«3 ming dollarlik ov» - Ekoqo‘m mutasaddilari o‘ldirilgan qo‘ng‘ir ayiq bo‘yicha tushuntirish berdi

Soha olimlarining ogohlantirishicha, bugungi kunga kelib, ushbu tur jonivorlarining soni keskin kamayib bormoqda. Jumladan, hozirga kelib qo‘ng‘ir ayiqlarning jami soni atigi 150-200 bosh atrofida qolgan.

Shunga qaramay, yaqinda ijtimoiy tarmoqlarda Rossiya fuqarosi «Qizil kitob»ga kiritilgan ayiqni Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasi raisi Alisher Maqsudovning ruxsatnomasi bilan o‘ldirgani haqida xabarlar tarqaldi.

Jamoatchilikning keskin noroziligiga sabab bo‘lgan bu xabar o‘zi bilan  bir qator savollarni ham o‘rtaga chiqardi.

Xo‘sh, otib o‘ldirilaverar ekan, unda kamyob hayvonlar nega «Qizil kitob»ga  kiritiladi? Kamyob hayvonlar otilmasa-chi, nima bo‘ladi? Bitta ayiqni o‘ldirish uchun Ekologiya qo‘mitasi ovchilardan qancha pul oladi?

Kun.uz muxbiri shu va boshqa savollar yuzasidan Ekologiya qo‘mitasi boshqarma boshlig‘i Abdurashid Sodiqov bilan intervyu uyushtirdi.

— Shafqatsizlarcha otilgan ayiq voqeasi haqida gapirarkanmiz, bir holat yodga tushadi. Bugungi kunda Xitoyda 1000 dan sal ortiqroq panda ayig‘i yashaydi. Xitoyda pandani ovlaganlarga nisbatan o‘lim jazosi qo‘llaniladi. O‘zbekistonda esa qo‘ng‘ir ayiq 150-200 dona atrofida qolgan. Xo‘sh, qaysi sog‘lom aql bilan qo‘ng‘ir ayig‘ini o‘ldirishga Qo‘mita tomonidan kvota berilgan?

— Vahshiylarcha o‘ldirish degan so‘z bu yerda sal noto‘g‘ri bo‘lsa kerak, sababi, «Ov va ovchilik xo‘jaligi to‘g‘risida»gi qonunda ham bunga nisbatan «tabiatdan ajratib olish» iborasi ishlatiladi. Bu estetik tarafdan ham otish emas.

— Olib deymizmi, ajratib deymizmi, ayiq baribir o‘ldirilyapti-ku.

— Kechirasiz, yana qaytaraman, bu yerda ruxsatnomaga ariza berilganda, Vazirlar mahkamasi qarorida ko‘rsatilganidek, «tabiatdan ajratib olish» deb aytiladi.

Bilasiz, qo‘ng‘ir ayiq vahshiy hayvon, uni ushlab bo‘lmaydi, otib olinadi. Bu o‘lja oviga kiradi. Bu birinchidan. Ikkinchidan, siz Xitoydagi holatni misol qilib keltiryapsiz, lekin u yerda panda milliy timsol. Xitoy prezidenti xorijiy davlat rahbarlariga ham panda sovg‘a qiladi, lekin panda shu davlatning o‘zidan chiqarilmagan holda sovg‘a qilinadi.

— Demak biz ham saqlab qolishimiz uchun qo‘ng‘ir ayiqlarni milliy timsolga aylantirishimiz kerak ekan-da.

— Fikrimcha, O‘zbekistonning noyob hayvonlar bo‘yicha timsoli bu – Buxoro xon guli. Bu endemik va boshqa davlatlarda uchramaydigan hayvon. Qo‘ng‘ir ayiq esa, nafaqat bizda, balki Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Rossiyada ham bor.

Biz, shu voqea sabab bir narsani bildikki, xalqqa ov, o‘lja ovi va turizm ovi to‘g‘risida ko‘proq tushunchalar berishimiz kerak.

— «Qizil kitob»ga kiritilgan va yo‘qolib ketayotgan hayvonlarni otish haqida ham.

— Bizda qo‘ng‘ir ayiqni otish bo‘yicha 2019 yil uchun 1ta ruxsatnoma berilgan, lekin u otilmagan. 2020 yilda 2ta ruxsatnoma berilgan. 2020 yilda ham bu ruxsatnomadan foydalanilmagan. 2021 yilda esa bitta kvotadan foydalanildi.

Bu yerda populyatsiya jarayoni ham bor. Siz hozir qo‘ng‘ir ayiq 150-200 ta atrofida qolgan deyapsiz. O‘zbekistonda oq tirnoqli qo‘g‘ir ayiqlar soni 500dan ortiq. Masalan, Davlat ekologiya qo‘mitasi tasarrufidagi muhofaza etiladigan tabiiy hududlardagi ayiqlar sonining o‘zi 400dan ortiq. Bizda bundan tashqari 11 mln.dan ortiq milliy tabiat o‘rmonlari bor.

Holatga yana boshqa rakursdan ham qaraylik. Mustaqillik davrida ayiqlarning insonga tashlanishi bilan bog‘liq 6 ta holat kuzatilgan. Shulardan 4 tasi esa o‘lim bilan tugagan.

Oxirgi, 2020 yil noyabr oyidagi holatda brakonerlar tomonidan qo‘yilgan qopqonga yirik ona ayiq tushgan. Biz bu haqda signal kelishi bilan, hayvonni uxlatadigan qurol va mutaxassis bilan o‘sha joyga bordik. Ayiqning hayoti saqlab qolindi.

