Turkiyada ikki haftadan so‘ng prezidentlik saylovlari. So‘rovlar Erdo‘g‘an yutqazishi mumkinligidan darak bermoqda

Turkiyada 14 may kuni prezidentlik saylovlari bo‘lib o‘tadi. Rajab Toyyib Erdo‘g‘an yangi muddatga saylanish uchun o‘z nomzodini qo‘ygan, biroq u yutqazishi mumkin. Amaldagi prezidentning asosiy raqibi 74 yoshli muxolifat nomzodi, Turkiya parlamenti deputati, Respublika Xalq partiyasi yetakchisi Kamol Qilichdoro‘g‘lidir. So‘rovnomalar shuni ko‘rsatmoqdaki, u va Erdo‘g‘anning g‘alaba qozonish imkoniyatlari taxminan teng. Qilichdoro‘g‘li hatto kichik farq bilan yetakchilik ham qilmoqda. Metropoll tomonidan aprel oyida o‘tkazilgan so‘rovnomalar natijalariga ko‘ra, saylovchilarning 42,6 foizi Qilichdoro‘g‘liga ovoz berishga tayyor, 41,1 foizi esa Erdo‘g‘anni qo‘llab-quvvatlamoqchi.

Saylovda yana ikki nomzod ro‘yxatga olingan. Ular Memleket (Ona yurt) partiyasi yetakchisi Muharrem Injye va Turkiya parlamentining sobiq deputati Sinan O‘gan. So‘rovnomalarga ko‘ra, saylovchilarning 5 foizi Injyega, 2 foizdan sal ko‘prog‘i O‘ganga ovoz berish niyatida.

Kamol Qilichdoro‘g‘li «repressiv tuzumga demokratik yo‘l bilan chek qo‘yish»ga chaqirmoqda. «Bu demokratiyani avtoritar boshqaruvdan himoya qiluvchilar saylovidir», degan u Time jurnaliga bergan intervyusida. Qilichdoro‘g‘li Turkiyani 2018 yilgacha mavjud bo‘lgan parlament respublikasi boshqaruv shakliga qaytarish tarafdori. 2017 yil o‘tkazilgan konstitutsiyaviy referendum natijalariga ko‘ra, Turkiya prezidentlik respublikasiga o‘tishi bo‘yicha qaror ma’qullangandi.

Qilichdoro‘g‘lining fikricha, Turkiya Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi mojaroda «vositachi» bo‘lib qolishi kerak. Bu haqda uning maslahatchisi Unal Chevikoz Politico nashriga ma’lum qilgan. Shu bilan birga, u Turkiya «Rossiya energiya tashuvchilari importiga juda bog‘lanib qolgani uchun» Rossiya bilan «nomutanosib» munosabatlarni rivojlantirganini ta’kidlagan.

«Biz Turkiyaning NATO a’zosi ekaniga urg‘u beramiz. Rossiya bilan muzokaralarimizda biz, albatta, teng huquqli munosabatlarga intilamiz, lekin Rossiyaga Turkiya NATOning bir qismi ekanini eslatamiz», — degan Qilichdoro‘g‘lining maslahatchisi.

Turkiyadagi prezidentlik saylovlariga olti oy qolganda Erdo‘g‘anning eng asosiy raqibi bo‘lishi kutilgan Istanbul meri Akrom Imomo‘g‘li sud tomonidan ayblangandi. U Turkiya Oliy saylov kengashi (ya’ni Saylov komissiyasi) a’zolarini haqorat qilishda ayblanib, ikki yil-u yetti yarim oy muddatga ozodlikdan mahrum etish jazosiga hukm qilingan.

Imomo‘g‘li 2019 yilgi Istanbul merligi uchun saylovlarda g‘alaba qozongandi. Ovoz berish natijalariga hukmron Adolat va taraqqiyot partiyasi tomonidan e’tiroz bildirilgan va natijada yangi saylovlar belgilangandi. Ammo yangi saylovlarda Imomo‘g‘li yana g‘alaba qozonadi. Mer jinoiy javobgarlikka tortilishiga uning birinchi saylovlar natijasi bekor qilinishini «ahmoqlik» deb atashi sabab bo‘lgandi.

26 aprel kuni jurnalistlar bilan jonli efirdagi suhbat chog‘ida Erdo‘g‘anning tobi qochib qoldi. Suhbat rejalashtirilganidan bir yarim soat kechroq boshlangandi. Kadr ortidagi translatsiya yozuvlarida xirillash ovozlari eshitiladi. Erdo‘g‘anning o‘zi bu holatda tasvirga tushmagan, kamera darhol savol beruvchi jurnalistga qaratilgandi. Intervyu 20 daqiqalik tanaffusdan keyin yana davom etdi. Erdo‘g‘an jurnalistlar oldiga chiqib, oshqozoni shamollaganini aytgandi.

Erdo‘g‘an 69 yoshda. Ijtimoiy tarmoqlarda unda yurak xuruji (infarkt) kuzatilgani haqida mish-mishlar tarqaldi. Turkiya prezidenti ma’muriyati bu xabarlarni rad etdi. Turkiya vitse-prezidenti Fuat O‘qtoy Erdo‘g‘anda «yengil shamollash» borligini, biroq uning salomatligi «juda yaxshi» ekanini aytdi.

Erdo‘g‘an shundan so‘ng ketma-ket saylovoldi tashviqot tadbirlarini bekor qila boshladi. Ulardan eng asosiysi, to‘rtta telekanalda efirga uzatiladigan intervyu edi. Bundan tashqari, Turkiya prezidenti «Rosatom» tomonidan qurilayotgan «Oqquyu» AESiga yoqilg‘i yetkazib berish marosimida shaxsan ishtirok etishdan voz kechdi. Erdo‘g‘an marosimda xuddi Rossiya prezidenti Vladimir Putin kabi videoaloqa orqali ishtirok etdi.

«Bizning mamlakat 60 yillik kechikish bilan atom energetikasiga ega bo‘lgan davlatlardan biriga aylandi», — dedi Erdo‘g‘an va stansiya qurilishi uchun Putinga minnatdorchilik bildirdi. Marosim oldidan Erdo‘g‘an va Putin telefon orqali suhbatlashib, Rossiyaning Ukraina bilan urushi va g‘alla kelishuvini muhokama qilgandi. Ushbu suhbat tafsilotlari noma’lum.

Erdo‘g‘an 2014 yildan beri Turkiya prezidenti lavozimida faoliyat yuritib keladi, biroq amalda u 2003 yildan, ya’ni bosh vazir lavozimini egallaganidan beri mamlakatni boshqarib kelmoqda. 2018 yilda u ikkinchi muddatga prezident etib saylandi va bu bilan bir vaqtda Turkiyada parlament boshqaruv shaklidan prezidentlik boshqaruviga o‘tish qarori kuchga kirdi.

2016 yilda Turkiyada harbiy to‘ntarishga urinish sodir bo‘lgandi. Bu to‘ntarish muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan keyin Erdo‘g‘an mamlakatda repressiyalarni boshlaydi. Yuz minglab odamlar, jumladan, harbiylar, jurnalistlar, ta’lim muassasalari o‘qituvchilari qatag‘ondan jabr ko‘rdi. Keng tarqalgan taxminga ko‘ra, Erdo‘g‘an mamlakatda isyon ko‘tarishga urinish bo‘lishini kutgan, biroq avvalboshdan bunga to‘sqinlik qilmagan va bu isyondan o‘z hokimiyatini mustahkamlash uchun foydalanishni niyat qilgan.