“Bu tartibsizlikdan foydani kichik guruh ko‘radi” – ekspertlar Toshkentdagi qurilishlarning bosh rejasiz qilinayotgani va uning xavflari haqida

Kun.uz muxbiri O‘zbekistondagi qurilishlar sabab katta hajmdagi yashil hududlar, ko‘llar, daraxtlar yo‘q qilinib, o‘rni to‘ldirilmayotgani hamda bu jarayonning oqibatlari haqida shaharsozlik bo‘yicha xalqaro ekspert – Temur Ahmedov va iqlimshunos Erkin Abdulahatov bilan suhbatlashdi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Kun.uz:

Temur aka, Erkin aka, sizlardan bugun O‘zbekistonda yashillikka nisbatan bo‘layotgan munosabat haqida fikrlaringizni so‘ramoqchiman. Ya’ni ko‘p qavatli uylar, savdo markazlari qurilishi uchun ko‘plab yashil hududlarning yo‘qotilishi va ularning o‘rni to‘ldirilmayotgani bilan biz nimalarni yo‘qotyapmiz?

Temur Ahmedov, shaharsozlik bo‘yicha xalqaro ekspert

— Aslida shaharlar odamlar uchun quriladi. U insonlar uchun har tomonlama qulay joy bo‘lishi kerak. Toshkentni ham odamlar 2 ming yillardan beri o‘ziga qulay voha qilib yashab kelishdi. Ya’ni ular bu hududlarda havo namligi, sifati, suv sifati yoki qishloq xo‘jaligi uchun qulayligi bo‘yicha kerakli balansni saqlab kelishdi. Bugun ana shu balans buzilgan.

Shuningdek, har qanday shahar yashash sifati bilan baholanadi. Agar shahar odamlar yashashi uchun qulay bo‘lmas, kerakli toza havo topilmas ekan, odamlar ham u yerda yashashni xohlamaydi va narxlar pasayib ketaveradi.

Umuman, bugun mintaqamizda kuzatilayotgan cho‘llanish hodisasi iqtisodiy va xavfsizlik muammolarini ham yuzaga keltiradi.

Biz yashillik, yashil hududlarni ko‘paytirish kerakligi haqida ko‘p gapiryapmiz. Ayrimlar uchun bu go‘yoki ko‘ngil yozish, shunchaki dam olish hududlarini ko‘paytirish kerak, degandek tuyuladi. Yo‘q, yashil hududlarning kamayib borishi avvalo, iqtisod, xavfsizlik va ekologiya muammosi ham.

Erkin Abdulahatov, iqlimshunos

— Yozda jazirama issiq kunlarning ko‘p, bahor-kuzda yog‘ingarchilikning kam bo‘lishi yoki qishda qor yog‘masligi – iqlim o‘zgarishlarini barchamiz his qilib turibmiz. Bu o‘zgarishlar Markaziy Osiyo mintaqasida qurg‘oqchilik, cho‘llanish jarayonini keskin tezlashtirib yubordi.

Bilasizmi, tabiatda har bir jarayon o‘zaro bog‘liq. Masalan, havo haroratining isib borishi yer yuzidagi suvlarning bug‘lanishini ko‘paytiradi. Yuqori bug‘lanish esa suv resurslarini kamaytiradi. Suv resurlari kamayishi qurg‘oqchilikni boshlab beradi.  Qurg‘oqchilik ko‘payarkan, yashillik yo‘qola boradi. Yashillik kamayib boraversa, insonlarning yashash sifati yomonlasha boshlaydi. Iqlim migrantlari, kasalliklar ko‘payadi. Bu jarayonlar O‘zbekistonda allaqachon boshlangan. Masalan, Buxoroda.

Iqlimshunoslar hozir 2030 yilga borib, butun dunyoda havo haroratining 2-3 darajaga isib ketishini bashorat qilishmoqda. Dunyo olimlarini xavotirga solayotgan bu ko‘rsatkichlar afsuski, mintaqamizda ancha tez sodir bo‘lmoqda. Biz allaqachon 1,5-2 daraja yuqoriroq haroratni his qilyapmiz.

Ayni mana shu holatni biz yashil hududlarni ko‘paytirish bilan sekinlashtirishimiz mumkin. Masalan, kutilayotgan 4 daraja yuqoriroq issiqlik yashil hududlar hisobiga 3 darajaga tushadi.

Yashil hududlarning ko‘p bo‘lishi faqat haroratni tushirmaydi. U turli darajada bo‘ladigan chang bo‘ronlari ta’sirini ham kamaytiradi. Masalan, o‘tgan yili may oyida O‘zbekistondagi kuchli chang bo‘ronlarining guvohi bo‘ldik.

Yashil hududlarning ko‘p bo‘lishi ana shu chang bo‘ronlarini ham to‘xtatib qolishi mumkin. Jumladan, Toshkentda kuzatilgan chang bo‘ronlarining ham xavfi kamroq bo‘lishi mumkin edi, agar, yashil hududlar massasi, baland bo‘yli daraxtlar soni ko‘proq bo‘lganida.