Bundan tashqari, bir oy o‘tmasdan Angren shahriga ayiqcha kirib keldi. Biz uni ham tabiatga qo‘yib yubordik.

Chiroqchidagi holatni ham yaxshi bilasiz. Ayiq aholi punktiga oralagandi. Shunda 500 dan ortiq aholi evakuatsiya qilindi. Ayiq aholi punktiga och qolgani sabab, xonaki hayvonlarni ovlash uchun kirib kelgan. U hokim, prokuror va ichki ishlar boshliqlari o‘zaro kelishgan holda otilgan.

Men sizga Angrendagi yana bir holatni aytaman. Tog‘ga yaqin bir qishloqda odamlar olamdan o‘tgan kishini qabristonda ko‘mishgan. 2 soatdan keyin yaqinlari shu joyga borishsa, ayiq marhumaning jasadini titib tashlagan. Bunday holatlar esa ko‘p bo‘lyapti.

«Qizil kitob»ga kirgan har bir hayvonning ham o‘z qizil chiziqlari bor. Vaqti kelib, balki, panjasi oq qo‘ng‘ir ayiqni o‘ldirishga to‘liq moratoriy kiritilar. Shunda bu hayvonning populyatsiyasi ushlab turiladi.

Yana bir narsa, qayerdaki ayiq ko‘payib ketsa, u yerdan boshqa hayvonlar qochadi. Bu – bioxilmaxillik.

Xo‘sh, nima uchun ayiqqa ruxsat berildi? Bu bo‘yicha bizga ovchilardan ariza kelib tushadi. Biz shu arizani Fanlar akademiyasiga ko‘rib chiqish uchun yuboramiz. Chunki bizda «Qizil kitob»ga kiritilgan hayvonlarning hisobini Fanlar akademiyasi yuritadi.

Akademiyadagi olimlar so‘ralgan hayvonlarni hisoblab chiqqach, uni tabiatdan ajratib olishga avval idoralararo komissiya va Vazirlar Mahkamasining qarori chiqadi. Qo‘mita raisining ruxsatnomasi esa faqat shulardan keyingina chiqadi.

— Bir dona ayiqni otish narxi qancha? Ovchilar qancha to‘laydi sizlarga?

— Chet eldan kelgan ovchilarga bir dona ayiqni tabiatdan ajratib olish narxi 3 ming dollar etib belgilangan. Biz bu narxni belgilashda yon atrofdagi davlatlarning holatini o‘rgandik. Bizdagi narx eng qimmati. Masalan, Rossiyada bu narx bizdagidan 5 barobar, Qozog‘istonda 5 barobar va Tojikistonda 3 barobar arzonroq.

O‘zbekiston fuqarosi uchun esa bu narx bazaviy hisoblash miqdorining 100 barobari etib belgilangan, ya'ni 25 mln.

— «Qizil kitob»ga kiritilgan hayvonni otish qonuniy ekan, nega unda ruxsatnoma berilgan ikkinchi ayiq otilmaydigan bo‘ldi?

— Qaytaraman, ayiqqa ruxsatnoma qonuniy berilgan. Bu yerda hayvonni otib, qonini ko‘rsatib, suratga olish ovchining vijdoniga bog‘liq. Otildimi, qonini ko‘rsatib, ommaga namoyish qilish estetikaga ham to‘g‘ri kelmaydi.

Bilasizmi, «Qizil kitob»ga kiritilgan hayvonlarning ovidan keladigan pulning 80 foizi ov qayerda bo‘lgan bo‘lsa, o‘sha tuman hokimligi hisobida qoladi. Bu pulning 12 foizi Fanlar akademiyasida va faqat 8 foizi bizda qoladi.

O‘lja ovidan tushgan pullarga tabiiy pitomniklar qilinadi. Shuningdek, tumanda qolgan pullar nogironligi bor fuqarolarga ko‘mak berish, hayvonlarning hisobini yuritish va boshqa ishlarga sarflanadi.

Savolingizga javoban yana shuni aytishim kerakki, «Qizil kitob» bu – indikator. Agar qo‘ng‘ir ayiqning populyatsiyasi ertaga 2 mingta bo‘lib ketsa ham, u bu kitobdan chiqarilmaydi.

«Qizil kitob» – shu hayvon har doim e'tibor markazida turish kerak, degani.

— Ayrim ovchilarga ko‘ra, ov qilish uchun kvota «korzinka» qilgan (o‘zi otgan o‘ljaning ma'lum qismini Ekoqo‘m inspektorlariga bergan) ovchiga osonroq beriladi. Bunday korrupsion holatni kim nazorat qiladi?

— Sizdan iltimos, fikringizning isboti bilan gapiring. Bu juda noo‘rin savol. Bizda ekolog bilan ovchi umuman ko‘rishmaydi. Men buni ayiq misolida tushuntirib berdim. Ov qilishga Davlat xizmatlari agentligi tomonidan ariza kelib tushadi. Respublikada ro‘yxatimizdan o‘tgan 40 mingta ovchi bor. Bunda har bir uyushma o‘ziga biriktirgan hududda hisobni ham o‘zi olib boradi. Barcha ruxsatnomalar Fanlar akademiyasi xulosasi bilan beriladi.

Bu ayblov – mantiqsizlik.

Intervyuni to‘liq holda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.

Ilyos Safarov suhbatlashdi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Otaxon Yusupov.