“Germaniyada avtomobilga muhabbat o‘zbeklarnikidan kuchli, ammo u inson hayotidan ustun emas” – shaharsoz bilan suhbat

Shaharlarni barpo qilishdagi eng asosiy prioritet inson bo‘lishi lozim. Uning avtomobillar uchun barpo qilinishi odamlarning salomatligi, xavfsizligidan tashqari, sotsializatsiyasiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shaharsoz Husan Muqimov bu jarayonda birgina infratuzilmani yaxshilash bilan maqsadga erishib bo‘lmaydi deb hisoblaydi.

Toshkent avtomobillar shahriga aylanmoqda. Buni raqamlarda ham ko‘rish mumkin. O‘zbekiston bo‘yicha jismoniy shaxslarga tegishli avtomobillar soni 3 mlndan oshgan, poytaxtda esa yarim milliondan ko‘proq. Urbanizatsiya hisobiga boshkent ko‘chalarida kunlik harakatlanuvchi mashinalar 800-900 mingtani tashkil qiladi. Bu yo‘llarda tirbandlik yuzaga kelishi uchun yetadigan raqamdir.

Shaharlarda nima uchun avtomobillar jozibadorligini kamaytirish, asosiy ustuvorlik jamoat transporti, piyodalarga berilishi kerak? Jamiyat uchun avtomobilsizlashtirish jarayoni qanchalik ahamiyatli? Bu borada pulli “parkovka”lar yechim bo‘la oladimi? Kun.uz muxbiri mavzuni tahlil qilish uchun hozirda magistraturani Germaniyada tamomlayotgan o‘zbekistonlik shaharsoz Husan Muqimov bilan suhbatlashdi.

Shaharlarda avtomobillarni kamaytirish muhim, chunki...

Eng katta prinsip, qonun-qoida bu – shaharlarning avtomobillar uchun emas, odamlar uchun bo‘lishidir. Shahar odamlarning faoliyati, umuman aholi uchun xizmat qilishi kerak. Bu jamoat joyi, har xil ko‘ngilochar joy bo‘ladimi, transport infratuzilmasi bo‘ladimi – hammasi aholi uchun xizmat qilishi lozim. Avtomobilsizlashtirishning jamiyat uchun asosiy foydasi birinchi navbatda sog‘liqqa bo‘ladi. Shahar sharoitida havo ifloslanishining eng katta ulushi avtomobillardan chiqayotgan zaharli gazlar hissasiga to‘g‘ri keladi.

Shuningdek, qurilish maydonlaridan chiqadigan changlarning avtomobillar g‘ildiraklari sabab ko‘chalarga chiqishi ham bunga misol bo‘la oladi. O‘zbekistonning changlari boshqa mamlakatlardagi changlardan farqli ravishda ko‘rinadigan darajada haqiqiy chang deyish mumkin-da. Shuning uchun changning ko‘chaga chiqqanidan so‘ng, avtomobillar sabab havoga ko‘tarilishi yana bir ifloslanishga sabab bo‘ladi. Bu birinchidan.

Ikkinchidan, jamiyatga sog‘lom turmush-tarzini targ‘ib qilishda asosiy faktorlardan bittasi bu – avtomobilsizlashtirish, velosipedda, piyoda yurish hisoblanadi. Jamoat transportiga chiqib, tushgandan so‘ng ham 5-10 daqiqa yurishga ham to‘g‘ri keladi.

Bundan tashqari, ayni vaqt O‘zbekistonda juda pasayib ketayotgan narsa bu – ijtimoiylashuvdir. Kezi kelganda qo‘shnimizni ham tanimay qolyapmiz-da, “podezd”dan chiqamiz, shaxsiy avtomobilga o‘tirib, manzilimizga qarab ketamiz. Agar siz tashqariga chiqib, piyoda qayergadir borsangiz, yayov borsangiz, velosipedda yursangiz qo‘shningizni ko‘rasiz, odamlar bilan muloqot qilasiz, gaplashasiz. Bugungi kunda sotsializatsiya juda muhim omillardan biri sanaladi.

