Senatdagi tortishuv. Ortga qaytarilgan qonun bo‘yicha munozarada blogerlar vazirni qo‘llashdi

21 oktyabr kuni bo‘lib o‘tgan yalpi majlisda Senatning Budjet va iqtisodiy islohotlar masalalari qo‘mitasi a'zosi, senator Baxtiyor Umarov qonunni ko‘rib chiqish davomida unda qayta ko‘rib chiqilishi lozim bo‘lgan bir qator normalar mavjudligi, nazarda tutilayotgan aholining ijtimoiy ehtiyojmand qatlamlari amaldagi boshqa qonunlarda belgilangan aholining ijtimoiy ehtiyojmand toifalariga nomuvofiqligini qayd etdi. Senator bunga misol sifatida «Keksalar, nogironlar va aholining boshqa ijtimoiy ehtiyojmand toifalari uchun ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasi va «Aholi bandligi to‘g‘risida»gi qonunning 38-moddasida aholining ijtimoiy ehtiyojmand toifalari belgilangani, biroq undagi bir qator toifalar «Ijtimoiy tadbirkorlik to‘g‘risida»gi qonunda ko‘rsatilmaganini keltirdi.

U shuningdek, qonunda ijtimoiy tadbirkorlik sub'yektlarini ijtimoiy tadbirkorlik sub'yektlari reyestridan chiqarish tartibi ko‘rsatilmagani, «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunda tadbirkorlik faoliyatini cheklash faqat sud qarori asosida amalga oshirilishini qayd etdi.

Senator qonundagi bir qator normalar «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida»gi qonundagi normalarni takrorlayotganini ham tanqid qildi.

Bundan tashqari, Baxtiyor Umarov qonunda ijtimoiy tadbirkorlik sub'yektlariga bir qator imtiyoz va preferensiyalarni belgilovchi normalar nazarda tutilgani, bu esa tovar va moliya bozorlaridagi raqobat muhitiga o‘zining salbiy ta'sirini ko‘rsatishi mumkinligi, mazkur normalarni qayta ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqligini ham ta'kidladi.

Senator o‘z ma'ruzasini prezidentning PF-6155-sonli farmonida Tadbirkorlik kodeksi loyihasini ishlab chiqish belgilanganini hisobga olib, ijtimoiy tadbirkorlik bilan bog‘liq munosabatlarni alohida qonun shaklida emas, balki Tadbirkorlik kodeksi loyihasiga kiritish haqidagi taklifi bilan yakunladi.

Shundan so‘ng, qonunni ishlab chiqish bo‘yicha ishchi guruh a'zosi, adliya vaziri Ruslanbek Davletov so‘zga chiqib, senatorning fikrlariga munosabat bildirdi.

«Bu qonunni muhokama qilishdan avval «ijtimoiy tadbirkorlik o‘zi nima?» degan savolga javob aytishimiz kerak. Ijtimoiy tadbirkorlik – davlatning qo‘li yetmaydigan holatda, ya'ni e'tibordan chetda qoladigan holatlarda asosiy maqsadi foyda topish emas, ehtiyojmand aholiga yordam berishni maqsad qilgan yuragida o‘ti bor tadbirkorlarning yangi-yangi loyihalarni amalga oshirishi.

Albatta, biznes bo‘ladi, lekin asosiy maqsad foyda topish emas, nogironlar, ko‘zi ojizlar, uyida nogiron bola boqayotganlar kabi ehtiyojmand aholiga yordam berish bo‘ladi. Ya'ni xodim sifatida raqobatbardosh kadr bo‘lolmagani ortidan qiynalayotganlarni qo‘llab-quvvatlovchi, egiluvchan tizim bu», dedi u.

Vazir ushbu tizim 2000-yillardan buyon rivojlanib kelayotgani hamda tizimni yo‘lga qo‘ygan Muhammad Yunus 2006 yilda Nobel mukofotini olganini, BMT ham tizimni joriy etishga chaqirib kelishini qo‘shimcha qildi.

