuvchi oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’limning ikki pog‘onali tizimi joriy qilindi. Mazkur tizim joriy qilinishi natijasida, jumladan keyingi ikki yil ichida 1136 nafar iqtidorli yosh tadqiqotchining dissertatsiya himoyasiga imkon yaratildi;

uchinchidan, bugungi kunda nizom talablariga muvofiq, ilmiy kengashlar OTM va ITM huzurida tuziladi;

to‘rtinchidan, ilmiy kengashlarning OTM va ITM vakolatida bo‘lish masalasi Internet tarmog‘ida (2018 y.) hamda turli darajalarda muhokama qilinib, mazkur masalani bugungi kunda amalga oshirish maqsadga muvofiq emasligi yuzasidan asoslangan xulosalar qilingan.

Erkin Karimovning «Axborot agentligiga nega ilmiy nashrlar maqomi berildi? OAK rahbariyatiga savollar» sarlavhali ikkinchi maqolasi Kun.uz saytida e’lon qilindi.

Birinchi fikr: «O‘zbekiston Milliy axborot agentligi Veb-sayti axborot tahririyati fan bo‘limini ro‘yxatga kiritish» bo‘yicha:

birinchidan, O‘zA rasmiy ommaviy axborot vostasi hisoblanadi. Mazkur agentlikda o‘z sohasining yuqori malakali mutaxassislari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Bu o‘z navbatida Agentlikka taqdim etilgan materiallarni yuqori professional darajada ko‘rib chiqish va obektiv baho berishni ta’minlovchi muhim omil hisoblanadi;

ikkinchidan, O‘zA mamlakatimizning yetakchi ilmiy markazlari, jumladan Fanlar akademiyasi tizimidagi va boshqa ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan samarali hamkorlikni yo‘lga qo‘ygan. Xususan, Agentlik Veb-saytida axborot tahririyati fan bo‘limida turli sohalarga oid dolzarb ilmiy maqolalar sakkiz tilda muntazam chop etib kelinmoqda;

uchinchidan, tegishli fan tarmoqlari bo‘yicha fan doktori ilmiy darajasiga ega tarkibdan iborat tahririyat mavjud, O‘zA Veb-saytida axborot tahririyati fan bo‘limida chop etilayotgan ilmiy maqolalar Fanlar akademiyasi tizimidagi va boshqa ilmiy-tadqiqot muassasalarida faoliyat ko‘rsatayotgan yetakchi olim-mutaxassislar taqrizlari ijobiy bo‘lgan holdagina chop etiladi;

to‘rtinchidan, tabiiy ravishda qog‘oz shaklida chop etiladigan ilmiy nashrlar bir yilda 6ta songacha chop etiladi. Bunda tadqiqotchilar o‘z  maqolalarining chop etilishini 3-10 oy kutishlari kerak. O‘zA Veb-saytida axborot tahririyati fan bo‘limida ilmiy maqollarni chop etishda esa bu muddat bir necha bor qisqaradi. Shular bilan bir qatorda, qog‘oz shaklida chop etiladigan nashrlar adadi asosan 300-1000 nusxani tashkil etgan holda O‘zA tomonidan chop etiladigan ilmiy maqolalar tegishli muddatda juda katta auditoriyaga yetkaziladi.

Ikkinchi fikr: «Dissertatsiya himoyasi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni OAVda e’lon qilish huquqini O‘zA berish» bo‘yicha:

birinchidan, O‘zA rasmiy ommaviy axborot vositasi hisoblanadi. Shu jihatdan unga bunday huquq amaldagi normativ-huquqiy hujjatga muvofiq berilgan;

ikkinchidan, ilmiy kengash e’lonni o‘z xohishiga qarab, masalan «Ma’rifat» gazetasi yoki O‘zAda e’lon qilishi mumkin;

uchinchidan, dissertatsiya himoyasi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni OAVda e’lon qilish huquqining O‘zAga ham berilishi ilmiy kengash va tadqiqotchi uchun qulaylik yaratadi.

Maqolada keltirilgan (qandaydir korrupsion sxema, bonuslar) gumonlar to‘g‘risida:

birinchidan, OAK, O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, «Ma’rifat» gazetasi hamda ekspert kengashlari va ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashlar a’zolari, shuningdek attestatsiya jarayonida ishtirok etayotgan boshqa mas’ullar halol, vijdonli va mas’uliyatli xodimlardir;

ikkinchidan, OAK boshqa tashkilotlar, jumladan  dissertatsiya himoyasi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni OAVda e’lon qilish huquqi berilgan tashkilotlarning ichki ishlariga, hisob-kitoblariga umuman aralashmaydi.