Kun.uz:

Iqlim o‘zgarishlarining salbiy oqibatlarini yumshatishda “yashil shaharlar”ni barpo qilish eng samarali usullardan biri ekanini aytyapsizlar, xo‘sh, “yashil shahar” o‘zi nima va bugun O‘zbekistondagi qurilishlar “yashil shahar” talabalariga qanchalik javob beradi?

Temur Ahmedov

— “Yashil shahar” bu yirik ekotizim. Ekotizim esa odamlar, binolar, hayvonlar, qushlar, hasharotlar, avtomobillar umuman, tabiatdagi barcha narsalarni nazarda tutadi. “Yashil shahar”da mana shularning barchasi o‘z balansida bo‘lishi kerak. Hech narsa buzilmasligi kerak. Nimadir kamaydimi yoki ko‘paydimi, balans buziladi.

Masalan, beton ko‘paysa, daraxt kamayadi, daraxt kamaysa, qushlar kamayadi, qushlar kamaysa, hasharotlar ko‘payadi. Hasharotlar ko‘paysa, oziq-ovqat kamayadi.

“Yashil shahar” faqat daraxt va gullarni ko‘paytirish degani emas. U yo‘llar, binolar, binolar orasidagi masofa, dam olish joylari, suv sifati, yorug‘lik, shamol aylanishi... hamma-hammasini ko‘zda tutadi.

Bugun Toshkentdagi qurilishlar bu talablarga umuman javob bermaydi. Ha, bir nechta binolar xalqaro talablar bo‘yicha qurilyapti. Lekin ular ko‘pi bilan yigirmata ham chiqmaydi. Bu Toshkent uchun hech narsa.

Afsuski, bugun qurilayotgan binolar uchun daraxtlar yo‘qotilyapti. Yashil hududlar o‘rni to‘ldirilmayapti. Ahvol juda yomon. Mas’ullar tushunishi kerak, biz muammolarning ma’lum bosqichidan o‘tib ketsak, keyin ortga qaytolmaymiz. Biz ayrim masalalarda xavflilik chegarasidan o‘tib bo‘ldik.

Masalan, shahardagi ko‘llarni yo‘qotib bo‘ldik, parklarni yo‘qotyapmiz. Xaritalarni solishtiring, 10 yilda 90 foizgacha farqni ko‘rasiz.

Kun.uz:

Biz qurilishlarni “yashil shahar” talabalariga moslash haqida gapiryapmiz. Buning uchun avvalo shaharsozlikning yaxlit rejasi ham bo‘lishi kerak. Ammo bugun Toshkentda qurilishlar ham, buzishlar ham bosh rejasiz qilinmoqda.

Sizningcha, shaharsozlik rejasini tasdiqlanmay kelayotganidan kim manfaatdor?

Temur Ahmedov

— Butun dunyoda shaharlar bosh reja asosida quriladi. Ayniqsa, Toshkentga o‘xshash tarixiy shaharlarning bosh rejasi yo‘qligi juda yomon. Bosh rejasining ichida barcha tumanlar uchun ham alohida loyihalar bo‘ladi va bu loyihalar kamida 20-30 yil uchun tuziladi. Bosh reja kelajak uchun, avlodlar uchun kerak.

Bugun O‘zbekistondagi qurilishlar jarayoni xaosga o‘xshaydi. Bir joyda uy, bir joyda biznes markaz, maktab, bog‘cha... tizim yo‘q. Eski infrastruktura ustiga katta binolar qurilyapti. Bir joyda to‘rt qavatli bino bo‘lgan bo‘lsa, uning ustidan yigirma besh qavatli bino qurishyapti. Bir qavatli uy o‘rnida 9 qavatli savdo markazi. Bunday qurilishlarga infrastruktura chidamaydi. Infrastruktura chidamagandan keyin elektr energiyasi, kanalizatsiyada muammolar ko‘payaveradi.

Men bu kabi tartibsizliklardan kim manfaatdor ekani haqida ko‘p o‘ylaganman. Xo‘sh, rejasiz ish qilishdan kim foyda ko‘ryapti? Chunki zarar juda katta.

Bu kabi tartibsizlikda foydani juda kichik guruh ko‘radi. Yer sotiladi, bino quriladi. Hozir yerni sotayotganlar va qurilish kompaniyalari foyda ko‘ryapti. Ular hozir pul qilyapti. Kelajakni esa rejalashtirmayapti. Sotishsa bo‘ldi. Ular ikki, uch yilda pul qilyapti, lekin paydo bo‘layotgan zarar, oqibatlar 50-70-100 yillarga yetadigan zararlar.

Keyin nima bo‘ladi, ularning o‘zi chetga ketib yashaydi. Qo‘lida pul bor, bolalari bor, toza havo bor joyda yashashni xohlashadi-da.

Intervyuni to‘liq holda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.

Intervyuni Ilyos Safarov o‘tkazdi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Abduqodir To‘lqinov.