U ehtiyojmand aholi sifatida turli qonunlarda turlicha toifalar belgilangani, qonunlarning mohiyatiga qarab turlicha qonunlarda turlicha toifalar keltirilishi mumkinligini, masalan, keksalar yoki muddatli xizmatdan qaytganlar ijtimoiy tadbirkorlik bilan qamrab olinishi noto‘g‘ri ekanini bildirdi.

Reyestrdan chiqarish to‘g‘risidagi e'tirozga munosabat bildirgan adliya vaziri reyestrdan chiqarish tadbirkorlik sub'yektiga tadbirkorlik bilan shug‘ullanishni cheklamasligini, balki faqat ijtimoiy tadbirkor sifatidagi maqomini yo‘qotishini aytib o‘tdi.

Ruslanbek Davletov qonundagi ayrim takrorlarga to‘xtalar ekan, qonunchilikda bunga taqiq yo‘qligi, bunday holatlar boshqa qonunlarda ham mavjudligi, zaruriyat va qonun yaxlitligini ta'minlash uchun bunga yo‘l qo‘yilganini qayd etdi.

Qonundagi imtiyozlar bo‘yicha adliya vaziri quyidagicha fikr bildirdi:

«Biz GM, LG yoki SAMSUNG’ga imtiyoz ber, deb aytmayapmiz. Biz sohaga imtiyoz beryapmiz. Bu hozir ham bor. Masalan, Soliq kodeksida korxonada ishlaydigan nogironlar 50 foizdan oshadigan bo‘lsa, QQS, yer solig‘i bo‘yicha imtiyozlar bor. Imtiyozlar sohaga beriladi. Biz alohida korxonaga imtiyoz ber demayapmiz.

Imtiyoz berish haqidagi qismlar – bu qonunning nogironlarni qo‘llab-quvvatlash uchun eng asosiy, yuragi bo‘lmish normasi. Agar davlat imtiyoz bermaydigan bo‘lsa, qonun kerak emas.

Subsidiyani qonunga zid deyishyapti. Kechirasiz-u, hozirda qonunchiligimizda 15ta holatda subsidiya beriladi. Agar shu mantiqdan boradigan bo‘lsak, unda hamma subsidiyalarni bekor qilish kerak bo‘ladi», dedi Davletov.

Qonundagi normalarni Tadbirkorlik kodeksiga kiritish haqida to‘xtalar ekan, adliya vaziri kodeks loyihasi hali hukumatga ham kirmagani, xorijiy davlatlar qonunchiligida ham tadbirkorlik bilan ijtimoiy tadbirkorlik alohida sohalar sifatida belgilanganini ta'kidladi.

Senat raisi Tanzila Norboyeva qolgan senatorlarning fikrlari bilan ham qiziqdi. Ular ham Baxtiyor Umarov keltirgan vajlarni qo‘llab-quvvatlashlarini, imtiyozlar raqobat muhitiga ta'sir qilishini bildirishdi.

Yakunda senatorlar qonunni rad etish bo‘yicha qaror qabul qildi. Tanzila Norboyeva qonun qayta ko‘rib chiqish uchun qaytarilayotganini bildirdi.

Ushbu munozara jamoatchilik e'tiboriga tushdi.

Davletov.uz telegram kanalida holatga quyidagicha munosabat bildirildi:

«Aftidan senatorlar ijtimoiy tadbirkorlik mohiyatini tushunmagani ko‘rinib qolibdi. Ya'ni ularning e'tirozi xususiy tadbirkorlik bilan bog‘liq masalalar atrofida bo‘lib qolgan. Ko‘r-ko‘rona bir-birini qo‘llab, «mundir sharafi»ni himoya qilishga o‘xshab ketibdi.

Balki qonun zaif ishlab chiqilgandir, lekin senatorlar keltirgan vajlar poyintar-soyintar, fuqarolik jamiyati, ayniqsa, aholining zaif qatlami bilan bog‘liq munosabatlarni umuman tushunishmaganini ko‘rsatadi. Gaplaridan shunday tuyuldi. Qaytarish kerak ekan deb qaytaraverish kerak emas-da. Ijtimoiy tadbirkorlik bo‘lgandan keyin albatta u tadbirkorlik emas, albatta, u investorlar haqida emas».

