«Airbnb effekti»: yo‘q bo‘layozgan shahar internet ilova sabab daromad manbaiga aylandi

Koronavirus pandemiyasi vaqtida AQShdagi katta shaharlar aholisining bir qismi (ba’zilari vaqtincha, ba’zilari doimiy tarzda) tabiatga yaqin chekkaroq joylarga ko‘chib ketishdi. Natijada bunday kichik manzillarda uy-joyga talab oshib, infratuzilma tezlik bilan rivojlanib ketdi. Masalan, Oklahomadagi Xochataun sayyohlar e’tiboriga tushib, kutilmaganda gavjum maskanga aylandi. Bunda Airbnb ilovasining ham xizmatlari katta bo‘ldi.

Xochataun Oklahoma shtati janubi-sharqidagi Broken-Bou ko‘li sohilida joylashgan. Shahar aholisi haftaning qaysi kuni ekaniga qarab 50 ming kishidan 200 ming kishigacha yetadi. Texasdagi yirik megapolis Dallasdan bu yergacha uch soatlik yo‘l. Shu sabab ko‘plab dallasliklar shahar shovqinidan qochib dam olish kunlari Xochataunga kelishadi-da, qayiqda suzishadi, baliq ovlashadi, o‘rmonlar va sharsharalar bo‘ylab sayohat qilishadi.

Arxeologlar chaqmoqtoshli nayzalar va o‘q izlariga qarab, bu yerda odamlar eramizdan 6000 yil avval ham yashagan degan xulosaga kelishgan. Keyinchalik bu hududdan mahalliy kaddo qabilasi avlodlari ov qiladigan joy sifatida foydalangan. 1883 yilda esa Amerika hukumati tomonidan majburan ko‘chirib yuborilgan chokto qabilasi vakillari joylashgan.

XIX asr oxiri – XX asr boshlarida hududni yog‘och ishlab chiqaruvchilar egallaydi. AQShda mast qiluvchi ichimliklar ishlab chiqarishni taqiqlagan «quruq qonun» amal qilgan vaqtlarda esa bu yerlarda qo‘lbola vino tayyorlashgan. Mahalliy tadbirkorlar hududni Xochataun deb atashgan. Ammo bu nom rasman qayd etilmagan.

1960-yillarda Xochataun aholisi 100 kishidan kam bo‘lgan. Ko‘pchilik mahalliy aholi vakillari to‘g‘on qurilishi sabab ko‘chib ketadi, shaharchaning ko‘p qismini suv bosib ham ketadi. Oqibatda hududdagi pochta bo‘limlari yopilib, Xochataun pochta indeksidan mahrum bo‘lib, hatto xaritadan ham o‘chib ketadi. 2020 yil Xochataunda 400 ta uy qolgan va ular Airbnb mehmonxona qidiruv ilovasi orqali sayyohlarga ijaraga berilgandi.

Koronavirus pandemiyasi Xochataun tarixidagi muhim bosqichga aylandi. Chunki juda ko‘p cheklovlar sabab megapolislarda yashovchi odamlar tabiat qo‘yniga, chekkaroq qishloqlarga intildi. Natijada bir necha yil ichida Xochataundagi uylar soni 2400 taga yetadi. 2023 yil sentabr oyida shahar tarixida ilk marta soliq yig‘ilib, mahalliy hukumat g‘aznasiga 456 ming dollar tushadi. Xochataun meri Dayan Jordan kelajakda shahardan har oy kamida million dollar soliq yig‘ilishini taxmin qilmoqda.

Dayan Jordan «shahar 100 foiz Airbnb tomonidan qurilgan» deb hisoblaydi. Ya’ni Airbnb korporatsiyasi tomonidan emas, uning ilovasida Xochataundagi uy-joylar qisqa muddatga ijaraga berilishi hisobiga, albatta.

Oklahomadagi Xochataun shaharchasi yo‘q bo‘lib ketayotgan shaharchalar «Airbnb effekti» sabab rivojlanib ketganining yagona misoli emas. Masalan, 30 mingdan kamroq odam yashaydigan Texasdagi Igl-Pass shaharchasida oxirgi bir yilda uy-joyni qisqa muddatga ijaraga berish bo‘yicha e’lonlar soni 168 foizga oshgan.

«Mehmonxonalar yo‘q joylarda turizmning rivojlanishi mahalliy aholi va shaharga katta iqtisodiy foyda keltiradi, – deydi Airbnb siyosat va kommunikatsiyalar bo‘limi boshlig‘i Jyey Karni New York Times bilan suhbatda. – Aholisi qisqarib borayotgan va ishlab chiqarish korxonalari yopilayotgan hududlar o‘z tarixida ilk marta turizmdan pul ishlashi mumkin», deb qo‘shimcha qilgan kompaniya vakili.

Ammo «Airbnb effekti» hech qayerda Xochataunda bo‘lgani kabi sezilmagan: «Koronavirus bilan bog‘liq vaziyat biz uchun avvaliga muammoga, keyin esa mo‘jizaga aylandi. Avvaliga biz mehmonlarga 10 minglab dollarni qaytardik, keyin esa vaziyat o‘zgarib 95 foiz uylarimiz to‘lib ketdi», deydi shaharchadagi 60 ta uy qurib, ularni boshqarayotgan quruvchi Todd Makdeniyel.

Va yuqoridagi gaplarning hammasi na politsiya uchastkasi, na o‘t o‘chirish xizmati, na chiqindi to‘plash tizimi va na markazlashgan oqova suv ta’minoti bo‘lgan shaharcha haqida ketmoqda. Xochataun meri Dayan Jordan noodatiy inson. U shahar meri bo‘lish bilan birga Texasdagi Odessa shahrida joylashgan universitetda ijtimoiy fanlar bo‘yicha katta o‘qituvchi bo‘lib ham ishlaydi.