Ma’lumot: OAK tomonidan attestatsiya jarayonini optimallashtirish, byurokratik jarayonlarni bartaraf etish yuzasidan maqsadli chora-tadbirlar amalga oshirilgan va oshirilib kelinmoqda, jumladan:

1) ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashlarda doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan barcha talabgorlarni OAKga taklif qilib, savol-javob o‘tkazish amaliyoti bekor qilindi;

2) ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashda dissertatsiyani ekspertiza qiluvchi byurokratik bo‘g‘in bo‘lgan ilmiy kengashning ekspert komissiyasi tugatildi;

3) ilmiy daraja va ilmiy unvonlar olish bo‘yicha OAKga taqdim etiladigan hujjatlar soni o‘rtacha hisobda 43 foizga va ularni qabul qilish vaqti 83 foiz ga qisqartirildi;

4) dissertatsiyani ilmiy kengashda va OAKda ko‘rib chiqish va himoyani tashkil etish muddatlari qisqartirildi, jumladan OAK veb-saytida dissertatsiya himoyasi to‘g‘risidagi ma’lumotlar e’lon berilgan kundan boshlab dissertatsiya himoyasini o‘tkazish 90 kundan 40 kunga tushirildi, avtoreferat tarqatilgandan keyin himoyani tashkil etish muddati 1 oydan 12 kungacha qisqartirildi;

5) malakaviy imtihonlar tarkibi optimallashtirilib, 3ta malakaviy imtihon o‘rniga 2ta (ixtisoslik va chet tili) imtihon topshirilishi belgilandi va barcha qo‘shimcha malakaviy imtihonlar bekor qilindi;

6) chet tillarni o‘rganish xalqaro va milliy tizimi amaliyotini e’tiborga olgan holda IELTS (o‘rtacha balli kamida 5,5), TOEFL (RVT) (567 balldan kam bo‘lmagan), TOEFL (iBT) (87 balldan kam bo‘lmagan) hamda V2 darajadan past bo‘lmagan CEFR, Test DaF (Test Deutsch als Fremdsprache fur auslandische Studienbewerber), GOETHE-ZERTIFIKAT, DALF (Diplome approfondi de langue francaise) va Davlat test markazining malakaviy sertifikatiga ega bo‘lgan izlanuvchilarni mazkur hujjatlarning amal qilish muddati davomida chet tili bo‘yicha malakaviy imtihonni topshirishdan ozod etilishi bo‘yicha yangi qoida kiritildi;

7) malakaviy imtihonlarni topshirish uchun izlanuvchilarning dissertatsiya mavzulari OAKda ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lishi hamda veb-sayt va «OAK Byulleteni»da e’lon qilinishi kerakligi talabi bekor qilindi.

Bugungi kunda oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagog kadrlar attestatsiyasi va OAK faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha qator takliflar ishlab chiqilgan bo‘lib, ular tarkibida, jumladan quyidagilarni ta’kidlab o‘tish mumkin:

talabgorlarni bevosita «dotsent», «katta ilmiy xodim» va «professor» ilmiy unvonlarida tasdiqlash vakolatini OTM va ITMga berish;

OTM va ITMga malakaviy imtihonlarni tashkil etish vakolatini berish;

ilmiy unvonlar va ilmiy darajalar bo‘yicha attestatsiya hujjatlarini elektron tizim asosida qabul qilish (chiqarish) tizimini yo‘lga qo‘yish.

OAK tomonidan muntazam ravishda joylarda ilmiy jamoatchilik va tadqiqotchilar bilan uchrashuvlar o‘tkazish amaliyoti yo‘lga qo‘yilgan. Mazkur uchrashuvlarda barcha savollarga tushuntirishlar beriladi, muammoli masalalar joyida hal etiladi va attestatsiya jarayoniga oid taklif va tavsiyalar muhokamasi amalga oshiriladi. Masalan, 2019 yilning birinchi choragida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida joylashgan oliy ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalarida 1601 nafar ilmiy jamoatchilik vakillari bilan uchrashuv o‘tkazilib, unda 467ta savolga tushuntirishlar berildi va 150 nafar tadqiqotchiga joyida uslubiy yordam ko‘rsatildi.

Hurmatli E.Karimov!

Sizda yana takliflar bo‘lsa, ularning muhokamasini Siz faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa huzurida tuzilgan (O‘zMU, Matematika instituti) ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashda tashkil etish mumkin.

Ilmiy jamoatchilikka, tadqiqotchilarga, E.Karimovga uzoq umr, sihat-salomatlik va ilmiy ishlarida muvaffaqiyatlar tilaymiz.

OAK matbuot xizmati