Bloger va huquqshunos Xushnudbek Xudoyberdiyev ham mavzu yuzasidan o‘z fikrlarini bildirdi:

«Senatorlar bir necha bor tadbirkorlikka imtiyoz berilishiga qarshimiz, asossiz imtiyozlar biznes muhitiga salbiy ta'sir qiladi, investorlar kelmay qo‘yadi, Jahon banki ham tadbirkorlikka imtiyoz bermaslikni tavsiya etgan, deyishdi.

To‘ppa-to‘g‘ri! Ma'lum bir tadbirkorga imtiyoz bermaslik kerak. Ammo bu gaplarning ijtimoiy tadbirkorlikka nima aloqasi bor? Tadbirkorlik va ijtimoiy tadbirkorlik mohiyatan umuman boshqa narsalar-ku!

Adliya vaziri to‘ppa-to‘g‘ri savol berdi, qani, qayerda Jahon banki ijtimoiy tadbirkorlikka imtiyoz berish mumkinmas, degan, konkret fakt aytinglar degan mazmunda. Lekin senator «bilishimcha shunaqa» deb umumiy gap bilan qutuldi.

O‘zbekistonda qanchadan qancha katta monopol kompaniyalar, aniq tadbirkorlik sub'yektlari ochiq va yopiq hujjatlar bilan bir dunyo imtiyozga ega. Endi senatorlar kelib-kelib ko‘zi ojiz, kar-soqov shaxslarga oid ijtimoiy tadbirkorlikka beriladigan imtiyoz va preferensiyalar tovar va moliya bozorlaridagi raqobat muhitiga o‘z salbiy ta'sirini ko‘rsatadi, deb o‘ylab qolgani ajoyib.

Xullas, juda bir g‘alati qaror qabul qilindi. Juda g‘alati».

Munozaraga huquqshunos va bloger Saidali Muxtoraliyev ham qo‘shildi.

«Ijtimoiy tadbirkorlik faoliyatining maqsadlaridan biri jamiyatga foyda keltirish bo‘lib, bunday tadbirkorlik sub'yekti o‘z faoliyatida jamiyat manfaatlarini ustuvor hisoblaydi, tadbirkorlikni emas. Loyihaning asosiy maqsadi ham aholining ijtimoiy zaif qatlami turmush darajasini yaxshilash edi. Qisqacha aytganda, ijtimoiy tadbirkorlik bu tadbirkorning ijtimoiy jarayonlarda, ijtimoiy loyihalardagi ishtiroki bilan bog‘liq faoliyati hisoblanadi.

Mayli, vazir o‘z ishini qildi, senatorlar o‘z ishini. Aslida ham har bir qonun loyihasining muhokamasi ana shunday hissiyotli munozaralarga boy bo‘lishi kerak. Faqat taklifim, Senatda norma ijodkorligi bo‘yicha malakaliroq jamoa shakllantirilsa yomon bo‘lmas edi», deydi huquqshunos.

Senat matbuot xizmati ijtimoiy tarmoqlarda bildirilgan fikrlar yuzasidan rasman munosabat bildirdi va qonun qaytarilgani - bu qonun butunlay bekor qilinishini anglatmasligini qayd etdi.

«Parlamentda shunday bahs-munozaralar bo‘lishi, ommaviy axborot vositalari vakillari va blogerlar mazkur jarayonga o‘z munosabatini bildirishi, albatta, demokratik nuqtayi nazardan ijobiy baholanadigan holatdir. Chunki bugun mamlakat qonun chiqaruvchi organi butunlay yangicha muhit va yondashuv asosida faoliyat olib bormoqda. Senatorlar ham muhokamaga qo‘yilgan barcha qonunlarni shunchaki ko‘r-ko‘rona ma'qullab yuboravermaydi.