Endi biz ko‘proq xavfsizlik nuqtayi nazaridan qaraymiz. Aslida bu ham eng katta muhim jihatlardan biri. Hozirgi kunda O‘zbekiston sharoitida avtohalokatlar sonining o‘ta balandligi sabab ham avtomobilsizlashtirish muhim masaladir. Yuqorida aytganimdek, avtomobillarni kamaytirish – ijtimoiy, xavfsizlik jihatdan ham, qolaversa, salomatlik uchun ham foydali sanaladi.

Infratuzilmaning yaxshilanishi avtomobildan voz kechishga yordam bermaydi

Birinchi o‘rinda hammamiz infratuzilmani yaxshilash haqida gapiryapmiz. Aslida bu to‘g‘ri ham. Ya’ni jamoat transporti jozibadorligini oshirish, velosipedlar uchun veloyo‘laklarni tashkil qilish kabi ishlar bilan odamlarni avtomobildan voz kechishga olib kelib bo‘lmaydi.

Eng katta va muhim ish bu – targ‘ibot, to‘g‘ri ma’nodagi targ‘ibotdir. Targ‘ibotni qanday qilish kerak? Avvalo odamlarga bu jarayonni misol tariqasida ko‘rsatish zarur. Masalan, Germaniyani oladigan bo‘lsak, bu yerda yo‘lning ma’lum qismini olib, o‘sha yo‘l uchun chiroyli, muhim va “aqlli” loyiha qilinadi, shu loyiha odamlarga ko‘rsatilgach, ular shaharda harakatlanishi uchun 2 xil variant borligini bilishadi. Chiroyli va keng ko‘chalarni qisqartirib, veloyo‘laklarni qilib, landshaftli jamoat joylarini qilib, aholiga ko‘rsatsak, odamlar o‘sha yerda sayr qilishni boshlaydi va ularda [avtomobilli yo‘llar bilan hozirgisiga nisbatan] solishtiruv paydo bo‘ladi. Buning ortidan esa avtomobildan voz kechish uchun pozitiv kayfiyat yuzaga keladi. Bu muhim omillardan hisoblanadi.

Serbiyaning poytaxti Belgradda bir necha kilometrlik veloyo‘laklar qurilgan, lekin ularning hammasi bo‘sh qolgan. Chunki odamlarni veloyo‘lak qurish bilan velosipedga o‘tirg‘izib bo‘lmaydi. Bu – juda katta noto‘g‘ri fikr. Shuning uchun qurmaslik kerakmi, degan savol ham tug‘ilishi mumkin, yo‘q, aksincha qurish lozim. Lekin targ‘ibotni ham qilish kerak. Busiz bo‘lmaydi.

Targ‘ibot jarayoni ham 2 nafar bloger va 2 ta internet sayti bilan emas, yuqori darajada o‘tkazilishi lozim. Qizig‘i, targ‘ibot deganda qo‘pol va noto‘g‘ri propagandani tushunish kerak emas, targ‘ibot to‘g‘ri bo‘lishi kerak. Yaxshi misollarni ko‘rsatishimiz kerak, yaxshi loyihalarni qilishimiz va uni asoslab berishimiz kerak. Yevropada shaharlarni rejalashtirishning asosiy prinsipi ham bu – qilinayotgan loyihaning asoslab berilishidir.

Agar o‘sha loyihani asoslab berolmasangiz, yo‘lni yopib, veloyo‘lak tashkil qilamiz desangiz, birdaniga savol beriladi, ya’ni odamlarning bu joylardan foydalanishiga qanday asos bor, bu qanday kafolatlanadi degan. Shuning uchun mana shunday faktorlarni ham inobatga olish lozim. Hammasini parallel ravishda amalga oshirish lozim. Birinchi targ‘ibot qilib, keyin yo‘l qurib, keyin jamoat transportini rivojlantiramiz desak, bu – qiyin masala.