Jordan 2015 yildan buyon Xochataunga shahar maqomi berilishi borasida o‘z kampaniyasini yuritib keldi. Merning ham shaharchadagi boshqa odamlar kabi bir nechta kulbalari bor: ulardan bittasida o‘zi yashasa, qolganlarni ijaraga bergan.

Shaharchadagi uylar mashhurlashib ketgani sabab ularning narxi ko‘tarildi, odamlar ijaraga berish uchun yangi chiroyliroq uylar qurib, o‘zlari yashayotgan eskilarini ham ta’mirlab olishdi. Pandemiya boshida Xochataun ishonch bilan rivojlanib bordi. Mahalliy aholining Xochataun shahar sifatida tan olinishiga ishonchi ham hudud rivojlanish tezligi kabi kuchli edi.

Hudud shahar sifatida tan olinishi uning rivojlanishini yanada tezlashtirardi. Chunki bu mahalliy soliqlar, munitsipial resurslarni mustaqil taqsimlash imkonini yaratadi. Hozirgacha budjet mablag‘lari Xochataun joylashgan Makkarten okrugi tomonidan taqsimlanadi va bu muammolar keltirib chiqargan. Oddiy misol: xochataunliklar bir xonali kulbachalar qimmat mehmonxona kabi uylarga aylantirilib, daromadlari oshmaguniga qadar hududdagi toshli yo‘llarni ham ta’mirlay olishmagan. Axir ular budjet pullarini boshqara olishmagan-da. Odamlar odatda shaharchadagi ijtimoiy muammolarni shaxsiy pullari orqali, ko‘pchilik o‘rtaga pul tashlab hal qilishgan.

Xochtaunliklar uchun tez-tez ishdan chiqadigan suv ta’minoti tizimi ham jiddiy muammo hisoblanadi. «Jakuzi bo‘lmagan uyni ijaraga bera olmaysan. Sifatsiz infratuzilma sabab quvurlar ishdan chiqsa, yarim shahar bir necha kun toza suvdan mahrum bo‘ladi», deydi NYT bilan suhbatda ijaradorlardan biri Leo Vinegar.

Mer Dayan Jordan boshchiligidagi 128 nafar mahalliy aholi vakillari Xochataunga shahar statusi berilishi uchun harakat qilayotgan bir vaqtda hududning «mustaqilligiga tajovuz qiladigan qo‘shnilar paydo bo‘ldi». 15 km uzoqlikdagi Broken-Bou shahri bir nechta yer egalari bilan kelishib, Xochataun yerlarining bir qismini egallab olishga intiladi.

Broken-Bou shahar ma’muriyati rahbari Viki Pattersonning iddao qilishicha, «ular shunchaki xochataunliklarga yordam berishni istagan». Ammo qo‘shni shaharning «anneksiyaga urinishi» ustidan xochataunliklar sudga ariza kiritib, ishni yutib chiqishdi-da, mustaqilliklarini saqlab qolishdi.

2022 yil noyabr oyiga borib mer Jordanning kampaniyasi nihoyat o‘z samarasini berib, Xochataun rasman shahar sifatida tan olindi. Ammo hozirda rivojlanishi Yovvoyi G‘arb rivojlanishiga qiyoslangan shaharning kelajagi borasida qo‘rquvlar paydo bo‘ldi. 2023 yil bahorida Xochataundagi uylar atigi 55 foizga to‘lgan bo‘lsa, avgustga kelib bu natija 40 foizgacha tushib ketdi. Ko‘plab ijarachilar tezda uylarni sotishga kirishdi. Pandemiya vaqtida ta’mirlangan uylar narxi 599 ming dollardan 1,1 million dollargacha qimmatlab ketgan bo‘lsa, hozir ularni 899 ming dollarga ham berishmoqda.

Leo Vinegar 2021 yilda shaharda yer sotib olib, ijara uy qurishga pul tikadi. U vaqtda hali «Airbnb effekti» amalda bo‘lib, savdo zo‘r edi. Ammo Leo uyini to‘liq qurib bitkazganda talab tushishni boshlagandi. Yutqazmaslik aniq bo‘lgan biznesday ko‘ringan narsa hozir Vinegar va boshqalar uchun iqtisodiy boshog‘riqqa aylangan. U zararlarni qoplash uchun Xochtaundagi ishlaridan tashqari, Dallasdagi do‘konda tungi smenada ishlashga majbur bo‘lmoqda.

«Uyni sotishga majbur bo‘lmayman deb umid qilaman. Airbnb bizni faolroq reklama qilib, ijarachilar uchun to‘lovchi tushirsa, hali bu biznesdan umidim bor», deydi Vinegar.

Shahar meri Dayan Jordan esa aksar qo‘shnilaridan farqli talab tushishini yaxshilikka deb qaramoqda. Uning fikricha, bu vaqt Xochataunga «nafas rostlab olish» imkonini beradi. Mer oxirgi yillarda yo‘qolib ketish arafasida bo‘lgan shahar «Airbnb effekti» sabab juda yaxshi rivojlanishga erishgan deb hisoblaydi. Mahalliy aholi uy ijaraga berish ko‘rinishidagi «oltin vasvasasi»dan keyin ham shahar rivojlanishda davom etishiga umid qilmoqda. Aks holda qisqa muddatli va juda tez o‘sish bilan boshlangan baxt ular uchun moliyaviy inqiroz bilan yakunlanishi hech gap emas.