Har bir hujjat yalpi majlisgacha juda ko‘p chig‘iriqlardan o‘tadi. Ekspertlar kengashi jalb qilinib, dastlabki tarzda qo‘mitalarda ko‘rib chiqiladi. Qonun tashabbuskorlari ham bu jarayonda bevosita ishtirok etadi. Qolaversa, xalq vakillari joyiga chiqqan holda mavjud holatni o‘rganadi. Ana shulardan keyingina rad etishga to‘la ishonch hosil qilinsa, qonun qaytariladi.

Lekin qonun qaytarildi degani —  bu u batamom bekor qilindi degani emas. Buni to‘g‘ri tushunish kerak. Gap bu yerda qonunni puxta ishlash haqida ketyapti. Chunki Senatda muhokamaga qo‘yilgan hujjatga to‘g‘ridan to‘g‘ri tuzatish kiritish vakolati yo‘q. Qonun yo ma'qullanadi yoki rad etiladi. Rad etilsa, u keyinchalik parlament vakillari, ekspertlar, qonun tashabbuskorlari bilan birgalikda yanada pishiq-puxta ishlanib, keyingi yalpi majlislarda qaytadan muhokamaga qo‘yiladi. Umumiy jarayon shunday.

Lekin ba'zi ijtimoiy tarmoqlar mana shu holatlarni atroflicha hisobga olmagan holda, bir yoqlama qarash orqali senatorlarni ijtimoiy tadbirkorlik nimaligini tushunmaslikda ayblashi, «shekilli», «shunaqaga o‘xshaydi» degan taxminiy xulosalar bilan ularning faoliyatiga baho berishi — bu professionallarga xos bo‘lmagan yondashuvdir. Chunki parlament yuqori palatasi a'zolari turli sohalarni, huquqiy, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy jarayonlarni yaxshi biladigan yetuk, malakali mutaxassislardir. Shu bois tashqaridan turib, qonunning mazmun-mohiyatidan yaxshi xabardor bo‘lmagan holda baho berish, shaxsiyatga yo‘naltirilgan fikrlarni aytish axloqiy va huquqiy jihatdan ham to‘g‘ri emas.

O‘z navbatida, Oliy Majlis Senati ijtimoiy himoyaga qarshi ekan, degan fikrga ham borilmasligi kerak. Mutlaqo unday emas. Aksincha, senatorlar xalq vakillari bo‘lgani tufayli aniq va manzilli ijtimoiy himoya tarafdori hisoblanadi. Ya'ni ijtimoiy siyosat parlament oldida turgan eng ustuvor vazifadir. Takror bo‘lsa ham aytish kerakki, qo‘yilgan masala qonunni yanada pishiq-puxta ishlash, maromiga keltirish bilan bog‘liq. Chunki qonun, eng avvalo xalq manfaati uchun ishlashi kerak. Boshqa hech qanday sabab yo‘q.

Tadbirkorlarimizga bozor tamoyillariga muvofiq raqobat asosida faoliyat yuritishiga sharoit yaratish zarur, shundagina taraqqiyot, rivojlanish bo‘ladi.

Tez orada Tadbirkorlik kodeksi qabul qilinadi, barcha tadbirkorlar bitta, yagona Qonun asosida ish olib boradi. Ana shunda ko‘pgina masalalar yana o‘z yechimini topadi.

Umuman aytganda, rad etilgan qonun yana ko‘rib chiqiladi. Maromiga yetgach, Oliy Majlis Senatining navbatdagi yalpi majlisida muhokama qilinadi. U qo‘llab-quvvatlansa, ma'qullanadi. Shu bois jurnalist va blogerlardan ortiqcha his-hayajonga berilmay, vaziyatni to‘g‘ri baholab, xolis munosabat bildirishlarini so‘rab qolamiz. Agar ular «Ijtimoiy tadbirkorlik to‘g‘risida»gi qonunni qayta ishlash jarayonida bevosita qatnashishni istasalar, marhamat, Senat bu borada ham ularga imkoniyat yaratib berishga tayyor», deyiladi munosabatda.