Germaniyalik bir kursdoshim bilan suhbatimizda nima uchun Germaniyada haydovchi piyodani hurmat qilishi haqida savol tashlandi va bunga javob berildi. Ya’ni hurmat qiladi, chunki Germaniyada avtomobil haydovchisi o‘zi ham ko‘p vaqtda velosipedchi yoki piyodaga aylanadi. Shuning hisobiga bir-birini hurmat qiladi. Germaniyada avtomobilni juda yaxshi ko‘rishadi, hatto ularning muhabbati biznikidan (o‘zbeklarnikidan) ham kuchli. Ayni vaqt men Bavariyadaman, bilamizki, bu yerda o‘sha mashhur BMW avtomobillari chiqariladi. Ba’zi tanishlarim avtomobilni juda qattiq “sevishadi”. Lekin bu inson hayotidan ustun degani emas. Asosiysi shu, mana shu prinsipni inobatga olishimiz lozim. Insonning hayoti, velosipedchi va piyodaning xavfsizligi muhim.

Germaniyada ko‘pincha katta bozorlik qilishga yoki shahardan tashqariga chiqish uchun yengil avtomobildan foydalanishadi, odamlar asosan jamoat transporti, velosipeddan foydalanishadi. Kuzatuvlarimda ko‘rganman, odamlar ish kunlari asosan velosipeddan foydalanishadi, shanba kuni bozorlik qilish va yakshanba dam olish uchun biror yerga borish maqsadida shaxsiy avtomobillarini haydashadi. Shahar ichida iloji boricha avtomobildan foydalanmaslikka harakat qilishadi.

Odamlar pulli “parkovka”dan foydalanishga tayyor

O‘zim ham 5 yil avtomobil haydaganman, qolgan vaqt jamoat transportidan foydalanganman. Ya’ni men bu jarayonda piyodani ham, haydovchini ham tushunaman.

Yo‘l bo‘yi pulli parkovkalar qilishdan oldin bu jarayonda biz yo‘l chetidagi infratuzilmani ham to‘g‘rilashimiz zarur. Yo‘l bo‘yi pulli avtoturargohlar qilingach, unga parkomatlar qo‘yilishi lozim. Buning ustiga butun yo‘l bo‘ylab “parkovka” qilinmaydi, chunki chorrahalar o‘tgan bo‘lsa, mahalliy ko‘chalardan chiqadigan avtomobillar bo‘lsa, qayrilayotgan vaqtda avtoturargohdagi mashinalar xalal qilmasligi lozim. Ya’ni puxta loyihalash jarayoni bo‘lishi kerak. Birinchi o‘rinda keng turgan ko‘chamizni pulli “parkovka”ga moslab loyihalashimiz zarur. Bundan tashqari, texnik masalalar ham bor. Ya’ni avtomobil qo‘yilgandan keyin unga naqd pul, plastik karta yoki tanga bilan to‘lanadimi – butun boshli jarayon uchun ham tizim yaratilishi kerak.

Odamlarning pulli “parkovka”ga qarshi bo‘lishi turgan gap. Chunki ularning pul to‘lagisi kelmaydi. Avtomobil oldim, shahar menga tekin avtoturargoh qilib berishi kerak degan tushuncha eng katta noto‘g‘ri tushunchadir. O‘zbekiston sharoitida har ming kishiga 85 ta avtomobil to‘g‘ri kelayotgan bo‘lsa, bu qolgan 900-800 nafar odam avtomobilsiz yuradi degani. Qolgan piyodalar hisobidan, solig‘idan, ularning harakatlanishga haqqi bo‘lgan jamoat joylari, istirohat bog‘lari hisobidan avtomobillarni “parkovka” qilish kerak emas. Avtomobilsiz yuradigan odamning qaysidir miqdordagi xarajatlari “parkovka”ni ta’minlashga ketadi.

Intervyuning to‘liq yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.

Dilshoda Shomirzayeva suhbatlashdi.
Tasvirchilar — Abdusalim Abduvohidov, Abduqodir To‘lqinov,
Montaj ustasi — Abduqodir To‘lqinov.