Biznes, inson huquqlari va xavfsizlik: O‘zbekistonliklar propiska masalasida o‘z munosabatlarini bildirishdi

Mana bir necha yildirki, o‘zbekistonliklar poytaxtda propiska qilinish masalasini faol muhokama qilib kelishadi.

Mavzuning dolzarbligidan kelib chiqib, Kun.uz «Sizning fikringiz» Telegram-kanalida ekspress-so‘rov o‘tkazdi. So‘rovda jami 4 061 kishi qatnashdi. So‘rov ishtirokchilari O‘zbekistonda propiska tizimidan voz kechish payti keldimi, degan savolga javob berishdi.

Ishtirokchilarning jami 69 foizi propiska institutiga qarshi fikr bildirdi. Aksariyat respondentlar (31 foiz) propiska mamlakat rivojiga xalaqit beryapti, deb hisoblaydi. Darhaqiqat, u qaysidir ma'noda ichki migratsiyaga xalaqit bermoqda. Masalan, poytaxtda propiskasi bo‘lmagan shaxs Toshkentda o‘z biznesini ochishi amrimahol. Viloyatlik tadbirkorlar Toshkentdan ko‘ra Qozog‘iston yoki Rossiyada o‘z biznesini ochish yengilroq ekanligini ta'kidlashmoqda. Bundan tashqari, qonunchilikdagi so‘nggi o‘zgarishlarga qaramasdan, Toshkentda poytaxt propiskasisiz ish topish qiyin.

So‘rovda qatnashganlarning 26 foizi propiska – inson huquq va erkinliklari buzilishi ekanligini ta'kidlagan. 

Shu bilan birga, respondentlarning 12 foizi propiska biznesga aylanib ketyapti degan fikrda.

Eslatib o‘tamiz, hozirda o‘zbekistonliklar poytaxtdan qimmatbaho yangi xonadon sotib olib doimiy propiska olishi mumkin. Ikkilamchi bozor esa propiska uchun butunlay yopiq. Shu sababli ko‘pchilik Toshkentda bir necha yildan beri yashayotgan bo‘lsa ham, vaqtinchalik hisobga turishga majbur.

Norma’ning yozishicha, qarorga muvofiq, Toshkent shahri va viloyatida doimiy propiskaga ega bo‘lmagan jismoniy shaxslar faqat yangi qurilgan ko‘chmas mulkni bank hisobvaraqlari orqali hisob-kitob qilish yo‘li bilan sotib olishlari va davlat ro‘yxatidan o‘tkazishlari mumkin.

Bunda poytaxt va viloyatda yangi qurilgan ko‘chmas mulk sotib olgan, doimiy propiskaga ega bo‘lmagan jismoniy shaxslar oldi-sotdi shartnomalarini tasdiqlaganlik uchun shartnoma summasining 5 foizi, biroq 10 EKIHdan (2 027 300 so‘mdan) kam bo‘lmagan miqdorda davlat boji to‘lashlari kerakligi belgilandi.

Ma'lumot uchun: Toshkent shahri va viloyatida doimiy propiskaga ega fuqarolar uchun ushbu xizmat 1 EKIH – 202 700 so‘mni tashkil qiladi.

Bundan tashqari, respondentlarning 27 foizi O‘zbekistonda hozircha propiska instituti bekor qilinmasligi kerakligini bildirgan. Ularning 11 foizi propiska poytaxtdagi xavfsizlikni ta'minlaydi degan fikrda, 9 foizi doimiy propiska hamisha saqlanib qolishi tarafdori va 7 foizi propiskani bekor qilishga hali biroz erta ekanligini aytgan.

Quyidagi faktga e'tibor bering, keyingi vaqtda xodimlari Toshkent propiskasini olishi mumkin bo‘lgan tashkilotlar ro‘yxati faol kengaymoqda. Xususan, kuni kecha O‘zbekiston Savdo-sanoat palatasi ana shu ro‘yxatga kiritildi. Hozirda ro‘yxatdan 87 tashkilot o‘rin olgan. Propiska davlat tuzilmalariga ishga jalb etishning o‘ziga xos vositasiga aylandi.

Budjet va soliq to‘lovchilarning mablag‘laridan foydalanadigan tashkilotlar uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda. Soliq to‘lovchilar, ayniqsa, xususiy sektorda ishlaydigan va davlat budjetining ulkan miqdorini shakllantiradigan shaxslar esa chetda qolmoqda.

Eslatib o‘tamiz, 2016 yil 7 oktyabrda O‘zbekiston hukumati «O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarni Toshkent shahri va Toshkent viloyatida doimiy propiska qilish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» qaror qabul qilgan. Hujjat Toshkent shahri va Toshkent viloyatida doimiy propiska qilish tartibini yanada takomillashtirish maqsadida qabul qilingan.

Hujjat bilan rahbarlari xodimlarni Toshkent shahri va Toshkent viloyatida doimiy propiska qilish to‘g‘risida iltimosnoma kiritishi mumkin bo‘lgan davlat hokimiyati organlari, davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, respublika ahamiyatiga molik boshqa davlat tashkilotlari ro‘yxati tasdiqlangan.

Avvalroq «Yuksalish» umummilliy harakati poytaxt va Toshkent viloyatida doimiy propiska masalasi bo‘yicha aholi fikrini o‘rgangandi. Xususan, 3-11 iyun kunlari «Jamoatchilik fikri» Telegram-kanalida so‘rov o‘tkazildi. Unda 17,6 mingdan ortiq kishi qatnashdi. Ishtirokchilarning qariyb yarmi – 49 foizi ushbu tartib fuqarolarning konstitutsion huquqlariga zid ekanligini ta'kidladi.

Davlat rahbari tomonidan tasdiqlangan Davlat dasturiga kiritilgan ushbu bandning amalga oshirilishi bugungi kunda dolzarb ekanligini jamoatchilik fikri natijalari ham tasdiqlamoqda.

Belgilangan chora-tadbirlar o‘z vaqtida va to‘laqonli amalga oshirilganida, bugungi kunga kelib fuqarolarning noroziligi va muhokamalariga sabab bo‘lmas edi. Aksincha, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlariga amal qilinishi O‘zbekistonning xalqaro maydondagi imiji yanada oshishiga, urbanizatsiya jarayonlariga, ijtimoiy rivojlanish, xususan, istiqbolli kadrlarning xorijga chiqib ketishi oldi olinishiga xizmat qilgan bo‘lar edi.

Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, belgilangan vazifalarning to‘laqonli bajarilishini inobatga olgan holda, «Yuksalish» umummilliy harakati ushbu masala yuzasidan quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirishni maqsadga muvofiq, deb hisoblaydi:

• Toshkent shahri va viloyatida doimiy propiska qilish tartibini turar joyi bo‘yicha hisobga olish tizimi bilan almashtirish. Bunda hisobga olishni Davlat xizmatlari markazlari va Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali soddalashtirilgan tartibda amalga oshirish;
• Toshkent shahri va viloyatida doimiy propiskaga ega bo‘lmagan fuqarolarning ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarini e'tirof etishni nafaqat birlamchi bozor, balki ikkilamchi bozorda, shuningdek umrbod o‘zgaga berilganda yoki hadya qilinganda ham berish tartibini joriy qilish.

Ulug‘bek Akbarov