Xavfsizlikni ta'minlash chorasi bu qadar qo‘pol bo‘lmasligi kerak – Siyosatshunos telefonlarni IMEI ro‘yxatidan o‘tkazish haqida

Siyosatshunos Kamoliddin Rabbimov mobil telefonlarni IMEI ro‘yxatidan o‘tkazish O‘zbekiston obro‘si uchun foydadan zarari ko‘proq bo‘layotganini, xorijdan O‘zbekistonga keluvchining mobil telefon apparatining markasi, modeli, parametrlari yozib olinishi – erkin dunyoda yashab yurgan shaxslarning zehniyatiga juda qattiq ta'sir qilishini ta'kidladi.

«O‘zbekistonga kelgan har qanday yangi shaxs, dunyoning boshqa davlatlarida deyarli uchramaydigan holatga to‘qnashadi. Bu – telefon nomeri oladigan bo‘lsa, uni IMEI ro‘yxatidan o‘tkazish zarurati. Yangi nomer olgan shaxs, 30 kun ichida IMEI tizimi orqali ro‘yxatdan o‘tishi kerak bo‘ladi. Buni eslatuvchi SMSlar kelaveradi. Ro‘yxatdan o‘tishda telefon apparatining markasi, modeli, parametrlari yozib olinadi. Bu erkin dunyoda yashab yurgan shaxslarning zehniyatiga, juda qattiq ta'sir qiladi.

Ya'ni «bu davlat nega mening telefonimni parametrlarigacha yozib olyapti ekan?!» deb o‘ylanib boshlaydi. O‘zining telefonda gaplashish erkinligini, fikrlashini, xatti-harakatini nazoratga sola boshlaydi. Ma'lum muddat, o‘zini total nazorat ostiga olinayotgandek his qilishi ham mumkin.

IMEI’ni ro‘yxatga olish uchun, pochta markazlarida juda ko‘plab chet elliklarni ko‘rdim, ularning yuzlarida norozilik, ishonchsizlik hislari hukmron edi. Navbatlar juda uzun. Yarim-bir soatlab kutish – odatiy hol. Qolaversa, IMEI’dan ro‘yxatdan o‘tkazish uchun pul ham to‘lash lozim bo‘ladi. Rasmiy pochtalarda, qimmat emas – 5 dollar atrofida. Xususiy xizmat markazlarida esa 15-20 dollargacha olinar ekan», - deydi u.

Siyosatshunos bu tizim xavfsizlikka bog‘lanishiga javoban dunyodagi IMEI ro‘yxatga olinmaydigan ko‘plab davlatlarda ham xavfsizlik tizimlari juda yaxshi ishlashini qayd etib o‘tgan.

«Men e'tibor qaratmoqchi bo‘lgan narsa – davlatning strategik reputatsiyasi, uzoq muddatli manfaatlari! Xavfsizlik – bu qimmatli resurs! Davlatning huquqiyligi ham, jamiyatning erkinligi ham – xavfsizlik poydevori ustigagina quriladi. Lekin erkinlik xavfsizlikka qurbon qilinganda – taraqqiyot to‘xtaydi, inqiroz paydo bo‘ladi. Dunyoning mutlaq aksariyat davlatlarida IMEI ro‘yxatga olinmaydi. Lekin bu davlatlarda xavfsizlik tizimlari juda yaxshi ishlaydi. Tizim, muassasalar, xodimlar o‘zlarining ishlarini bilib qilishadi. Jamiyat erkin va farovon, davlat institutlari esa ohista va qudratli salohiyatga ega», deydi u.

Shuningdek, hukumat yangi telefon apparatlarini soliqqa tortishning boshqa yo‘lini topishi hamda xavfsizlikni bunday qo‘pol usulda ta'minlamasligi kerakligi aytib o‘tilgan.

«Agar mendan «Qaysi ish O‘zbekistonning obro‘yiga foydasidan ko‘ra, zarari ko‘p bo‘lyapti?» deb so‘rashsa, jumladan, IMEI ro‘yxatini aytgan bo‘lar edim. Xavfsizlikni ta'minlash bu qadar qo‘rs-qo‘pol, ommaviy va davlatning reputatsiyasiga o‘ta salbiy ta'sir qiluvchi bo‘lmasligi kerak. Bojxona tizimi yangi telefon apparatlarini soliqqa tortishning boshqa yo‘llarini topishi kerak. Xavfsizlikni deb tashqi dunyoga davlatni qo‘rqinchli ko‘rinishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak», – deydi Kamoliddin Rabbimov.

O‘zbekistonda 2020 yildan mobil qurilmalarni IMEI tizimidan majburiy ro‘yxatdan o‘tkazish boshlangan vaqtda ko‘plab tushunmovchilik va noroziliklar paydo bo‘lgandi. Xususan, xorijdan kelgan ko‘plab fuqarolar o‘zlari bilan olib kelgan mobil telefonlarini ro‘yxatdan o‘tkazmoqchi bo‘lganida, ularning nomiga allaqachon boshqa mobil qurilmalar Uz IMEI tizimidan ro‘yxatdan o‘tkazilgani ma'lum bo‘lgandi. Shundan so‘ng Davlat bojxona qo‘mitasi mobil qurilmalarni Uz IMEI tizimida noqonuniy ro‘yxatdan o‘tkazish bilan shug‘ullanib kelgan jinoyatchilar aniqlangani haqida xabar berdi. Lekin ushbu jinoiy guruh qanday qilib begonalar kira olmaydigan hudud – chegara zonasida fuqarolar pasportini rasmga tushirib olganiga oydinlik kiritilmadi.

Shuningdek, 2021 yil boshida IIV karantin zonalari va chegara postlarida fuqarolarning pasport ma'lumotlaridan noqonuniy ravishda foydalanib, ulardan mobil qurilmalarda IMEI kodlarini kiritishda foydalangan uyushgan jinoiy guruh aniqlangani va tergov jarayonlari ketayotganini ma'lum qilgan edi.

«Mening fikrim» portaliga huquqshunos va bloger Xushnudbek Xudoyberdiyev tomonidan IMEI kodlarni ro‘yxatga olishda to‘lov undirishni bekor qilish bo‘yicha kiritilgan jamoaviy murojaat e'lon qilinganidan so‘ng bir yil o‘tib Qonunchilik palatasi tomonidan rad qilingan.